تاثير نسب و سبب در سعادت يا شقاوت انسان

اثر : متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری

تفسير سوره تحريم( بخش سوم )

( قسمت دوم )

اعوذبالله من‏الشيطان الرجيم  * بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ« يا أَيُّهَا النَّبِيُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ «9» ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ کَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَيْنِ فَخانَتاهُما فَلَمْ  يُغْنِيا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ قِيلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ «10» وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَکَ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ وَ نَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ  وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «11» وَ مَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَها فَنَفَخْنا فِيهِ مِنْ رُوحِنا وَ صَدَّقَتْ بِکَلِماتِ رَبِّها وَ کُتُبِهِ وَ کانَتْ مِنَ  الْقانِتِينَ «12»»( تحريم / 9 - . 12).

نسب و سبب ، تاثيری در سعادت يا شقاوت انسان ندارد

اينجا يك نكته چنانكه عرض كرديم همين عطف آخر سوره است به اول سوره‏، و نكته ديگر يك اصل كلی است كه در آيه بعد آمده است . قرآن يك اصل‏كلی بيان می‏كند كه چقدر اين اصل ، اصل آموزنده‏ای است و لازم است كه ما وهمه مسلمانها اين اصل را در عمق قلب خود نفوذ بدهيم و آن اين است كه‏مساله نسب و سبب كوچكترين تاثيری در سعادت يا شقاوت انسان ندارد . به‏قول سعدی از انسان می‏پرسند چيست عملت ، نمی‏پرسند كيست پدرت ، نمی‏پرسند كيست همسرت .

قرآن می‏خواهد بگويد دنيا دار عمل است و آخرت‏دار پاداش و كيفر . يك زن وقتی به پروردگار خود وارد شود از اونمی‏پرسند كه سركار عليه همسر كی هستی ، تا او بگويد كه من همسر پيغمبرآخرالزمان هستم . اينكه ده سال ، بيست سال ، سی سال همسر پيغمبر بودی ودر يك فراش خوابيدی چه اثری در شخصيت و هويتتو ، در روح و عقيده تو و در ايمان و عمل تو داشته است ؟

نزديكترين رابطه‏ها ، يكی رابطه همسری است ، و ديگر رابطه پدر و فرزندی‏ . در همسری اين آيه را مثال آورده است و در پدر و فرزندی داستان پسر نوح‏را در جای ديگر مثال آورده است . نه همسری در پاداش و كيفر اثر دارد ونه پدر و فرزندی . حتی وقتی كه پدر به حكم مهر پدر و فرزندی ، پسری را كه‏مستلزم عقوبت است دعا می‏كند [ شديدا به او عتاب می‏كنند ]: " « يا نوح‏ . . . انی اعظك ان تكون من الجاهلين »" (هود / . 46 ) پندت می‏دهيم كه كارهای‏جاهلانه نكن ،تو داری برای اين پسر تقاضای نجات می‏كنی ؟ ! اين بنده خداعرض كرده بود : "« رب ان ابنی من اهلی غ"(هود / . 45) خدايابچه من از خاندان‏من است " « و ان وعدك الحق و انت احكم الحاكمين غ" وعده تو حق است، تو احكم حاكمين هستی، حكم‏بودن تو از هر حكم بودنی بهتر است، تو عادل‏ترين‏حاكمها هستی . با همه اينها در عين حال به او می‏گويند : « انی اعظك ان‏تكون من الجاهلين »، چه فرقی ميان بچه تو و بچه‏های ديگران است؟ همان‏طوركه بچه‏های ديگران بايد هلاك شوند ، بچه تو هم بايد هلاك شود .

بنابراين رابطه پدر و فرزندی تاثيری ندارد . اگر كسی خيال كند كه من‏فرزند پيغمبر هستم ، سيد هستم و حساب ما سيدها فرق می‏كند ، چنين نيست ، حساب شما سيدها فرق نمی‏كند . حساب شما سيدها از اين جهت فرق می‏كند كه‏اگر گناه كنيد دو برابر برايتان می‏نويسند چون هم گناه كرده‏ايد و هم آبروی‏جدتان را برده‏ايد ، البته اگر ثواب هم كنيد دو برابر می‏نويسند ، چون هم‏ثواب كرده‏ايد و هم به جدتان آبروداده‏ايد ، يعنی سيد بودن به اصطلاح " اشل " شما را بالا می‏برد و الا اينكه‏تبعيضی در كار باشد محال است .

قرآن در كمال صراحت می‏گويد همسری يك پيغمبر هم كوچكترين تاثيری درسعادت انسان ندارد . امام باقر عليه‏السلام همسری گرفته بود كه زيبا بود وحضرت هم به او علاقه‏مند بودند . يكمرتبه ديدند حضرت اين همسر را طلاق‏دادند . گفتند : چرا طلاق داديد ؟ فرمود : احساس كردم او دشمن جدم علی‏است و من ترسيدم از اينكه با پاره‏ای از آتش جهنم در يك بستر بخوابم . اين مثالی است برای اين مساله كه رابطه با همسر خوب ، يك همسر ناصالح‏را صالح نمی‏كند و اثر روی او نمی‏گذارد . قرآن آب پاك و صاف روی دست همسران پيامبر می‏ريزد كه روی همسری‏پيغمبر حساب نكنيد ، روی عمل و ايمانتان حساب كنيد . آيا اين آيه صريح‏در اين مطلب نيست ؟

پس ما نمی‏توانيم در مورد همسران پيغمبر فقط به دليل همسری پيغمبربگوييم اينها خوب هستند . البته اينكه ما در دنيا وظيفه احترام ظاهری‏داشته باشيم يك مساله است و اينكه اعتقاد داشته باشيم كه اينها درآخرت نزد پيغمبر هستند مساله ديگری است .

مثل به زن فرعون ، در نقطه مقابل

قرآن به دنبال اين مثل ، مثل ديگری ذكر می‏كند . همان‏طور كه يك همسرناپاك به دليل همسری با يك مرد پاك تبرئه نمی‏شود ، يك همسر پاك هم‏به دليل همسری با يك مرد ناپاك ، ناپاك نمی‏شود . " وضرب الله مثلاللذين امنوا امرات فرعون "و مثلی می‏آورد از اهل ايمان ( بنا برتفسيری ) و برای اهل ايمان ( بنا بر تفسير ديگری ) . زن فرعون را مثل‏می‏آورد . . .(افتادگی از اصل نوار است ) حال او چه كرده است ؟ زن فرعون ، يعنی ملكه زمان خود، و ملكه زمان خود قهرا يعنی مرفه‏ترين زن زمان خود و دارای همه نوع وسايل‏و امكانات . اين زن از همه اين وسايل و از همه اين تعلقات می‏گسلد و به‏عقيده و ايمان خدا می‏پيوندد . حس می‏كند كه موسی عليه‏السلام كه برای‏واژگون كردن اين بساطی كه خودش حداكثر استفاده را از آن می‏كند آمده ، برحق است . به دعوت موسی ايمان می‏آورد و از تمام اين تعلقات می‏گسلد .

فرعون می‏فهمد كه همسرش به دشمنش ايمان آورده است . او را به بدترين‏عقوبتها معاقب می‏كند . فرعون گفت : او نبايد به طور عادی اعدام شود وبه دار كشيده شود ، بعضی گفته‏اند دستور داد او را در جايی بنشانند و بعدسنگ بسيار بزرگی از بالا روی او پرت كنند تا در زير سنگ له شود و بعضی‏نوشته‏اند دستور داد اين زن را با چهار ميخ به روی زمين كوبيدند . در قديم‏معمول بود كه با ريسمان به دار نمی‏كشيدند ، تنه درختی انتخاب می‏كردند ، بعد در حالی كه فرد زنده بود ميخ آهنی به بدنش می‏كوبيدند به طوری كه ازبدنش وارد آن درخت می‏شد و او را چهار ميخ می‏كردند و خلاصه به درخت‏ميخكوب می‏شد . بعد همين‏طور می‏ماند و مدتی خون از بدنش می‏رفت تا وقتی‏كه می‏مرد . فرعون دستور داد همسرش را بخوابانند و او را چهار ميخ كنند وبعد يك سنگ آسياب‏مانندی روی سينه‏اش بگذارند تا جان بدهد .

هيچ‏يك از اينها تاثيری در وضع روحی اين زن نكرد . گفت : خدايامن را از فرعون و از خانه فرعون نجات بده ،پروردگارا در نزد خودت دربهشت برای من خانه‏ای بساز كه هم به نعم ظاهری منعم باشم و هم در جوارقرب تو به سر ببرم( اين جنبه معنوی قضيه است ) ، پروردگارا من ازفرعون و از كردارهای فرعون متنفرم ، مرا از فرعون و كردارهای فرعون و ازاين مردم ستمكار نجات بده . " « و ضرب الله مثلا للذين امنوا امرات‏فرعون اذ قالت رب ابن لی عندك بيتا فی الجنه »" پروردگارا در جوارمكرمت خودت برای من خانه‏ای در بهشت بنا كن و مرا از فرعون و كردارپليد او نجات بخش ، و مرا از اين زمره و گروه ستمكاران نجات بده .

 اين‏زن همسر فرعون است ولی كوچكترين گرد و غباری از پليدی فرعون بر چهره‏نورانی او نمی‏نشيند . پس همان‏طور كه همسری آدم خوب در يك زن بد اثرنمی‏گذارد ، همسری يك مرد بد هم روی زن خوب اثر نمی‏گذارد .

مثال به مريم عليها السلام

قرآن برای زن بد و شوهر خوب دو مثال آورده بود ، برای زن خوب هم دومثال می‏آورد ، منتها مثال دوم زنی است كه شوهر ندارد و آن مريم دخترعمران است : " « و مريم ابنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فيه من‏روحنا »"(انبيا / . 91 ) و مثل ديگر برای اهل ايمان مثل مريم دختر عمران است ، همان كه دامن خود را پاك نگه داشت . اين‏كه دامن خود را پاك نگه داشت، در نظر ما مساله مهمی به حساب نمی‏آيد . اين از آن جهت است كه يهود تانزديك به زمان ما همان‏طور كه با مسلمين دشمن بودندبا مسيحيها هم دشمن بودند . اين قصه اسرائيل كه پيش آمد و كشور اسرائيل‏تشكيل شد ، ميان پاپ و يهوديها آشتی داد . و چون يهود با مسيحيها دشمن‏بودند عيسی مسيح را متهم می‏كردند كه العياذبالله زنازاده است و مريم‏العياذبالله زن بدكاره‏ای بوده است .

قرآن كه اين موضوع را بيان می‏كند واينهمه اصرار دارد ، می‏خواهد تودهنی به يهوديها بزند . خدمتی كه قرآن به‏مسيح و مريم كرد ، يعنی دفاع بحقی كه كرد ، اگر مسيحيهای دنيا همين يك‏نعمت و همين يك خدمت قرآن را در نظر بگيرند [ بايد حق مسلمين را اداكنند . [

يهوديها در آن زمان دنيا را پر كرده بودند كه عيسی مسيح زنازاده است ومريم هم يك زن بدكاره بوده است . الان در دنيا هفتصد ميليون جمعيت ، يعنی مسلمانهای دنيا ، همه به وحدت نظر می‏گويند مريم سلام الله عليهاصديقه و قديسه بود، و می‏خوانند: « و مريم ابنت عمران التی احصنت فرجها،يعنی قرآن سبب شده كه هفتصد ميليون جمعيت عالم از حضرت مريم در مقابل‏اين تهمتهايی كه يهوديها می‏زنند دفاع كنند . اگر مسيحيها همين يك خدمت‏را در نظر بگيرند بايد حق مسلمين را ادا كنند ولی عليرغم همه اينها الان‏دستگاه پاپ با يهوديها سازش كرده است، همان يهوديهايی كه به عقيده خودآنها قاتل عيسی مسيح عليه السلام بودند . كتابهای خود مسيحيها پر است ازاين عقيده و كتابهای يهوديها پر است از نسبت ناروا به مريم ، ولی‏مسيحيها دارند با يهوديها عليه مسلمين متحد می‏شوند .

قرآن كريم در اين آيه مثل ديگری برای زن پاك ذكر كرده است برای اينكه‏مقام قديسه بودن يك زن را بيان كند بدون اينكه از نظر رابطه با همسر هم‏چيزی بيان كرده باشد . مثل ديگر برای اهل ايمانمريم دختر عمران است ، او كه عليرغم تبليغات دروغ يهوديها دامن خود راپاك نگه داشت ، او " طاهره " و " مطهره " بود ، او صديقه بود . " « فنفخنا فيه من روحنا »"ما از روح خود به شكل اعجاز انگيزی در اودميديم و عيسی روح ماست كه به وجودآمد . " « و صدقت بكلمات ربها»"او زنی بود كه سخنان پروردگار خود را تصديق كرد ، دستورات پروردگار خودرا به درستی عمل كرد ، به كتابهای پروردگار خود ايمان داشت . "و كانت‏من القانتين "زنی بود در زمره قانتين( قانتين مذكر است ولی اعم از زن‏و مرد است . " قانت " يعنی خاضع ، مطيع ) ، زنی بود بنده و مطيع امرپروردگار خود . سوره در اينجا پايان می‏پذيرد .

كاملترين زنان جهان

در قرآن دو زن فوق‏العاده تقديس شده‏اند . البته ما زنان ديگری هم داريم‏كه در قرآن تقديس شده‏اند ، اما نه در حد اين دو زن ، مثل مادر موسی‏عليه‏السلام . در احاديث ما رسيده است كه كاملترين زنهای جهان چهار زن‏هستند كه دوتای اينها در امم پيشين بوده‏اند ، يكی همين زن فرعون ، كه‏می‏گويند نام او آسيه بوده است ، و ديگری مريم مادر عيسی مسيح عليه‏السلام‏ . عرض كردم اينها در درجه اعلی هستند ، والا قرآن از مادر همين مريم هم‏تجليل كرده است ، ولی نه در حد خود مريم . و دو زن در اسلام هستند كه درعاليترين سطحها قرار گرفته‏اند ، يكی جناب خديجه دختر خويلد ، همسربزرگوار پيغمبر اكرم صلی الله عليه و آله ، كه به اتفاق شيعه و سنی تااين زن كه همسر اول پيغمبر بود زنده بود حضرت همسر ديگری انتخاب نكرد وبا اينكه وقتی اين زن از دنيا می‏رفت نزديك هفتاد سال از عمر او گذشته‏بود ، پيغمبر اكرم تا آخر عمر هر وقت نامخديجه را می‏شنيد اشكهايش جاری می‏شد . اين نشان می‏دهد منتهای وفاق روحی‏را كه ميان اين زن و حضرت رسول وجود داشت .

زهرای مرضيه ، افضل آنها

ديگر حضرت زهرای مرضيه ، صديقه طاهره سلام‏اللهعليها كه از اين چهار زن‏افضل آنها ايشان هستند . باتوجه به اينكه كار پيغمبر هيچ‏وقت حساب‏نشده واز روی احساسات بی‏منطق بشری نيست ، اگر ما رفتار پيغمبر را با حضرت‏زهرا در نظر بگيريم و سخنان پيغمبر را كه " « ما ينطق عن الهوی ان هو الاوحی يوحی »( نجم / 3 و . 4 ) " درباره حضرت زهرا در نظر بگيريم كافی است تا بفهميم‏حضرت زهرا به چه كمالی از انسانيت رسيده است . مساله اين نبود كه چون‏حضرت زهرا دختر ايشان بود احساسات پدری اقتضا می‏كرد كه چنين تعبير كند . كسی كه كتاب آسمانی‏اش قرآن است و روابط فرزندی و پدری و روابط همسری‏را از نظر تاثير در سعادت به اين شدت می‏كوبد امكان ندارد كه روابط حسنه‏او با دخترش و علاقه او به دخترش صرفا جنبه احساسی و پدر و فرزندی داشته‏باشد و ريشه الهی نداشته باشد .

گفتيم كه حضرت رسول صلی الله عليه و آله تا آخر عمر هرگاه كه نام‏جناب خديجه را می‏شنيدند اشك می‏ريختند . اين را زياد نوشته‏اند كه در شب‏زفاف حضرت زهرا و حضرت امير سلام‏اللهعليهما بعد از آنكه عروس را به‏خانه داماد بردند و زنها عروس را همراهی كردند چون عادت زنان آن زمان‏چنين بود و زمانهای بعد هم گاهی همين‏طور بوده است كهبعد از آنكه عروس و داماد را به حجله می‏بردند دور و بر حجله را خالی‏نمی‏گذاشتند و گوش می‏كردند ببينند چه می‏گويند كه كار بد و زشتی است رسول‏اكرم فرمود احدی از زنها حق ندارد در نزديك حجله بماند . همه رفتند .

بعد از مدتی حضرت آمدند ديدند ام ايمن در آن نزديكهاست . فرمود : ام‏ايمن مگر نگفتم كه هيچ زنی حق ندارد نزديك بماند ، تو چرا ماندی ؟ عرض‏كرد : يا رسول‏الله !امر فرموديد ، ولی من به علت ديگری اين نزديكهاهستم . خديجه همسر بزرگوار شما وقتی می‏خواست از دنيا برود به من گفت : ام ايمن من هيچ ناراحتی ندارم ، فقط يك ناراحتی در قلب خودم دارم و آن‏اين است كه دخترم فاطمه كوچك است ، موقعی خواهد رسيد كه بايد شوهر كندو دختر در شب عروسی احتياج به مادر دارد ، چون دختر حرفهايی دارد كه فقطبا مادرش در ميان می‏گذارد و زهرای من مادر ندارد . فهميدم كه خديجه چه‏می‏خواهد بگويد ، يعنی آيا تو به جای من برای زهرای من مادری می‏كنی ؟ گفتم‏ : من حاضرم آن شب به جای شما باشم . يا رسول‏الله !من اينجا ايستاده‏ام‏كه اگر زهرا حاجتی داشته باشد و كسی را صدا كند من نزديك بروم . ام ايمن‏می‏گويد : تا نام خديجه را بردم ، اشكهای مبارك رسول اكرم جاری شد . بعدفرمود : پس تو اينجا بمان . ام ايمن كنيز خديجه و بسيار زن صالحه‏ای بودو درواقع به منزله مادر دوم حضرت زهرا تلقی می‏شد .

علاقه رسول اكرم به زهرا سلام‏اللهعليها اعجاب‏آور است . پيغمبر كه‏گزاف حرف نمی‏زند می‏فرمايد : « " فاطمه انسيه حورا " » فاطمه يك‏انسان بهشتی است( مثل اينكه ما می‏گوييم يك انسان فرشته‏صفت ، كه هم‏انسان است و هم فرشته ، هم فضائل انسان را دارد و هم فضائلفرشته را ) . باسمك العظيم الاعظم الاجل الاكرم يا الله . . .

پروردگارا !دلهای ما را به نور ايمان منور بگردان .

پروردگارا !به ما توفيق عنايت بفرما كه مراقب تغذيه‏های جسمی و روحی‏خودمان باشيم .

پروردگارا !ما را از همه لغزشها مصون و محفوظ بدار ، ما را از شر نفس‏خودمان محفوظ بدار ، نيتهای ما را خالص بفرما ، اموات ما را مشمول‏عنايت و مغفرت خودت قرار بده .

رحم‏الله من قرا الفاتحه مع الصلوات

منبع : کتاب  " آشنايی با قرآن ( جلد 8 ) تفسير سوره تحريم  ( 3 ) " اثر متفكر شهيد استادمطهری