بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ * أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ *  لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ  * «  سوره الواقعه آیات 63 تا 65 »

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

آيا هيچ درباره ي آنچه کشت مي‏کنيد انديشيده‏ايد ؟!  *   آيا شما آن را مي‏رويانيد يا ما مي‏رويانيم  ؟!  *

 هرگاه بخواهيم آن را مبدل به کاه در هم کوبيده مي‏کنيم که تعجب کنيد  ! *

تفسیر نمونه

آيا هيچ درباره‏ي آنچه کشت مي‏کنيد انديشيده‏ايد؟

تفسير:

زارع خداوند است يا شما؟!

تاکنون چهار دليل از دلائل هفتگانه‏اي را که در اين سوره براي معاد ذکر شده خوانده‏ايم.

آيات مورد بحث و آيات آينده به سه دليل ديگر که هرکدام نمونه‏اي از قدرت بي‏پايان خدا در زندگي انسان است اشاره مي‏کند که يکي مربوط به آفرينش دانه‏هاي غذائي و ديگري «آب» و سومي «آتش» است، زيرا سه رکن اساسي زندگي انسان را اينها تشکيل مي‏دهد، دانه‏هاي گياهي مهمترين ماده‏ي غذائي انسان محسوب مي‏شود، و آب مهمترين مشروب، و آتش مهمترين وسيله براي اصلاح مواد غذائي و ساير امور زندگي است.

نخست مي‏فرمايد: «آيا هيچ درباره‏ي آنچه کشت مي‏کنيد انديشيده‏ايد»؟! (أفرأيتم ما تحرثون).

آيا شما آن را مي‏رويانيد، يا ما مي‏رويانيم؟

«آيا شما آنرا مي‏رويانيد يا ما مي‏رويانيم»؟ (أأنتم تزرعونه ام نحن الزارعون).

جالب اينکه در آيه‏ي اول تعبير به «تحرثون» از ماده‏ي «حرث» (بر وزن درس) مي‏کند که به معني کشت کردن (افشاندن دانه و آماده ساختن آن براي نمو است) و در آيه‏ي دوم تعبير به «تزرعونه» از ماده‏ي «زراعت» مي‏کند که به معني رويانيدن است.

بديهي است کار انسان تنها کشت است، اما رويانيدن تنها کار خدا است، و لذا در حديثي از پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله نقل شده که فرمود: لايقولن احدکم زرعت و ليقل حرثت (فان الزارع هوالله): «هيچيک از شما نگويد: من زراعت کردم، بلکه گويد کشت کردم» (زيرا زارع حقيقي خدا است).

شرح اين دليل چنين است که انسان کاري را که در مورد زراعت مي‏کند بي‏شباهت به کار او در مورد تولد فرزند نيست، دانه‏اي را مي‏افشاند و کنار مي‏رود، اين خداوند است که در درون دانه يک سلول زنده بسيار کوچک آفريده که وقتي در محيط مساعد قرار گرفت در آغاز از مواد غذائي آماده در خود دانه استفاده مي‏کند، جوانه مي‏زند، و ريشه مي‏دواند، سپس با سرعت عجيبي از مواد غذائي زمين کمک مي‏گيرد، و دستگاههاي عظيم و لابراتوارهاي موجود در درون گياه به کار مي‏افتد و غوغائي برپا مي‏کند ساقه و شاخه و خوشه را مي‏سازد و گاه از يک تخم صدها يا هزاران تخم برمي‏خيزد.

دانشمندان مي‏گويند: تشکيلاتي که در ساختمان يک گياه به کار رفته از تشکيلات موجود در يک شهر عظيم صنعتي با کارخانه‏هاي متعددش شگفت‏انگيزتر و به مراتب پيچيده‏تر است.

آيا کسي که چنين قدرتي دارد از احياي مجدد مردگان عاجز است.

هرگاه بخواهيم آن را تبديل به کاه درهم کوبيده مي‏کنيم به گونه‏اي که تعجب کنيد!

در آيه‏ي بعد براي تأکيد روي اين مسأله که انسان هيچ نقشي در مسأله‏ي نمو و رشد گياهان جز افشاندن دانه ندارد مي‏افزايد «اگر ما بخواهيم اين زراعت را تبديل به يک مشت کاه درهم کوبيده شده مي‏کنيم به گونه‏اي که تعجب کنيد»! (لو نشاء لجعلناه حطاما فظلتم تفکهون).

آري مي‏توانيم تندباد سمومي بفرستيم که آنرا قبل از بستن دانه‏ها خشک کرده درهم بشکند، يا آفتي براي آن مسلط کنيم که محصول را از بين ببرد، و نيز مي‏توانيم سيل ملخها را بر آن بفرستيم، و يا گوشه‏اي از يک صاعقه‏ي بزرگ را بر آن مسلط سازيم، به گونه‏اي که چيزي جز يک مشت کاه خشکيده از آن باقي نماند، و شما از مشاهده‏ي منظره آن در حيرت و ندامت فرورويد.

آيا اگر زارع حقيقي شما بوديد اين امور امکان داشت؟ پس بدانيد همه اين برکات از جاي ديگر است.

«حطام» از ماده‏ي «حطم» (بر وزن حتم) در اصل به معني شکستن چيزي است، و غالبا به شکستن اشياء خشک مانند استخوان پوسيده، و يا ساقه‏هاي خشک گياهان اطلاق مي‏شود و در اينجا منظور کاه است.

اين احتمال نيز داده شده است که منظور از حطام در اينجا پوسيدن تخمها در زير زمين و عدم رويش آنها باشد.

«تفکهون» از ماده‏ي «فاکهة» به معني ميوه است، سپس «فکاهت» به مزاح و شوخي و گفتن لطيفه‏ها که ميوه‏ي جلسات انس است اطلاق شده، ولي اين ماده گاهي به معني تعجب و حيرت نيز آمده، و آيه‏ي مورد بحث از اين قبيل است.

اين احتمال نيز وجود دارد همانگونه که انسان به هنگام «خشم» گاهي مي‏خندد که نام آنرا خنده خشم مي‏گذارند در هنگام مصائب سخت و سنگين نيز به شوخي مي‏پردازد بنابراين منظور شوخي به خاطر مصيبت است.

منبع : تفسير نمونه ، اثر مرجع عالیقدر اسلام آیت الله مكارم شیرازى