انسان و ايمان

مقدمه‏ای بر جهان بينی اسلامی ( جلد اول )
اثر : متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری
( قسمت سوم )

ايمان مذهبی

از مباحث پيش روشن شد كه انسان نمی‏تواند بدون داشتن ايده و آرمان و
ايمان ، زندگی سالم داشته باشد و يا كاری مفيد و ثمر بخش برای بشريت و
تمدن بشری انجام دهد انسان فاقد هرگونه ايده و ايمان ، يا به صورت‏
موجودی غرق در خودخواهی در می‏آيد كه هيچوقت از لاك منافع فردی خارج‏
نمی‏شود ، و يا به صورت موجودی مردد و سرگردان كه تكليف خويش را در
زندگی در مسائل اخلاقی و اجتماعی نمی‏داند انسان دائما با مسائل

اخلاقی و اجتماعی برخورد می‏نمايد و ناچار بايد عكس العمل خاصی در

برابر اينگونه‏ مسائل نشان بدهد انسان اگر به مكتب و عقيده و ايمانی

پيوسته باشد تكليفش روشن است ، و اما اگر مكتب و آئينی تكليفش را

 روشن نكرده باشد همواره مردد و سر می‏برد ، گاهی به اين سو كشيده

 می‏شود و گاهی به آن سو ، موجودی می‏گردد نا هماهنگ آری ، در اصل

 ضرورت پيوستن به يك مكتب و يك ايده ترديدی نيست .
آن چيزی كه لازم است مورد توجه واقع شود اين است كه تنها ايمان مذهبی‏
قادر است كه انسان را به صورت يك " مؤمن " واقعی در آورد ، هم‏
خودخواهی و خودپرستی را تحت الشعاع ايمان و عقيده و مسلك قرار دهد ، و
هم نوعی " تعبد " و " تسليم " در فرد ايجاد كند به طوری كه انسان در
كوچكترين مسئله‏ای كه مكتب عرضه می‏دارد به خود ترديد راه ندهد ، و هم آن‏
را به صورت يك شی‏ء عزيز و محبوب و گرانبها در آورد در حدی كه زندگی‏
بدون آن برايش هيچ و پوچ و بی معنی باشد ، و با نوعی غيرت و تعصب از
آن حمايت كند .
گرايشهای ايمانی مذهبی موجب آن است كه انسان تلاشهائی علی رغم‏
گرايشهای طبيعی فردی انجام دهد و احيانا هستی و حيثيت خود را در راه‏
ايمان خويش فدا سازد اين در صورتی ميسر است كه ايده انسان جنبه تقدس‏
پيدا كند و حاكميت مطلق بر وجود انسان بيابد تنها نيروی مذهبی است كه‏
قادر است به ايده‏ها تقدس ببخشد و حكم آنها را در كمال قدرت بر انسان‏
جاری سازد .
گاهی افرادی نه از راه ايده و عقيده مذهبی بلكه تحت فشار عقده‏ها ،
كينه توزی‏ها ، انتقام گيری‏ها و بالاخره به صورت عكس العمل شديد در برابر
احساس فشارها و ستمها ، دست به فداكاری می‏زنند و از جان و مال و همه‏
حيثيات خود می‏گذرند ، همچنانكه نظايرش را در گوشه و كنار جهان می‏بينيم.
ولی تفاوت يك ايده مذهبی و غير مذهبی اين است كه آنجا كه پای عقيده‏
مذهبی به ميان آيد و به ايده قداست ببخشد ، فداكاريها از روی كمال رضايت

و به طور طبيعی صورت می‏گيرد فرق است ميان كاری كه‏ از روی رضا و ايمان

 صورت گيرد كه نوعی انتخاب است ، با كاری كه تحت‏ تاثير عقده‏ها و

 فشارهای ناراحت كننده درونی صورت می‏گيرد كه نوعی انفجار است .
ثانيا اگر جهان بينی انسان ، صرفا جهان بينی مادی و براساس انحصار
واقعيت در محسوسات باشد ، هر گونه ايده پرستی و آرمانخواهی اجتماعی و
انسانی برخلاف واقعيات محسوسی است كه انسان در آن هنگام در روابط

خود با جهان احساس می‏كند .
آنچه نتيجه جهان بينی حسی است خودپرستی است نه ايده پرستی ايده پرستی‏
اگر براساس يك جهان بينی كه نتيجه منطقی‏اش آن ايده است نباشد از حدود
خيالپرستی تجاوز نمی‏كند ، يعنی انسان بايد جهانی مجزا از واقعيتهای موجود
در درون خود و از خيال خود بسازد و با همان خوش باشد ولی اگر ايده پرستی‏
ناشی از دين و مذهب باشد ، متكی به نوعی جهان بينی است كه نتيجه منطقی‏
آن جهان بينی پيروی از ايده‏ها و آرمانهای اجتماعی است ايمان مذهبی‏
پيوندی است دوستانه ميان انسان و جهان ، و به عبارت ديگر نوعی هماهنگی‏
است ميان انسان و آرمانهای كلی جهان ، اما ايمان و آرمانهای غير مذهبی‏
نوعی " بريدگی " از جهان و ساختن جهانی خيالی برای خود است كه به هيچ‏
وجه از جهان بيرون حمايت نمی‏شود .
ايمان مذهبی تنها يك سلسله تكاليف برای انسان علی رغم تمايلات طبيعی‏
تعيين نمی‏كند ، بلكه قيافه جهان را در نظر انسان تغيير می‏دهد ، عناصری‏
علاوه بر عناصر محسوس ، در ساختمان جهان ارائه می‏دهد ، جهان خشك و سرد

 مكانيكی و مادی را به جهانی جاندار و ذی‏ شعور و آگاه تبديل می‏كند .

ايمان مذهبی تلقی انسان را نسبت به جهان و خلقت دگرگون می‏سازد .
ويليام جيمس فيلسوف و روانشناس آمريكائی اوايل قرن بيستم می‏گويد :
دنيائی كه يك فكر مذهبی به ما عرضه می‏كند نه تنها همان دنيای مادی‏
است كه قيافه آن عوض شده باشد بلكه در ساختمان آن عالم چيزهای بيشتری‏
است از آنچه يك نفر مادی می‏تواند داشته باشد (دين و روان).
گذشته از همه اينها گرايش به سوی حقايق و واقعياتی مقدس و قابل‏ پرستش ،

 در سرشت فرد فرد بشر هست انسان كانون يك سلسله تمايلات و
استعدادهای غير مادی بالقوه است كه آماده پرورش است تمايلات انسان‏
منحصر به تمايلات مادی نيست و گرايشهای معنوی صرفا تلقينی و اكتسابی‏
نيست اين حقيقتی است كه علم آن را تاييد می‏كند .
ويليام جيمس می‏گويد :
هر قدر انگيزه و محرك ميلهای ما از اين عالم سرچشمه گرفته باشد ،
غالب ميلها و آرزوهای ما از عالم ماوراء طبيعت سرچشمه گرفته ، چرا كه‏
غالب آنها با حسابهای مادی جور در نمی‏آيد (دين و روان ) .
اين ميلها چون وجود دارد بايد پرورش يابد و اگر درست پرورش نيابد و
مورد بهره برداری صحيح واقع نشود در يك مسير انحرافی واقع می‏شود و

 زيانهای غير قابل تصوری به بار می‏آورد ، همچنانكه بت پرستيها ،انسان پرستيها ،

طبيعت پرستی‏ها و هزاران پرستشهای ديگر معلول همين جريان‏ است .
اريك فروم می‏گويد :
هيچكس نيست كه نسبت به دينی نيازمند نباشد و حدودی برای جهت يابی و
موضوعی برای دلبستگی خويش نخواهد او خود ممكن است از مجموعه معتقداتش‏
به عنوان دين ، ممتاز از عقايد غيردينی آگاه نباشد ، و ممكن است برعكس‏
، فكر كند كه هيچ دينی ندارد و معنای دلبستگی خود را به غاياتی ظاهرا
غيردينی مانند قدرت و پول يا كاميابی فقط نشانه علاقه به امور عملی و
موافق مصلحت بداند مساله بر سر اين نيست كه انسان دين دارد يا ندارد
بلكه اين است كه كدام " دين " را دارد (روانكاوی و دين ) .
مقصود اين روانشناس اين است كه انسان بدون تقديس و بدون پرستش‏
نمی‏تواند زندگی كند فرضا خدای يگانه را نشناسد و نپرستد ، چيزی ديگر را
به عنوان حقيقت برتر خواهد ساخت و او را موضوع ايمان و پرستش خود قرار
خواهد داد .
پس چون ضرورت دارد بشر ايده و آرمان و ايمانی داشته باشد ، و از طرفی‏
ايمان مذهبی تنها ايمانی است كه قادر است بشر را زير نفوذ واقعی خود
قرار دهد ، و از طرف ديگر انسان به حكم سرشت خويش در جستجوی چيزی است‏
كه آن را تقديس و پرستش كند ، تنها راه اين است كه ايمان مذهبی را
تقويت كنيم .
قرآن كريم اولين كتابی است كه اولا در كمال صراحت ، ايمان مذهبی را
نوعی هماهنگی با دستگاه آفرينش خوانده است :

« ا فغير دين الله يبغون و له اسلم من فی السموات و الارض »( آل عمران : . 83  ) .
آيا چيز ديگری جز دين خدا را جستجو می‏كنند و حال آنكه هر كه در آسمانها
و زمين است سر بر فرمان او است .
و ثانيا ايمان مذهبی را جزء سرشت انسانها معرفی كرده است :
« فاقم وجهك للدين حنيفا فطره الله التی فطر الناس عليها » (روم : . 30  ) .
حق گرايانه روی خود را به سوی دين كن ، همان كه سرشت خدائی

 است كه‏ مردم را بر آن سرشته است .

آثار و فوائد ايمان

هر چند از آنچه تا كنون گفتيم تا حدی آثار ايمان مذهبی روشن گشت ،
برای اينكه بهتر با آثار نيك اين " سرمايه پرارزش زندگی " و اين "
ملك معنوی " آشنا بشويم مستقلا اين بحث را طرح و عنوان می‏نمائيم :
تولستوی نويسنده متفكر روسی می‏گويد :
ايمان آن چيزی است كه مردم با آن زندگی می‏كنند .
حكيم ناصرخسرو علوی خطاب به فرزندش می‏گويد :

ايمان مذهبی آثار نيك فراوان دارد چه از نظر توليد بهجت و انبساط ، و
چه از نظر نيكو ساختن روابط اجتماعی ، و چه از نظر كاهش و رفع
ناراحتيهای ضروری كه لازمه ساختمان اين جهان است اينك آثار ايمان مذهبی‏
را در اين سه بخش توضيح می‏دهيم :

الف . بهجت و انبساط

اولين اثر ايمان مذهبی ، از نظر بهجت زائی و انبساط آفرينی " خوشبينی‏
" است ، خوشبينی به جهان و خلقت و هستی ايمان مذهبی از آن جهت كه‏
تلقی انسان را نسبت به جهان شكل خاص می‏دهد به اين نحو كه آفرينش را
هدفدار و هدف را خير و تكامل و سعادت معرفی می‏كند طبعا ديد انسان را
نسبت به نظام كلی هستی و قوانين حاكم بر آن خوشبينانه می‏سازد حالت فرد
با ايمان در كشور هستی ، مانند حالت فردی است كه در كشوری زندگی می‏كند
كه قوانين و تشكيلات و نظامات آن كشور را صحيح و عادلانه می‏داند ، به حسن‏
نيت گردانندگان اصلی كشور نيز ايمان دارد ، و قهرا زمينه ترقی و تعالی‏
را برای خودش و همه افراد ديگر فراهم می‏بيند و معتقد است كه تنها چيزی‏
كه ممكن است موجب عقب ماندگی او بشود تنبلی و بی تجربگی خود او و
انسانهائی مانند او است كه مانند او مكلف و مسؤولند .
از نظر چنين شخصی مسؤول عقب ماندگی او خودش است نه تشكيلات و
نظامات كشور ، و هر نقصی وجود دارد از آنجاست كه او و امثال او وظيفه و

مسؤوليت خويش را انجام نداده‏اند اين انديشه طبعا او را به غيرت می‏آورد

و با خوشبينی و اميدواری به حركت و جنبش وا می‏دارد .
اما يك فرد بی ايمان در كشور هستی ، مانند فردی است كه در كشوری‏
زندگی می‏كند كه قوانين و تشكيلات و تاسيسات كشور را فاسد و ظالمانه‏
می‏داند ، و از قبول آنها هم چاره‏ای ندارد درون چنين فردی ، همواره پر از
عقده و كينه است او هرگز به فكر اصلاح خودش نمی‏افتد ، بلكه فكر می‏كند در
جائی كه زمين و آسمان برناهمواری است ، سراسر هستی ظلم و جور و نادرستی‏
است ، درستی ذره‏ای مانند من چه اثری دارد ؟ ! چنين كسی هرگز از جهان‏
لذت نمی‏برد جهان برای او همواره مانند يك زندان هولناك است اين است‏
كه قرآن كريم می‏فرمايد :
« و من اعرض عن ذكری فان له معيشه ضنكا »( طه : . 124  ) .
هر كس از توجه و ياد من رو برگرداند ، زندگی‏ئی تنگ و پر از فشار
خواهد داشت
آری ، ايمان است كه زندگی را در درون جان ما برما وسعت می‏بخشد و مانع‏
فشار عوامل روحی می‏شود .
دومين اثر ايمان مذهبی از نظر بهجت زائی و انبساط آفرينی ، " روشندلی‏
" است انسان همينكه به حكم ايمان مذهبی جهان را به نور حق و حقيقت‏
روشن ديد ، همين روشن بينی ، فضای روح او را روشن می‏كند و در حكم چراغی‏
می‏گردد كه در درونش روشن شده باشد ، برخلاف يك فرد بی ايمان كه جهان

در نظرش پوچ است ، تاريك است‏ ، خالی از درك و بينش و روشنائی است ، و

 به همين سبب خانه دل خودش‏ هم در اين تاريكخانه كه خود فرض كرده

تاريك و مظلم است .
سومين اثر ايمان مذهبی از نظر توليد بهجت و انبساط ، " اميدواری "
به نتيجه خوب تلاش خوب است .
از نظر منطق مادی ، جهان نسبت به مردمی كه در راه صحيح و يا راه باطل‏
، راه عدالت يا راه ظلم راه درستی يا راه نادرستی می‏روند بی طرف و بی‏
تفاوت است ، نتيجه كارشان بسته است تنها به يك چيز " مقدار تلاش "
و بس . ولی در منطق فرد با ايمان ، جهان نسبت به تلاش اين دو دسته

 بی طرف و بی تفاوت نيست ، عكس العمل جهان در برابر اين دو نوع

تلاش يكسان نيست‏ بلكه دستگاه آفرينش حامی مردمی است كه

 در راه حق و حقيقت و درستی و عدالت و خيرخواهی تلاش می‏كنند :
« ان تنصروا الله ينصركم »( سوره محمد : . 7  ) .
اگر خدا را ياری كنيد ( در راه حق گام برداريد ) خداوند شما را ياری‏
می‏كند .
« ان الله لا يضيع اجر المحسنين »( سوره توبه ، آيه . 120  ) .
اجر و پاداش نيكوكاران هرگز هدر نمی‏رود .

چهارمين اثر ايمان مذهبی از نظرگاه بهجت و انبساط ، آرامش خاطر است‏
انسان فطرتا جويای سعادت خويش است ، از تصور وصول به سعادت غرق در
مسرت می‏گردد ، و از فكر يك آينده شوم و مقرون به محروميت لرزه‏
براندامش می‏افتد ، سخت دچار دلهره و اضطراب می‏گردد آنچه مايه سعادت‏
می‏گردد دو چيز است :
. 1 تلاش .
. 2 اطمينان به شرايط محيط .
موفقيت يك دانش آموز معلول دو چيز است : سعی و تلاش خودش ، ديگر
مساعدت و آمادگی محيط مدرسه و تشويق و ترغيب و تقدير اوليا مدرسه يك‏
دانش آموز ساعی و كوشا ، اگر به محيطی كه در آنجا درس می‏خواند و معلمی‏
كه آخر سال نمره می‏دهد اعتماد نداشته باشد و نگران يك رفتار غير عادلانه‏
باشد در تمام ايام سال دلهره و اضطراب سراپای وجودش را می‏گيرد .
تكليف انسان با خودش روشن است از اين ناحيه اضطرابی دست نمی‏دهد
زيرا اضطراب از شك و ترديد پديد می‏آيد انسان درباره آنچه مربوط به‏
خودش است شك و ترديد ندارد آنچه كه انسان را به اضطراب و نگرانی‏
می‏كشاند و آدمی تكليف خويش را درباره او روشن نمی‏بيند جهان است .
آيا كار خوب فايده دارد ؟ آيا صداقت وامانت بيهوده است ؟ آيا با
همه تلاشها و انجام وظيفه‏ها پايان كار محروميت است ؟ اينجا است كه‏
دلهره و اضطراب در مهيب‏ترين شكلها رخ می‏نمايد .
ايمان مذهبی ، به حكم اينكه به انسان كه يك طرف معامله است ، نسبت‏
به جهان كه طرف ديگر معامله است ، اعتماد و اطمينان می‏بخشد ، دلهره و نگرانی

 نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زايل‏ می‏سازد و به جای آن به او آرامش خاطر

 می‏دهد اين است كه می‏گوئيم : يكی‏ از آثار ايمان مذهبی آرامش خاطر است .
يكی ديگر از آثار ايمان مذهبی از جنبه انبساط بخشی ، برخورداری بيشتر
از يك سلسله لذتها است كه لذت معنوی ناميده می‏شود انسان دو گونه لذت‏
دارد : يك نوع ، لذتهائی است كه به يكی از حواس انسان تعلق دارد كه در
اثر برقراری نوعی ارتباط ميان يك عضو از اعضاء با يكی از مواد خارجی‏
حاصل می‏شود ، مانند لذتی كه چشم از راه ديدن و گوش از راه شنيدن و دهان‏
از راه چشيدن و لامسه از راه تماس می‏برد نوع ديگر ، لذتهائی است كه با
عمق روح و وجدان آدمی مربوط است و به هيچ عضو خاص مربوط نيست و تحت‏
تاثير برقراری رابطه با يك ماده بيرونی حاصل نمی‏شود مانند لذتی كه انسان‏
از احسان و خدمت ، يا از محبوبيت و احترام ، و يا از موفقيت خود يا
موفقيت فرزند خود می‏برد كه نه به عضو خاص تعلق دارد و نه تحت تاثير
مستقيم يك عامل مادی خارجی است .
لذات معنوی ، از لذات مادی ، هم قويتر است و هم ديرپاتر لذت عبادت‏
و پرستش خدا برای مردم عارف حق پرست ، از اينگونه لذات است عابدان‏
عارف كه عبادتشان توام با حضور و خضوع و استغراق است بالاترين لذتها را
از عبادت می‏برند در زبان دين از " طعم ايمان " و " حلاوت ايمان "
ياد شده است ايمان حلاوتی دارد فوق همه حلاوتها لذت معنوی آنگاه مضاعف‏
می‏شود كه كارهائی از قبيل كسب علم ، احسان ، خدمت ، موفقيت و پيروزی ،
از حس دينی ناشی گردد و برای خدا انجام شود و در قلمرو " عبادت " قرار گيرد.

ب . نقش ايمان در بهبود روابط اجتماعی

انسان مانند برخی از جانداران ديگر ، اجتماعی آفريده شده است ، فرد به‏
تنهائی قادر نيست نيازهای خويش را برطرف سازد ، زندگی بايد به صورت‏
يك " شركت " درآيد كه همه در وظايف و بهره‏ها سهيم باشند و يك نوع‏
" تقسيم كار " ميان افراد برقرار شود ، با اين تفاوت ميان انسان و
ساير جاندارهای اجتماعی مانند زنبور عسل كه در آنها تقسيم كار و وظيفه به‏
حكم غريزه و به فرمان طبيعت صورت گرفته است ، و امكان هر نوع تخلف و
سرپيچی از آنها گرفته شده است ، بر خلاف انسان كه موجودی آزاد و مختار
است و كار خويش را آزادانه و به عنوان " وظيفه " و " تكليف " بايد
انجام دهد به عبارت ديگر آن جاندارها همانطور كه نيازهاشان اجتماعی است‏
، غرايز اجتماعی نيز به صورت جبری حاكم بر آنهاست انسان نيازهايش‏
اجتماعی است بدون آنكه چنان غرايزی بر او حكومت كند غرايز اجتماعی‏
انسان به صورت يك سلسله " تقاضا " در باطن انسان وجود دارد كه در
سايه تعليم و تربيت بايد پرورش يابد .
زندگی سالم اجتماعی آن است كه افراد قوانين و حدود و حقوق يكديگر را
محترم شمارند ، عدالت را امری مقدس به حساب آورند ، به يكديگر مهر
بورزند ، هر يك برای ديگری آن را دوست بدارد كه برای خود دوست می‏دارد
و آن را نپسندد كه برای خويش نمی‏پسندد ، به يكديگر اعتماد و اطمينان‏
داشته باشند ، ضامن اعتماد متقابل آنها كيفيات روحی آنها باشد ، هر فردی

خود را متعهد و مسؤول‏ اجتماع خويش بشمارد ، در سری ترين نهانخانه‏ها

 همان تقوا و عفاف از آنها بروز كند كه در ملاء عام در نهايت بی طمعی

 به يكديگر نيكی كنند ، در مقابل ظلم و ستم بپا خيزند و به ستمگر

و فسادگر مجال ستمگری و افساد ندهند ، ارزشهای اخلاقی را محترم

 بشمارند ، با يكديگر مانند اعضای يك‏ پيكر ، متحد و متفق بوده باشند .
آن چيزی كه بيش از هر چيز حق را محترم ، عدالت را مقدس ، دلها را به‏
يكديگر مهربان ، و اعتماد متقابل را ميان افراد برقرار می‏سازد ، تقوا و
عفاف را تا عمق وجدان آدمی نفوذ می‏دهد ، به ارزشهای اخلاقی اعتبار می‏بخشد
، شجاعت مقابله با ستم ايجاد می‏كند و همه افراد را مانند اعضای يك پيكر
به هم پيوند می‏دهد و متحد می‏كند ، ايمان مذهبی است .
تجليات انسانی انسانها كه مانند ستارگان در آسمان تاريخ پرحادثه‏ انسانی

می‏درخشد همانهائی است كه از احساسهای مذهبی سرچشمه گرفته است .

ج . كاهش ناراحتيها

زندگی بشر ، خواه‏ناخواه همچنانكه خوشيها ، شيرينيها ، به دست آوردن‏ها
و كاميابيها دارد ، رنجها ، مصائب ، شكستها ، از دست دادن‏ها ، تلخيها و
ناكاميها دارد بسياری از آنها قابل پيشگيری يا برطرف كردن است هر چند
پس از تلاش زياد بديهی است كه بشر موظف است با طبيعت پنجه نرم كند ،
تلخيها را تبديل به شيرينی نمايد اما پاره‏ای از حوادث جهان قابل پيشگيری‏
و يا برطرف ساختن نيست ، مثلا پيری انسان خواه‏ناخواه به سوی پيری گام

بر می‏دارد و چراغ‏ عمرش رو به خاموشی می‏رود ، ناتوانی و ضعف پيری

 و ساير عوارض آن ، چهره‏ زندگی را دژم می‏كند به علاوه انديشه مرگ

 و نيستی ، چشم بستن از هستی ، رفتن و جهان را به ديگران واگذاشتن ، به

نوعی ديگر انسان را رنج می‏دهد .
ايمان مذهبی در انسان نيروی مقاومت می‏آفريند ، تلخيها را شيرين‏
می‏گرداند انسان با ايمان می‏داند هر چيزی در جهان حساب معينی دارد و اگر
عكس العملش در برابر تلخيها به نحو مطلوب باشد ، فرضا خود اين غير
قابل جبران باشد به نحوی ديگر از طرف خداوند متعال جبران می‏شود پيری به‏
حكم اين كه پايان كار نيست و به علاوه يك فرد با ايمان همواره فراغت‏
خويش را با عبادت و انس با ذكر خدا پر می‏كند مطبوع و دوست داشتنی‏
می‏گردد به طوری كه لذت زندگی در دوره پيری برای مردم خدا پرست از دوره‏
جوانی بيشتر می‏گردد .
قيافه مرگ در چشم فرد با ايمان با آنچه در چشم فرد بی ايمان می‏نمايد ،
عوض می‏شود از نظر چنين فردی ديگر مرگ ، نيستی و فنا نيست ، انتقال از
دنيائی فانی و گذرا به دنيائی باقی و پايدار ، و از جهانی كوچكتر به‏ جهانی

بزرگتر است ، مرگ منتقل شدن از جهان عمل و كشت است به جهان‏
نتيجه و محصول از اين رو چنين فردی نگرانيهای خويش را از مرگ ، با كوشش

 در كارهای نيك كه در زبان دين " عمل صالح " ناميده می‏شود برطرف‏ می‏سازد .
از نظر روانشناسان ، مسلم و قطعی است كه اكثر بيماريهای روانی كه ناشی‏
از ناراحتيهای روحی و تلخيهای زندگی است ، در ميان افراد غير مذهبی

 ديده می‏شود افراد مذهبی به هر نسبت كه ايمان قوی و محكم داشته باشند

 از اين بيماريها مصونترند از اين رو يكی از عوارض‏ زندگی عصر ما كه در اثر ضعف

 ايمانهای مذهبی پديد آمده است افزايش‏ بيمارها و بيماريهای روانی و عصبی است .

( ادامه دارد )

منبع : http://www.aviny.com/library/motahari/Books/26/pages/toc.html