مرگ بر اين انسان، چقدر کافر و ناسپاس است!

سوره عبس آیات  17 تا 32

( بخش دوم – قسمت اول )

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ «17» مِنْ أَيِّ شَيْ‏ءٍ خَلَقَهُ «18» مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ «19» ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ «20» ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ «21» ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ «22» کَلاَّ لَمَّا يَقْضِ ما أَمَرَهُ «23» فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ «24» أَنَّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبًّا «25» ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا «26» فَأَنْبَتْنا فِيها حَبًّا «27» وَ عِنَباً وَ قَضْباً «28» وَ زَيْتُوناً وَ نَخْلاً «29» وَ حَدائِقَ غُلْباً «30» وَ فاکِهَةً وَ أَبًّا «31» مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ «32»

ترجمه :

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

مرگ بر اين انسان، چقدر کافر و ناسپاس است ! * (خداوند) او را از چه چيز آفريده است؟! * او را از نطفه ي ناچيزي آفريد، سپس اندازه‏گيري کرد و موزون ساخت، * سپس راه را براي او آسان کرد ، * بعد او را ميراند و در قبر پنهان نمود ، * سپس هرگاه بخواهد او را زنده مي‏کند. * چنين نيست (که او مي‏پندارد)؛ او هنوز آنچه را (خدا) فرمان داده، اطاعت نکرده است. * انسان بايد به غذاي خويش (و آفرينش آن) بنگرد. * ما آب فراوان از آسمان فرو ريختيم، * سپس زمين را از هم شکافتيم، * و در آن دانه‏هاي فراواني رويانديم، * و انگور و سبزي بسيار، * و زيتون و نخل فراوان، * و باغهاي پردرخت، * و ميوه و چراگاه، * تا وسيله‏اي براي بهره‏گيري شما و چهارپايانتان باشد. *

تفسیر نمونه  :

 مرگ بر اين انسان، چقدر کافر و ناسپاس است؟!

سپس مي‏افزايد: با وجود اين همه اسباب هدايت الهي که در صحف مکرمه به وسيله‏ي فرشتگان مقرب خداوند، با انواع تذکرات، نازل شده، باز هم اين انسان سرکش و ناسپاس تسليم حق نمي‏شود «مرگ بر اين انسان، چقدر کافر و ناسپاس است»؟!(قتل الانسان ما اکفره).

«کفر» در اينجا ممکن است به معني عدم ايمان، و يا به معني ناسپاسي و کفران، و يا به معني هرگونه ستر و پوشش حق باشد، و مناسب همين معني جامع است، چرا که در آيات قبل سخن از اسباب هدايت و ايمان بود، و در آيات بعد سخن از انواع نعمتهاي پروردگار است.  به هر حال منظور از تعبير «مرگ بر اين افراد» معني کنائي آن يعني اظهار شدت غضب و تنفر نسبت به اينگونه افراد کافر و ناسپاس است.

(خداوند) او را از چه چيز آفريد؟

و از آنجا که سرچشمه‏ي سرکشيها و ناسپاسيها غالباً غرور است براي درهم شکستن اين غرور در آيه‏ي بعد مي‏فرمايد: «خداوند اين انسان را از چه چيز آفريده»؟!(من اي شي‏ء خلقه).

از نطفه ناچيزي او را آفريد، سپس اندازه‏گيري کرد و موزون ساخت.

او را از نطفه اي ناچيز و بي‏ارزش آفريد، و سپس او را موزون ساخت و در تمام مراحل اندازه‏گيري نمود»(من نطفة خلقه فقدره).

چرا اين انسان به اصل خلقت خود نمي‏انديشد؟! و ناچيز بودن مبدأ اصلي خود را فراموش مي‏کند، وانگهي چرا قدرت خداوند در آفرينش اين موجود بديع از آن نطفه‏ ي ناچيز را نمي‏نگرد؟ که دقت در همين آفرينش انسان از نطفه و اندازه‏گيري تمام ابعاد وجودي او، اعضاء پيکرش، استعدادهايش و نيازهايش خود بهترين دليل براي خداشناسي و معرفة اللَّهاست.

جمله‏ي «قدره» از ماده‏ي «تقدير» به معني اندازه‏گيري و موزون ساختن است، زيرا مي‏دانيم در ساختمان وجود انسان بيش از بيست نوع فلز و شبه فلز به کار رفته که هر کدام از نظر کميت و کيفيت اندازه‏ي معيني دارد، که اگر کم و بيشي در آن رخ دهد نظام وجود انسان به هم مي‏ريزد، از اين گذشته کيفيتساختمان اعضاء بدن، و تناسب و ارتباط هاي آنها با يکديگر، اندازه‏هاي دقيقي دارد، و نيز استعدادها و غرائز و اميالي که در فرد انسان، و در مجموعه‏ ي جهان بشريت، نهفته است، بايد طبق حساب خاصي باشد تا سعادت بشر را تأمين کند.

خداوند کسي است که تمام اين اندازه‏گيريها را در آن نطفه‏ ي بي‏ارزش انجام داد، نطفه‏ اي که به قدري کوچک است که اگر به تعداد تمام افراد انسانها از سلول اصلي حيات که شناور در آب نطفه است در يکجا جمع شود بيش از يک انگشتانه را پر نمي‏کند. آري در چنين موجود خرد صغير اينهمه بدايع و نقوش را ترسيم کرد و به وديعت نهاد.  بعضي نيز «تقدير» را به معني «آماده ساختن» معني کرده‏اند.

اين احتمال نيز وجود دارد که منظور از «تقدير» ايجاد قدرت در اين نطفه‏ي ناچيز است، چه بزرگ است آن خدائي که اين موجود ضعيف را اينهمه قدرت و توانائي بخشيد که مي‏تواند آسمان و زمين و اعماق درياها را جولانگاه خود قرار دهد، و همه نيروهاي محيط خود را مسخر فرمان خويش سازد. جمع ميان اين سه تفسير نيز ممکن است.

سپس راه را براي او آسان ساخت.

در ادامه‏ي همين سخن مي‏افزايد: «سپس راه را براي او آسان ساخت»(ثم السبيل يسره).

راه تکامل پرورش جنين در شکم مادر، و سپس راه انتقال او را به اين دنيا سهل و آسان نمود. از عجائب تولد انسان اين است که قبل از لحظات تولد آن چنان در شکممادر قرار دارد که سر او به طرف بالا و صورتش به پشت مادر و پاي او در قسمت پائين رحم است، ولي هنگامي که فرمان تولد صادر مي‏شود ناگهان واژگونه مي‏گردد سر او به طرف پائين مي‏آيد، و همين موضوع امر تولد را براي او و مادرش سهل و آسان مي‏کند، البته گاهي بچه‏ هائي هستند که از طرف پا متولد مي‏شوند و مشکلات زيادي براي مادر ايجاد مي‏کنند.

بعد از تولد نيز در مسير نموّ و رشد جسمي در دوران کودکي، و سپس نمو و رشد غرائز، و بعد از آن رشد در مسير هدايت معنوي و ايمان، همه را از طريق عقل و دعوت انبياء براي او سهل و آسان ساخته است.

چه جمله‏ي جامع و جالبي است که در عين فشردگي به همه‏ي اين مسائل اشاره مي‏کند «ثم السبيل يسره».

اين نکته نيز قابل توجه است که مي‏فرمايد: «راه را براي انسان آسان ساخت»و نمي‏فرمايد: «او را مجبور بر پيمودن اين راه کرد» و اين خود تأکيد ديگري بر مسأله يآزادي اراده‏ي انسان و اختيار است.

بعد او را ميراند و در قبر پنهان نمود.

سپس به مرحله‏ي پاياني عمر انسان بعد از پيمودن اين راه طولاني اشاره مي‏فرمايد: «بعد او را ميراند و در قبر پنهان نمود»(ثم اماته فاقبره).

مسلماً «اماته» (ميراندن) کار خدا است، ولي مسأله‏ي پنهان ساختن در قبر به ظاهر کار انسان است، اما از آنجا که عقل و هوش لازم براي اين کار، و همچنين وسائل ديگر را خداوند فراهم ساخته اين کار به او نسبت داده شده است.

بعضي نيز گفته‏اند منظور از نسبت دادن اين کار به خدا اين است که او براي انسان قبري آفريده و آن دل خاک است، و بعضي نيز اين جمله را به معني حکم تشريعي و دستور الهي درباره‏ي دفن کردن اموات دانسته‏اند.

و به هر حال يکي از احترامات خداوند نسبت به نوع بشر همين برنامه‏ي دفن اجساد آنها است، چرا که اگر راهي براي دفن وجود نداشت، و يا دستوري در اين زمينه صادر نشده بود، و جسد آدمي روي زمين مي‏ماند و متعفن مي‏گشت و سپس طعمه‏ي حيوانات درنده و پرندگان مي‏شد، ذلت و خواري عجيبي بود، بنابراين الطاف الهي نه تنها شامل حال انسان در حيات دنيا است که بعد از مرگ نيز مشمول الطاف او است.

از اين گذشته دستور به دفن کردن بدن مردگان (بعد از غسل و کفن و نماز) دستوري است الهام بخش که مرده‏ي انسانها بايد از هر نظر پاک و محترم باشد تا چه رسد به زنده‏ي آنها!

اين نکته نيز قابل توجه است که مسأله‏ي مرگ در اين آيه نيز در عداد نعمتهاي الهي ذکر شده، و اگر دقت شود مطلب همين گونه است، چرا که اولا مرگ مقدمه‏اي است براي آسودگي از رنجهاي اين جهان، و انتقال به سراي ديگر که عالمي است بسيار گسترده‏تر، و ثانياً مرگ نسلهاي موجود سبب مي‏شود که جا براي نسلهاي آينده گشوده شود، و نوع انسان طي نسلها تداوم و تکامل يابد، و در غير اين صورت چنان عرصه بر انسانها تنگ مي‏شد که زندگي کردن در روي زمين غير ممکن بود.

جالب اينکه همين معني ضمن اشاره‏ي لطيفي در سوره‏ي الرحمن آيات 26 تا 28 نيز آمده است آنجا که مي‏فرمايد: کل من عليها فان و يبقي وجه ربک ذوالجلال والاکرام فباي آلاء ربکما تکذبان:«تمام کساني که روي زمين زندگي مي‏کنند مي‏ميرند، تنها ذات ذوالجلال و گرامي پروردگارت باقي مي‏ماند، پس کدامين نعمت از نعمتهايپروردگارتان را انکار مي‏کنيد»؟!  مطابق اين آيات مرگ يکي از نعمتهاي بزرگ خدا است.

آري دنيا با تمام نعمتهايش زنداني است براي مؤمن، و خروج از ايندنيا آزاد شدن از اين زندان است، و از اين گذشته نعمتهاي فراوان الهي گاه براي گروهي مايه‏ي غفلت و بي‏خبري مي‏شود، و ياد مرگ پرده‏هاي غفلت را مي‏درد و از اين نظر نيز نعمتي است و هشداري، از همه گذشته زندگي دنيا اگر ادامه يابد مسلماً ملال آور و خسته کننده است، نه همچون زندگي آخرت که سرتاسر نشاط و خوشدلي است.

( ادامه دارد )

منبع : تفسير نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت اللهمكارم شیرازى