آيا انسان نمى‏داند كه از نطفه‏اى بى‏ارزش آفريده شده  است ، چطور با وجود اين دشمنى آشكار شده است  ؟!!

 ( بخش اول - قسمت اول )

پاسخ به روایت قرآن :

سورة یس‏   آیات 77 تا 83 

 بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ‏ 

أَ وَ لَمْ يَرَ الانسنُ أَنَّا خَلَقْنَهُ مِن نُّطفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ (77) وَ ضرَب لَنَا مَثَلاً وَ نَسىَ خَلْقَهُ  قَالَ مَن يُحْىِ الْعِظمَ وَ هِىَ رَمِيمٌ (78) قُلْ يحْيِيهَا الَّذِى أَنشأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ  وَ هُوَ بِكلّ‏ِ خَلْقٍ عَلِيمٌ (79) الَّذِى جَعَلَ لَكم مِّنَ الشجَرِ الأَخْضرِ نَاراً فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ (80) أَ وَ لَيْس الَّذِى خَلَقَ السمَوَتِ وَ الأَرْض بِقَدِرٍ عَلى أَن يخْلُقَ مِثْلَهُم  بَلى وَ هُوَ الخَْلَّقُ الْعَلِيمُ (81) إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شيْئاً أَن يَقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ (82) فَسبْحَنَ الَّذِى بِيَدِهِ مَلَكُوت كلّ‏ِ شىْ‏ءٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ (83) 

ترجمه :

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر 

  77 - آيا انسان نديد ( نمى‏داند) كه ما او را از نطفه‏اى بى‏ارزش آفريديم ، و او ( چنان صاحب قدرت و شعور و نطق شد كه) به مخاصمه آشكار برخاست !  

  78 - و براى ما مثالى زد و آفرينش خود را فراموش كرد ، و گفت چه كسى اين استخوانها را زنده مى‏كند در حالى كه پوسيده است ؟  

  79 - بگو : همان كسى آنرا زنده مى‏كند كه نخستين بار آنرا آفريد ، و او به هر مخلوقى آگاه است !

80 - همان كسى كه براى شما از درخت سبز، آتش آفريد و شما بوسيله آن، آتش مى‏افروزيد!» 

  81 -  آيا كسى كه آسمانها و زمين را آفريد، نمى‏تواند همانند آنان [< انسان هاى خاك شده‏] را بيافريند؟! آرى (مى‏تواند)، و او آفريدگار داناست! 

82 -  فرمان او چنين است كه هرگاه چيزى را اراده كند، تنها به آن مى‏گويد: «موجود باش!»، آن نيز بى‏درنگ موجود مى‏شود! 

83 -  پس منزّه است خداوندى كه مالكيّت و حاكميّت همه چيز در دست اوست؛ و شما را به سوى او بازمى‏گردانند! 

شان نزول :  

در غالب تفاسير نقل شده است كه مردى از مشركان به نام ابى بن خلف يا امية بن خلف و يا عاص بن وائل قطعه استخوان پوسيده‏اى را پيدا كرد و گفت با اين دليل محكم به مخاصمه با محمد (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم ) برمى‏خيزم ، و سخن او را در باره  معاد ابطال مى‏كنم آنرا برداشت و نزد پيامبر اسلام آمد ( و شايد مقدارى از آن را در حضور پيامبر نرم كرد و به روى زمين ريخت )و گفت چه كسى مى‏تواند اين استخوانهاى پوسيده را از نو زنده كند ( و كدام عقل آن را باور مى‏كند ). آيات فوق و چهار آيه بعد از آن كه مجموعا هفت آيه را تشكيل مى‏دهد نازل شد ، و پاسخ منطقى و دندان‏شكنى به او و همفكران او داد .  

تفسير :

آفرينش نخستين دليل قاطعى است بر معاد  

گفتيم بحثهاى مربوط به مبداء و معاد و نبوت در سوره يس كه قلب قرآن است به صورت مقطعهاى مختلفى مطرح شده است ، اين سوره از قرآن مجيد و مساله نبوت آغاز شد ، و با هفت آيه منسجم كه قوى‏ترين بيانات را در باره معاد در بر دارد پايان مى‏يابد. نخست دست انسان را مى‏گيرد و به آغاز حيات خودش در آن روز كه نطفه بى‏ارزشى بيش نبود مى‏برد ، و او را به انديشه وا مى‏دارد ، مى‏گويد :

 آيا انسان نديد كه ما او را از نطفه آفريديم و او آنچنان قوى و نيرومند و صاحب قدرت و شعور و نطق شد كه حتى به مجادله در برابر پروردگارش برخاست و مخاصمه كننده آشكارى شد ؟ ! ( او لم ير الانسان انا خلقناه من نطفة فاذا هو خصيم مبين ).

چه تعبير زنده و گويائى ؟ نخست روى عنوان انسان تكيه مى‏كند يعنى هر انسانى با هر اعتقاد و مكتبى و هر مقدار دانشى مى‏تواند اين حقيقت را دريابد . سپس سخن از نطفه مى‏گويد كه در لغت در اصل به معنى آب ناچيز و بى‏ارزش است ، تا اين انسان مغرور و از خود راضى كمى در انديشه فرو برود و بداند روز اول چه بود ؟ و تازه تمام اين قطره آب ناچيز مبداء نشو و نماى او نبوده بلكه سلول زنده بسيار كوچكى كه با چشم ديده نمى‏شود .

 از ميان هزاران سلول كه در آن قطره آب شناور بودند با سلول زنده بسيار كوچكى كه در رحم زن قرار داشت با هم تركيب شدند ، و انسان از آن موجود ذره بينى پا به عرصه هستى گذاشت ! مراحل تكامل را يكى بعد از ديگرى پيمود كه شش مرحله آن طبق گفته قرآن در اوائل سوره مؤمنون در درون رحم مى‏باشد .

( مرحله نطفه ، سپس علقه ، بعد مضغه ، و بعد از آن ظاهر شدن استخوانها ، سپس پوشيده شدن استخوانها از گوشت ، و سرانجام پيدايش روح يعنى حس و حركت )

.

از يكسو اين كار جز از انسانى كه داراى عقل و فكر و شعور و استقلال اراده و اختيار و قدرت دارد ساخته نيست  و مى‏دانيم مهمترين مساله در زندگى انسان سخن گفتن است ، و سخنانى كه محتواى آن قبلا در انديشه حاضر مى‏شود ، سپس در قالب جمله‏ها قرار مى‏گيرد ، و مانند گلوله‏هائى كه مسلسل‏وار به هدف شليك مى‏شود از مخارج دهن بيرون مى‏پرد ، و اين كارى است كه از هيچ جاندارى جز انسان حاصل نمى‏شود .  و به اين ترتيب قدرت‏نمائى خدارا در اين نيروى عظيمى كه به قطره آب ناچيزى داده مجسم مى‏كند . اما از سوى ديگر : او يك موجود فراموشكار و مغرور است ، و اين نعمتهائى را كه ولى نعمتش به او بخشيده در برابر او به كار مى‏گيرد و به مجادله و مخاصمه برمى‏خيزد ، زهى بيخبرى و خيره سرى ! براى بيخبرى او همين بس كه او مثلى براى ما زد و به پندار خودش دليل دندان‏شكنى پيدا كرد ، و در حالى كه آفرينش نخستين خود را به دست فراموشى سپرده گفت : چه كسى مى‏تواند اين استخوانها را زنده كند در حالى كه پوسيده است ؟ ! ( و ضرب لنا مثلا و نسى خلقه قال من يحيى العظام و هى رميم) .



منظور از ضرب المثل در اينجا ضرب المثل عادى و تشبيه و كنايه نيست ، بلكه منظور بيان استدلال و ذكر مصداق به منظور اثبات يك مطلب كلى است . آرى او ( ابى بن خلف ، يا امية بن خلف ، يا عاص بن وائل ) در بيابان قطعه استخوان پوسيده‏اى را پيدا مى‏كند ، و استخوانى كه معلوم نبود از چه كسى است ؟ آيا به مرگ طبيعى مرده ؟ يا در يكى از جنگهاى عصر جاهلى به طرز فجيعى كشته شده ؟ يا بر اثر گرسنگى جان داده ؟ به هر صورت فكر مى‏كرد دليل دندان‏شكنى براى نفى معاد پيدا كرده است ، با خشم توأم با خوشحالى قطعه استخوان را برداشته ، مى‏گويد : لا خصمن محمدا ( من با همين دليل به خصومت با محمد برمى‏خيزم ) آن چنان كه نتواند جوابى دهد !

 با عجله به سراغ پيامبر اسلام (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم) آمد و فرياد زد بگو ببينم چه كسى  قدرت دارد بر اين استخوان پوسيده لباس حيات بپوشاند ؟ و سپس قسمتى از استخوان را نرم كرد و روى زمين پاشيد ، و فكر مى‏كرد پيامبر اسلام (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم) هيچ پاسخى در برابر اين منطق نخواهد داشت . جالب اينكه قرآن مجيد با جمله كوتاه و نسى خلقه تمام پاسخ او را داده است هر چند پشت سر آن توضيح بيشتر و دلائل افزونتر نيز ذكر كرده .  

مى‏گويد : اگر آفرينش خويش را فراموش نكرده بودى هرگز به چنين استدلالى واهى و سستى دست نمى‏زدى ، اى انسان فراموشكار ! به عقب باز گرد ، و آفرينش خود را بنگر ، چگونه نطفه ناچيزى بودى ، و هر روز لباس تازه‏اى از حيات بر تن تو پوشانيد ، تو دائما در حال مرگ و معاد هستى ،

 از جمادى مردى نامى شدى ،

 و از جهان نباتات نيز مردى از حيوان سر زدى ،

 از عالم حيوان نيز مردى انسان شدى ، اما توى فراموشكار همه اينها را به طاق نسيان زدى حال مى‏پرسى چه كسى اين استخوان پوسيده را زنده مى‏كند ؟ ! اين استخوان هر گاه كاملا به پوسد تازه خاك مى‏شود ، مگر روز اول خاك نبودى ؟ ! لذا بلافاصله به پيامبر اسلام (صلى‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم) دستور مى‏دهد كه به اين خيره سر مغرور و فراموشكار بگو : كسى او را زنده مى‏كند كه در روز نخست او را ايجاد كرد ( قل يحييها الذى انشاها اول مرة ).  

اگر امروز استخوان پوسيده‏اى از او به يادگار مانده روزى بود كه حتى اين استخوان پوسيده هم نبود و حتى خاكى هم وجود نداشت ، آرى آن كس كه او را از كتم عدم آفريد ، تجديد حيات استخوان پوسيده‏اى برايش آسانتر است . و اگر فكر مى‏كنيد اين استخوان پوسيده وقتى كه خاك شد و در همه جا پراكنده گشت چه كسى مى‏تواند آن اجزا را بشناسد و از نقاط مختلف گرد آورى كند ؟   

پاسخ آن نيز روشن است ، او از هر مخلوقى آگاه است و تمام ويژگيهاى آنها را مى‏داند (و هو بكل خلق عليم ) . كسى كه داراى چنين علم و چنان قدرتى است مساله معاد و احياء مردگان مشكلى برايش ايجاد نخواهد كرد . يك قطعه آهن ربا را اگر در ميان خروارها خاك كه ذرات كوچكى آهن در آن پراكنده است بگردانيم فورا تمام اين ذرات را جمع آورى مى‏كند ، در حالى كه يك موجود بيجان بيش نيست ، خداوند به آسانى مى‏تواند تمام ذرات بدن هر انسانى را در هر گوشه‏اى از كره زمين باشد با يك فرمان جمع‏آورى نمايد .

نه تنها به اصل آفرينش انسان آگاه است كه از نيات و اعمال آنها نيز آگاه مى‏باشد ، و حساب و كتاب آن نزد او روشن است . بنا بر اين محاسبه اعمال و نيات و اعتقادات درونى نيز مشكلى براى او ايجاد نمى‏كند چنانكه در آيه 284 سوره بقره آمده است : و ان تبدوا ما فى انفسكم او تخفوه يحاسبكم به الله : اگر آنچه را در دل داريد پنهان كنيد يا آشكار سازيد خدا مى‏داند و به همين دليل موسى (عليه‏السلام) مامور مى‏شود در جواب فرعون كه در مساله معاد ترديد مى‏كرد و از زنده شدن قرون پيشين و حساب و كتابشان اظهار تعجب مى‏نمود بگويد : علم و آگاهى آن در پيشگاه پروردگار من در كتابى ثبت است و پروردگار من نه اشتباه مى‏نمايد و نه فراموش مى‏كند ( قال علمها عند ربى كتاب لا يضل ربى و لا ينسى ) ( طه - 52 ) .

( ادامه دارد )

منبع : تفسير نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مكارم شیرازى تفسير نمونه ج : 18  ص :  455  تا  492