تكامل اجتماعی انسان

اثر متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری

بخش چهارم

مزايا و خدمات مرحوم آيةالله بروجردی

(قسمت دوم )

وحدت اسلامی

 اسلام در دنيای خارج

 همكاری دين و علم

 دفتر و حساب

************

وحدت اسلامی

يكی از مزايای معظم له توجه و علاقه فراوانی بود كه به مسئله وحدت‏ اسلامی و حسن تفاهم و تقريب بين مذاهب اسلاميه داشت . اين مرد چون به‏ تاريخ اسلام و مذاهب اسلامی آشنا بود ، می‏دانست كه سياست حكام گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تاثير داشته است ، و هم توجه‏ داشت كه در عصر حاضر نيز سياستهای استعماری از اين تفرقه حداكثر استفاده‏ را می‏كنند و بلكه آنرا دامن می‏زنند ، و هم توجه داشت كه بعد و دوری شيعه‏ از ساير فرق سبب شده كه آنها شيعه را نشناسند و درباره آنها تصوراتی دور از حقيقت بنمايند . به اين جهات بسيار علاقه‏مند بود كه حسن تفاهمی بين‏ شيعه و سنی برقرار شود كه از طرفی وحدت اسلامی كه منظور بزرگ اين دين‏ مقدس است تامين گردد و از طرف ديگر شيعه و فقه شيعه و معارف شيعه آن‏ طور كه هست به جامعه تسنن كه اكثريت مسلمانان را تشكيل می‏دهند معرفی‏ شود

از حسن تصادف چند سال قبل از زعامت و رياست معظم له كه هنوز ايشان‏ در بروجرد بودند " دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه " به همت جمعی از روشنفكران سنی و شيعه تاسيس شد .

معظم له در دوره زعامت خود تا حد ممكن با اين فكر و با اين مؤسسه كمك و همكاری كرد برای اولين‏ بار بعد از چندين صد سال بين زعيم روحانی شيعه ، و زعيم روحانی سنی شيخ‏ عبدالمجيد سليم و بعد از فوت او به فاصله دو سه سال شيخ محمود شلتوت‏ مفتی حاضر مصر و رئيس جامعه از هر ، روابط دوستانه برقرار شد و نامه‏ها مبادله گرديد

قطعا طرز تفكر معظم له و حسن تفاهمی كه بين ايشان و شيخ شلتوت بود مؤثر بود در اينكه آن فتوای تاريخی معروف را در مورد به رسميت شناختن‏ مذهب شيعه بدهد

معظم له را نبايد گفت نسبت به اين مساله علاقه‏مند بود ، بلكه بايد گفت عاشق و دلباخته اين موضوع بود و مرغ دلش برای اين موضوع پر می‏زد

عجيب اينست كه از دو منبع موثق شنيدم كه در حادثه قلبی اخير كه منجر به فوت ايشان شد ، بعد از حمله قلبی اولی كه عارض شد و مدتی بيهوش‏ بوده‏اند و بعد به هوش آمدند ، قبل از آنكه توجهی به حال خود بكنند و در اين موضوع حرفی بزنند موضوع تقريب و وحدت اسلامی را طرح می‏كنند و می‏گويند من آرزوها در اين زمينه داشتم

اسلام در دنيای خارج

از گامهای برجسته‏ای كه در زمان معظم له و به وسيله ايشان برداشته شد اعزام مبلغ و نماينده مذهبی به كشورهای خارجی بود .

معرفی اسلام به‏ كشورهای خارجی هر اندازه تاكنون صورت گرفته يا به وسيله شرق شناسان‏ اروپائی بوده ، يا به وسيله بعضی از دانشجويان با استعداد مسلمان كه تا حدودی موفق شده‏اند فعاليتهائی در مدت اقامت‏ خود در كشورهای خارجی متمدن بنمايند از قبيل دكتر محمد اقبال پاكستانی در مدتی كه در اروپا می‏زيسته ، و يا به وسيله دانشمندان مصری و هندی بوده كه‏ بعضی كتابهای جالب درباره اسلام نوشته‏اند و به زبانهای خارجی ترجمه شده ، و يا به وسيله فرقه‏های منسوب به اسلام مانند قاديانيها بوده كه در اروپا يا امريكا فعاليتهائی كرده‏اند و شايد فعاليت دسته اخير از همه بيشتر بوده است . الان نمی‏دانم كه تاكنون از طرف دانشگاه مذهبی " از هر " نمايندگانی به طور رسمی به كشورهای متمدن فرستاده شده يا نه ؟ قدر مسلم‏ اينست كه تاكنون از اسلام يك معرفی صحيحی به دنيای خارج نشده و باز قدر مسلم اينست كه از طرف جامعه شيعه تا چند سال پيش هيچگونه اقدامی به‏ هيچ شكلی نشده بود

معظم له كه علاوه بر جنبه فقاهت مطالعاتی در متن اسلام و معتقدات اسلامی‏ داشت و اسلام را خيلی بی‏پيرايه و عريان از توهمات عوامانه پذيرفته بود و از طرفی بر خلاف اقران و اسلاف خود از تاريخ قرون جديد و اوضاع عصر حاضر تا حدود نسبه خوبی آگاه بود ، معتقد بود كه اگر حقايق فطری اسلامی بر افكار حقيقت جو و كاوشگر و كم تعصب اروپائی عرضه داشته بشود اين دين‏ حنيف را تدريجا خواهند پذيرفت و روی همين جهت نماينده به آلمان و آمريكا اعزام كرد و در كار اعزام نماينده به لندن و بعضی جاهای ديگر بود كه اجل فرا رسيد

البته آنچه تاكنون انجام شده آغاز كار است و نسبت به آنچه بايد انجام گيرد طرف مقايسه نيست .

اگر فعاليتهای مذهبی مسيحيها را در نظر بگيريم كه چه اندازه توسعه پيدا كرده و از مرحله خطابه و مقاله گذشته‏ به مرحله عمل و احسان و تبليغ عملی رسيده و حتی از تعصب و تخريب ساير مذاهب و برگرداندن به مذهب مسيح كاسته شده و جنبه خدمت به بشريت و انسانيت پيدا كرده ، خواهيم ديد كه " ما هنوز اندر خم يك كوچه‏ايم 

" ولی اگر نسبت به گذشته خودمان بسنجيم كه حتی فكر اين كارها در دماغها راه نداشت ، خواهيم ديد كه چه اقدام برجسته‏ای به وسيله معظم له صورت‏ گرفته است . فريضه ذمه همه ما شيعيان است كه اين برنامه را تقويت و تكميل كنيم و توسعه دهيم

همكاری دين و علم

 يكی از مزايای برجسته معظم له كه نماينده طرز تفكر روشن وی بود علاقه‏مندی وی به تاسيس دبستانها و دبيرستانهای جديد تحت نظر سرپرستان‏ متدين بود كه دانش آموزان را هم علم بياموزند و هم دين . معظم له ديانت‏ مردم را در بی‏خبری و بی‏اطلاعی و بی‏سوادی آنها جستجو نمی‏كرد ، معتقد بود كه اگر مردم عالم شوند و دين هم به طور صحيح و معقول به آنها تعليم گردد ، هم دانا خواهند شد و هم متدين . آن مقداری كه من اطلاع دارم مبالغ زيادی‏ از وجوه و سهم امام را اجازه داد كه صرف تاسيس بعضی از دبستانها و دبيرستانها شود

در بيلان چاپی دبيرستان كمال نارمك خواندم كه مبلغی در حدود هشتصد هزار ريال با اجازه ايشان بابت سهم امام به دفتر آن مدرسه پرداخته شده است .

هر چند درباره مدارس " جامعه تعليمات اسلامی‏ " اطلاع دقيقی ندارم اما می‏دانم كمكهای شايانی كرده است ، و حتما موارد ديگر هم هست كه من فعلا بی‏خبرم

اين اقدام معظم له بسيار قابل تحسين است هر چند اين اقدام نيز نسبت‏ به آنچه بايد بشود ناچيز است اما با توجه به اينكه در گذشته افرادی‏ بودند و الان هم وجود دارند كه آبادی دين را در خرابی اين مدارس و معدوم‏ شدن علوم جديد می‏دانسته و می‏دانند معلوم می‏شود كه عمل معظم له بسيار ارزشمند بوده است

دفتر و حساب

يكی از اقدامات معظم له اين بود كه برخی از امور مرجعيت را تحت نظام‏ دفتر و حساب در آوردند

همه می‏دانند كه معمولا در هر شهری و هر نقطه‏ای كه عده‏ای شيعه علاقمند به‏ امور ديانت باشند يك نفر يا چند نفر و كالتنامه‏ای از طرف مرجع تقليد می‏گيرند برای گرفتن وجوهات از مردم و فرستادن به مركز ، و ممكن است‏ اجازه‏ای هم برای شخص خود بگيرند كه فلان مبلغ حق مصرف كردن داشته باشند

در گذشته معمول نبود كه اگر كسی اجازه وكالتی بگيرد آن اجازه و وكالت‏ در دفتری يادداشت شود . و در نتيجه ممكن بود در طول چند سال مرجعيت يك‏ نفر چند هزار وكالت و اجازه گرفته شود و چون دفتر و ثبت و ضبطی نبود عدد اينها غير مشخص بود و كسی درست نمی‏دانست آيا فلان نقطه وكيل برای‏ وجوهات دارد يا ندارد .

ممكن بود برای يك نقطه كوچك چند نفر وكالت‏ گرفته باشند و برای يك نقطه ديگر كسی وكالت نگرفته باشد

در اين بين شيادانی پيدا می‏شدند كه مهر و امضاء مرجع را جعل می‏كردند و اگر از مركز سؤال می‏شد كه شخصی به اين اسم مدعی وكالت است آيا راست‏ می‏گويد يا جعل كرده ؟ و مركز نمی‏توانست جواب بدهد ، و يا اگر كسی می‏آمد و وكالتی برای يك نقطه معين می‏خواست اگر آن نقطه مشهور و معروف نبود مركز نمی‏توانست بداند كه آيا در آنجا كسی دارد يا ندارد . ولی معظم له‏ از همان روزهای اول زعامت دستور دادند دفتری تنظيم گردد

در آن دفتر نام آن شخص و حدود وكالت و مضمون وكالتنامه و محل سكونت‏ آن شخص و نام كسانی كه به معروفی و توثيق آنها اين وكالت داده شده درج‏ می‏شد . و در مواردی كه تخلفی ديده می‏شد آن وكالتنامه استرداد می‏شد . اين‏ اقدام معظم له امر وكالتها را از هرج و مرج خارج ساخت

ضمنا دفتر ديگری برای مراسلات تنظيم شد . نامه‏ها با نمره وارد دفتر می‏شد و با نمره جواب داده می‏شد . هميشه مشخص بود كه راجع به فلان موضوع‏ چه جوابی داده شده است

ممكن است كسانی اين اقدام معظم له را مهم نشمارند و بگويند اين كاری‏ است كه در همه مؤسسات معمول است ، يك تجارتخانه همه اينها و بيشتر از اينها را دارد . البته اين درست است ولی نبايد فراموش كرد كه اين‏ اقدام معظم له در محيطی انجام گرفته كه شعار قافله سالاران اين بود كه نظم‏ در بی نظمی ، و نقشه در بی‏نقشگی و برنامه در بی‏برنامگی است ، و رمز بقاء روحانيت را حساب و كتاب نداشتن و برنامه نداشتن می‏دانند .

بنابراين‏ اين عمل به منزله يك مجاهده عظيم و يك قدم بزرگ بايد محسوب گردد . و ما اميدواريم كه هر چه بيشتر و زيادتر حساب و دفتر و بيلان دخل و خرج‏ وارد زندگی روحانيت بشود ، روحانيت دارای صندوق مالی مرتب شود ، امر وجوهات از تفرق و تشتت بيرون رود و در نتيجه از بزرگترين ثروت و منبعی‏ كه در اختيار دارد يعنی يك عده افراد زبده و خالص و مخلص كه در ميان‏ طلاب وجود دارند و مغناطيس دين آنها را از ميان جامعه برگزيده است‏ حداكثر استفاده را بنمايد

بهتر اينست كه در قسمت اخير ، عمليات دو رهبر بزرگ دينی شيعی مذهب‏ كه از مفاخر بزرگ عالم اسلام می‏باشند يعنی علامه جليل سيد شرف‏الدين عاملی‏ و علامه جليل سيد محسن امين عاملی سرمشق قرار گيرد . اين دو رهبر بزرگ در بسياری از كارها بايد سرمشق قرار گيرند

شايسته است دبيرخانه انجمنهای اسلامی ايران خدمات و مزايای اين دو مرد بزرگ را نيز در اختيار جامعه مسلمانان قرار دهد

آنچه در اين مقاله گفته شد به منظور ثنا و تجليل و به اصطلاح " تابين‏ " نبود . زيرا اولا معظم له بالاتر از اينست كه احتياجی به اين تجليلها داشته باشد و ثانيا اينجانب در همه عمر هرگز گرد مداحی و ستايشگری افراد و اشخاص مخصوصا مادامی كه زنده هستند و وجودشان مطمح است نرفته است اينكه گفته شد ، فقط بيان درسی بود برای اجتماع و تذكری بود برای كسانی‏ كه ميل دارند بارگران زعامت روحانی را به دوش بكشند .

همانطوری كه اول اشاره شد اين مقاله در مقام بيان همه خدمات و مزايای‏ زندگی معظم له نيست .

فقط قسمتی از خدمات و مزايا كه از اختصاصات‏ ايشان بود و نسبت به گذشته گامی به جلو بود و در اين مقاله تا آنجا كه‏ در حين نوشتن در نظر داشتم ياد آوری شد . خدمات ديگر ايشان از قبيل‏ تاسيس مدارس قديمه و مساجد و حوزه‏های علميه روحانی در شهرستانها زياد است و از موضوع مقاله ما خارج است

تهران - مدرسه مروی - 14 ارديبهشت 1340

منبع :http://www.ghadeer.org/author/motahary/28/pages/5.html