جلسه سوم : " درد انسان " از ديدگاههای مختلف 

معنويات انسان 

" درد " و فوائد آن 

شكايت از عقل 

درد انسان 

چند تمثيل درباره " درد انسان "

v       جلسه سوم : درد انسان از ديدگاههای مختلف

بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين ، باری الخلائق أجمعين ، والصلوش والسلام علی‏
عبدالله ورسوله ، وحبيبه وصفيه ، وحافظ سره و مبلغ رسالاته ، سيدنا و
نبينا و مولانا أبی القاسم محمد ، واله الطيبين الطاهرين المعصومين‏
أعوذ بالله من الشيطان الرجيم
" « واذ ابتلی ابراهيم ربه بكلمات فاتمهن قال انی جاعلك للناس‏
اماما قال و من ذريتی قال لا ينال عهدی الظالمين »" (سوره بقره ، آيه . 124  )
می‏دانيم كه درباره حقيقت و ماهيت انسان ، اختلاف نظرهايی وجود دارد .
به طور كلی دو نظريه اساسی در مقابل يكديگر قرار گرفته‏اند : نظريه "
روحيون " و نظريه " ماديون " . براساس نظريه روحيون ، انسان حقيقتی‏
است مركب از جسم و روان ، و روان انسان ، جاويدان است و با مردن‏
اوفانی نمی‏شود . همچنانكه می‏دانيم منطق دين و مخصوصا نصوص اسلامی بر همين‏
مطلب دلالت می‏كند . نظريه دوم اين است كه انسان جز همين ماشين بدن چيز
ديگری نيست و با مردن به كلی نيست و نابود می‏شود و متلاشی شدن بدن

 يعنی متلاشی شدن شخصيت انسان .

v                   معنويات انسان

در عين اينكه درباره حقيقت و ماهيت انسان چنين اختلاف نظر بزرگی وجود
دارد ، درباره يك مسئله ديگر اگر چه با اين مسئله وابستگی دارد هيچگونه‏
اختلاف نظری نيست و آن اين است كه يك سلسله امور وجود دارند كه در عين‏
اينكه از جنس ماده و ماديات نيستند و می‏شود نام آنها را معنويات‏
گذاشت به انسان ، ارزش و شخصيت می‏دهند . انسان بودن انسان به اين امور
است ، يعنی اگر اين معانی را از انسان بگيرند ، با حيوان هيچ فرقی‏
نمی‏كند ، به عبارت ديگر انسانيت انسان به ساختمان جسمانی او نيست كه‏
هر كسی كه يك سرو دو گوش داشت و پهن ناخن و مستوی القامه بود و حرف‏
زد ، انسان است ، حال هر كه و هر چه می‏خواهد باشد ، نه ، اينطور نيست .
سعدی همين مطلب را به اين زبان گفته است :

اگر آدمی به چشم است و زبان و گوش و بينی

 چه ميان نقش ديوار و ميان آدميت
اگر آدم بودن (خودمان هميشه " آدم بودن " و " آدم شدن " را به كار می‏بريم و
حتی اين مثل از بين خود طلبه‏ها برخاسته است كه : " ملا شدن چه آسان ،
آدم شدن چه مشكل " .  ) به داشتن همين اندام است ، همه از مادر ،  

بيداری خوب است ولو انسان از اين كه يك ضايعه‏ای در بدنش پيدا شده‏
است ، آگاه شود : مولوی در اينجا چقدر شيرين می‏گويد :

(بين بيتهای اول و دوم چند بيت ديگر نيز هست)
بعد ، از اينجا گريز می‏زند به آن حرفهايی كه خودش در اين زمينه‏ها دارد
. می‏گويد : هر كسی كه صاحب درد است ، به هر اندازه كه در عالم ، درد
دارد و دردی را احساس می‏كند كه ديگران احساس نمی‏كنند ، به همين نسبت‏
از ديگران بيدارتر و آگاهتر است . بی‏دردی مساوی است با لختی ، بی‏حسی ،
بی‏شعوری ، بی‏ادراكی ، و احساس درد مساوی است با آگاهی و بيداری و شعور
و ادراك . انسان اگر امرش دائر باشد كه راحت باشد و درد را احساس‏
نكند ، يعنی جاهل و لخت و بی‏درد باشد ، و يا هوشيار باشد و درد را در
خود احساس كند [ كدام را انتخاب می‏كند ؟ ] آيا انسان ترجيح می‏دهد كه‏
هوشيار و آگاه باشد و درد را احساس كند يا نه ، بی‏هوش و كودن و احمق‏
باشد و درد را احساس نكند ؟ [ جواب اين است كه ] ناراحتی هوشيار و
آگاه ، ترجيح دارد بر راحتی و آسايش جاهل و بی‏خبر و لخت و بی‏حس . در
مثل می‏گويند : " انسان اگر سقراطی باشد نحيف و لاغر ، بهتر است از
اينكه خوكی باشد فربه " يعنی اگر انسان ، دانا و دانشمند باشد ولی محروم‏
، بهتر است از اينكه مانند يك خوك همه نوع وسائل برايش فراهم باشد
ولی هيچ چيز را نفهمد .

v       شكايت از عقل

يكی از مسائلی كه در ادبيات ما نمايان است ، مسئله شكايت از عقل‏
است كه خودش مسئله‏ای است . ما در ادبيات مخصوصا در اشعار خودمان‏
بسيار می‏بينيم كه مردم از عقل شكايت كرده‏اند كه (البته شكايت از عقل

 جنبه‏های مختلفی دارد . عرفا نظرشان به يك شی‏ء ديگری است ولی

 بسياری از اشخاص كه شكايت كرده‏اند ، به خاطر همين جهت‏ است   )

ای كاش ، من اين‏ عقل را نمی‏داشتم ، فايده‏اش چيست كه آدم

هوش داشته باشد و در جامعه ، هوشيار و عاقل و حساس باشد ؟ !

اين حساس بودن و عاقل بودن و هوشيار بودن ، آسايش را از انسان سلب می‏كند :

ديگری می‏گويد :

يعنی [ اينگونه افراد ] آسايش توأم با جنون را بر ناآرامی و ناراحتی‏
توأم با عقل و فكر و درك ، ترجيح می‏دهند . ولی اين حرفها غلط است . آن‏
كسی كه به مقام انسانيت برسد و ارزش درد داشتن و حساس بودن را درك‏
كند ، هرگز نمی‏گويد : " دشمن جان من است عقل من و هوش من " ، بلكه‏
كلام پيغمبر ( ص ) را می‏گويد : « صديق كل امری‏ء عقله ،

و عدوه جهله » (اصول كافی ، ج 1 ، ص . 11) دوست راستين هركس ، عقل و هوشياری او و دشمن واقعی‏
هركس ، جهل و نادانی اوست . آن كسی كه گفته است : " دشمن جان من است‏
عقل من و هوش من " و از ناراحتيهای ناشی از عقل و هوش [ اينطور شكايت‏
می‏كند ] ، معلوم می‏شود ناراحتيها و بدبختيهای ناشی از جهل و نادانی را
حس نكرده است والا هرگز چنين حرفی را نمی‏زد . بله ، اگر امر دائر باشد
ميان اينكه " موجب درد " نباشد و انسان درد نداشته باشد ، " درد
نداشتن " به دليل نبودن موجب درد ، از درد داشتن بهتر است . ولی اگر
موجب درد وجود داشته باشد ، منشأ درد وجود داشته باشد ، اما انسان درد
ناشی از اينها را احساس نكند ، [ مايه ] بدبختی و بيچارگی و بی‏خبری است‏
. لهذا در بيماريهای جسمی هم ، اينطور است كه هر بيماريی كه درد نداشته‏
باشد ، كشنده است ، برای اينكه انسان ، وقتی خبردار می‏شود كه كار از كار
گذشته است . سرطان كه كشنده است ، علتش اين است كه لااقل در ابتدا درد
ندارد والا اگر از آن ابتدائی كه اين بيماری پيدا می‏شود ، درد داشته باشد
ممكن است قبل از اينكه وارد خون و لمفها (معرب اين كلمه ، " لنف " است ) شود ، به كلی آن را از
بين ببرند . خطر عمده سرطان از اين جهت است كه بی‏خبر يعنی بی‏درد وارد
می‏شود .
بنابراين ، اين كه " ارزش ارزشها در انسان ، درد داشتن است " را
نمی‏شود به اين عنوان كه درد ، بد چيزی است ، [ رد كرد [ .

v       درد انسان

درد انسان چيست ؟ اگر سر انسان درد بگيرد ، درد او از آن جهت كه‏
انسان است ، نيست چون سر يك حيوان مثل گوسفند هم درد می‏گيرد . اينكه‏
دست و پای انسان درد می‏گيرد ، از [ نوع ] دردهای حيوانی و عضوی و شخصی‏
است . اما آنها كه صحبت از " درد انسان " و " صاحب درد بودن انسان‏
" می‏كنند ، مقصودشان اين نيست . آن دردی كه ارزش ارزشها در انسان است‏
، چيز ديگری است .
گروهی - مانند عرفای خودمان - آن دردی را كه در انسان سراغ دارند و
دائما آن را تقديس می‏كنند ، درد خداجوئی است . می‏گويند اين درد از
مختصات انسان است و حتی انسان به اين دليل بر فرشته ترجيح دارد كه‏
فرشته بی‏درد است و انسان ، درد دارد .
طبق نظر اسلام ، انسان يك حقيقتی است كه نفخه الهی [ در او دميده شده‏
] و از دنيای ديگری آمده است و با اشيائی كه در طبيعت وجود دارد ،
تجانس كامل ندارد . انسان در اين دنيا ، يك نوع احساس غربت و احساس‏
بيگانگی و عدم تجانس با همه موجودهای عالم می‏كند چون همه فانی و متغير و
غير قابل دلبستگی هستند ، ولی در انسان ، دغدغه جاودانگی وجود دارد . اين‏
درد همان است كه انسان را به عبادت و پرستش خدا و راز و نياز و به خدا
نزديك شدن و به اصل خود نزديك شدن می‏كشاند .

v       چند تمثيل درباره درد انسان

می‏بينيد چه مثلهايی در عرفان ما در اين زمينه آمده است ! گاهی مثال‏
می‏زنند به طوطی‏ای كه از جنگلهای هندوستان آورده‏اند و آن را در قفسی‏
زندانی كرده‏اند و اين طوطی هميشه ناراحت است و در فكر اين است كه اين‏
قفس شكسته شود و به جائی كه مقر اصلی اوست باز گردد ، و گاهی انسان را
به مرغی كه از آشيانه خود دور افتاده باشد ، تشبيه می‏كنند . يكی از
عاليترين تشبيهات ، همين تشبيه مولوی در اول مثنوی است . او [ انسان را ]

تشبيه به نی‏ای كرده كه او را از نيستان بريده‏اند و حال دارد دائما ناله‏
و فرياد می‏كند و همه ناله و فريادش برای اين [ فراق [ است .

بعد می‏گويد :

گاهی مولوی به شكل ديگری تشبيه می‏كند :

می‏گويند فيل را كه از هندوستان می‏آورند ، بايد دائما به سرش بكوبند ،
اگر نكوبند به ياد هندوستان می‏افتد . مولوی در اينجا می‏گويد فقط فيل است‏
كه هندوستان را به خواب می‏بيند ، چون از

هندوستان آمده است ، الاغ هرگز هندوستان را به خواب نمی‏بيند ، چون غريب‏
هندوستان نيست و او را از آنجا نياورده‏اند . می‏خواهد بگويد انسان است‏
كه دغدغه بازگشت به عالم ديگر را دارد ، درد عرفانی دارد ، درد بازگشت‏
به سوی حق و به سوی خدا را دارد ، درد مناجات و وصال حق را دارد .

( ادامه دارد )

منبع : http://www.aviny.com/library/motahari/Books