کسب مال ( لقمه ) حرام ، از مصادیق  حق الناس

 ( بخش دوم )

نوشته  : حجت الاسلام سيدعباس مسعودی*

( قسمت دوم )

آثار حرص بر مال اندوزي

آزمندي و حرص انسان به مال اندوزي به سبب تصور نادرست از زندگي و هدف آن، موجب مي شود تا برخي از انسان ها به هر شکل و وسيله اي به مال اندوزي سرگرم شوند. دلبستگي به اندوختن مال و ثروت و عشق به آن در عمق جان آدمي ريشه دارد و امري غريزي است(53) و انسان تمايل شديدي به مال دارد و نمي تواند از وسوسه آن خود را رها سازد.(54)  اما اين دلبستگي برخي ها را به کارهاي خلاف نيز مي کشاند و اين گونه است که يک امر طبيعي گرايش و دلبستگي به مال،  به عنوان يک خير، به يک آزمندي غيرطبيعي و رذيلت پست تبديل مي شود.(55) در اين حالت شيطان شريک مال اين افراد مي شود و همراهان و پيروان شيطان به ستم و ظلم رو مي آورند تا بيش از پيش به ارضاي خواسته هايش بپردازند.(56)  مال و ثروت، آدمي را چنان به خود سرگرم مي کند که برخي ها حتي به بهانه آن از جهاد و تلاش براي آخرت باز مي مانند و جزو گروه زيانکاران مي شوند.(57) آزمندي همان گونه که آدمي را از مسير حق طلبي و فلسفه زندگي و آفرينش دور مي سازد، موجب مي شود تا انسان گرفتار رفتارهاي زيانباري چون بي توجهي به نيازمندان، گرسنگان و بينوايان شود و از تلاش براي رفع گرسنگي آنان خودداري کند.(58)  خيانت در امانت(59)، بازماندن از جهاد و رها کردن پيامبر و مجاهدان(60)، غفلت از خدا و تمرد از فرمان خدا و پيامبر(61) و مخالفت با حق و حقيقت(62) از جمله آثار دلبستگي به مال است. از اين فراتر کساني که گرفتار آزمندي و حرص مال هستند نه تنها اين گونه رفتارها را در پيش مي گيرند بلکه چنان دلبسته مي شوند که ديگر خدا را فراموش کرده و با شکست در آزمون هاي الهي(63) زيان و خسران ابدي را براي خود رقم مي زنند.(64)

مصاديقي از مال حرام

چنان که گفته شد، دلبستگي به مال دنيا به عنوان مهمترين تأمين کننده نيازهاي مادي انسان و نيز زينت زندگي دنيا، امري طبيعي و غريزي و گرايش طبيعي است و تلاش براي تحصيل مال و ثروت امري مذموم و ناپسند بشمار نمي رود، بلکه از مصاديق تلاش و جهاد در راه خدا شمرده مي شود، چراکه انسان مأموريت دارد تا با تلاش خويش، جهان مادي را آباد کند.(65)  پس گردآوري مال حلال و پاک، به عنوان يک مأموريت الهي مطرح است و اگر کسي از تلاش در اين حوزه بازايستد  مي بايست او را متهم به کوتاهي در انجام وظيفه الهي کرد.

اما مشکل آن است که اين دلبستگي به شکل افراطي برخي را از حق دور مي سازد و آنان را به آزمندي گرفتار مي کند و اجازه نمي دهد تا در مسير آفرينش گام بردارند و به حق و عدالت زندگي خود را سامان دهند، بلکه روحيه تجاوزگري پيدا مي کنند و لذا به جاي کسب مال مشروع به راه هاي کسب مال از راه حرام کشيده مي شوند.

از مهمترين مصاديق مال حرام مي توان به رشوه اشاره کرد. کساني که در مراکز قدرت و تصميم گيري هستند، در معرض اين نوع کسب حرام مي باشند. قاضيان و مسئولان و کارگزاران حکومت با گرفتن رشوه ممکن است حق کسي را ضايع کرده و يا از حقوق بيت المال به جيب کساني بريزند که اقدام به سوءاستفاده کرده اند. خداوند کسب مال از راه رشوه را حرام و ننگ آور دانسته(66)  و با نام بردن اين مال به سحت، از ننگ و پليدي آن ياد کرده است.(67) خداوند به صراحت بيان مي کند کساني که گرفتار کسب حرام و رشوه هستند با اين کار نه تنها حرام خواري را بر خود هموار مي کنند بلکه عار و ننگ را بر خود بار    مي کنند.(68)

غصب اموال مردم و تصاحب آن از طريق ناحق از ديگر مصاديق کسب و تحصيل مال حرام است.(69)  قمار(70)،  سرقت(71)،    کم فروشي(72)،  مال ربوي و نزول خواري(73)،  مال يتيم(74)،  کسب مال از راه باطل(75)،  مال مصرف شده در فحشاء و بي عفتي(76)  و کسب مال از راه دروغ(77)  از ديگر مصاديق مال حرام است که در آيات قرآني به آن اشاره شده است.

آثار وضعي حرامخواري ازنظر روايات

آثار منفي حرام خواري در وجود شخص خلاصه نمي شود، بلکه در نسل او نيز استمرار مي يابد. امام صادق عليه السلام        مي فرمايد: «کَسبُ الحَرام يُبَيِّنُ فِي الذُّرِّيَةِ»آثار کسب حرام در نسل آدمي آشکار مي شود.(78)  زيرا کسي که از راه نامشروع مال جمع کند، دراثر تغذيه حرام، زمينه گمراهي را در فرزندانش آماده مي کند و خودش هم نمي تواند به راه مستقيم هدايت شود.

از مرحوم کربلايي کاظم فراهاني که خداوند به او عنايت فرموده و بدون اينکه سواد داشته باشد، تمام سي جزء قرآن را يکباره حفظ شده بود، نقل مي کنند که: طلاب مدرسه فيضيه قم او را دعوت مي کردند و از او سؤالاتي در مورد قرآن مي کردند و او همه سؤالات را جواب مي داد. بعضاً او را به صرف ناهار دعوت مي کردند و او مي پذيرفت ولي مي ديدند گاهي بعد از خوردن غذا از آن محل خارج مي شود و با داخل کردن انگشت در حلق خود سعي مي کند غذاها را از شکم خارج کند. از او مي پرسيدند چرا اين کار را مي کني؟! مي گفت: «غذايي که خوردم حلال نبوده، نور قلبم کم شده، ديگر نمي بينم» اثر غذاهاي حلال در سبکي و نور باطن و توجه به عبادات و نيز اثر غذاهاي حرام در سنگيني و کدورت و کسالت در عبادات به خوبي مشهود است و لذا در روايات بسياري بر کسب حلال و اجتناب از حرام تأکيد شده که به گوشه اي از آن اشاره مي کنيم.

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمدر سه روايت چنين فرموده اند:

1-         عبادت هفتاد جزء است که بهترين جزء آن طلب روزي حلال است.

2-         هر کس لقمه حلال بخورد، فرشته اي بالاي سر او مي ايستد و براي او طلب مغفرت مي نمايد تا زماني که از خوردن دست بکشد.

3-         هر کس غذاي حلال بخورد خداوند قلب او را تا چهل روز نوراني مي گرداند.

در مورد اجتناب از غذاي حرام و کسب حرام هم روايات زيادي از رسول خدا صلي الله عليه وآله و سلموارد شده است که از باب نمونه به روايات ذيل اشاره مي شود :

هر کس از راه غير حلال مالي به دست آورد، توشه اش به سوي آتش است.

خداي تعالي مي فرمايد: «هر کس توجهي نکند که از چه راهي درهم و دينار به دست مي آورد من هم توجهي نمي کنم که از چه دري او را داخل آتش کنم.»

وقتي لقمه حرام در شکم کسي واقع شد، هر فرشته اي در آسما نها و زمين او را لعنت مي کنند.

از مجموعه اين احاديث روشن مي شود که انسان بايد در کسب روزي خود دقت کند تا حلال باشد و در نتيجه غذايي که       مي خورد حلال باشد تا اثرات آن در قلب و روح او، نورانيت و لطافت ايجاد کند و عباداتش مقبول درگاه حضرت حق واقع گردد.

سعد بن عبدالله مي گويد در زمان امام حسن عسکري عليه السلام با احمد بن اسحاق که از وکلاي آن حضرت بود، بر ايشان وارد شديم و مشاهده کرديم که حضرت مهدي روحي فداه هم حضور دارند. احمدبن اسحاق، صد و شصت کيسه از وجوهات که شيعيان فرستاده بودند، در مقابل امام حسن عسکري عليه السلام گذاشت.

امام يازدهم به فرزند خويش فرمودند: عزيزم اين وجوه را بردار.

امام زمان روحي فداه گفتند: آيا شايسته است که دست پاک من به بعضي از اين مال هاي حرام برخورد کند؟

فرمودند: حلال و حرام را از هم جدا کن.راوي مي گويد: حضرت صاحبان آن صد و شصت کيسه را نام بردند، مقدار پول موجود در هر کيسه را فرمودند، وجوه حلال را از وجوه حرام جدا کردند و کيسه هايي که در آن به سبب گران فروشي، اجحاف و نظاير آن، مال حرام وجود داشت، برگرداندند و فرمودند: اين وجوه به درد ما نمي خورد.

امامان معصوم عليهم السلام با سيره و رفتار زندگي خود بر آن بودند تا مردم را به حلال خواري و کسب روزي حلال سوق دهند. آنان با سنت و سيره خود در اصلاح اين امر مي کوشيدند، چنان که حضرت شعيب عليه السلام در مبارزه با حرام خواري تلاش کرد و تمام همت و توان خويش را مصروف آن ساخت. محمدبن منکدر گفت: روز بسيار گرمي به اطراف مدينه رفته بودم. ديدم حضرت باقرعليه السلام به همراه دو خدمتکارش مشغول کار است. با خود گفتم : «يکي از بزرگان قريش در اين ساعت از روز و با اين حالت، در طلب دنيا؟! چه کار ناشايستي! اکنون مي روم و او را نصيحت مي کنم.»

جلو رفتم و سلام کردم. او در حالي که از خستگي نفس نفس مي زد و عرق از سرو رويش مي ريخت، جواب سلامم را داد. گفتم: «خدا کار شما را اصلاح کند! شما که يکي از بزرگان قريش هستيد، در اين ساعت گرم، با اين حال و وضع، در طلب دنيا آمده ايد؟ اگر مرگ در اين حال به شما برسد چه جوابي خواهيد داشت؟!»

فرمود: «بهخدا قسم اگر مرگ در اين حال به من برسد، مرا در حال اطاعتخداي تعالي مي يابد چون در حال کسب مال حلال هستم و با اين کار مي خواهم احتياجات خود و اهل و عيالم را برآورم و به مردم، محتاج نباشم. بايد از زماني ترسيد که مرگ فرا برسد و در حال معصيت خدا باشيم.»

عرض کردم: «خداوند شما را مورد رحمت خود قرار دهد! من مي خواستم شما را نصيحت کنم، ولي شما مرا نصيحت کرديد.»(79)

در پايان لازم به ذکر است که اين نوشتار با هدف ايجاد انگيزه جهت تحقيق کاملتر و بررسي دقيقتر موضوع مد نظر و کاربردي نمودن آن در زندگي فردي و اجتماعي، به رشته تحرير درآمده است با اين اميد که مورد استفاده خوانندگان محترم قرار گيرد و نقطه آغازيني براي ورود کارشناسانه ترو ظريفتر به بحث و نيل بيشتر به مسائل اخلاقي اسلامي گردد.

پي نوشت ها:

53.       محمد، آيه ۳۷

54.       عاديات، آيه ۸

55.       مدثر، آيات ۱۲ تا ۱۷

56.       اسراء، آيه ۶۴؛ ص، آيات ۲۲ تا ۲۴

57.       فتح، آيه ۱۱؛ منافقون، آيه ۹

58.       فجر، آيات ۱۸ و۲۰

59.       انفال، آيات ۲۷ و ۲۸

60.       توبه، آيه ۲۴

61.       همان و منافقون، آيه ۹

62.       زخرف آيات ۳۰ و ۳۱

63.       فجر، آيات۱۵ و ۲۰

64.       منافقون، آيه۹

65.       هود، آيه۶۰

66.       آيه۴۲ از سوره مائده

67.       مفردات الفاظ قرآن کريم، ص۴۰۰، ذيل واژه سحت

68.       مائده، آيات۴۲و ۶۲

69.       آيات۱۰ و ۲۹ سوره نساء و ۷۹ سوره کهف

70.       بقره، آيه۲۱۹، مائده، آيات۹۰ و ۹۱

71.       مائده، آيه۳۸؛ ممتحنه، آيه۱۲

72.       اعراف، آيه ۸۵؛ هود، آيه۸۵؛ مظففين، آيات۱تا۳

73.       بقره، آيات ۲۷۵تا ۲۷۹

74.       اسراء، آيه۳۴، نساء، آيه۱۰

75.       بقره، آيه ۱۸۸، نساء، آيات ۲۹ و ۳۴ و ۱۶۱؛ توبه، آيه۳۲

76.       نساء، آيه۳۴؛ نور، آيه۳۳

77.       بقره، آيه۱۸۸، تفسير نورالثقلين، ج۱، ص۱۷۶، حديث۶۱۵

78.       فروع کافي، ج۱، ص۳۶۳

79.       بحارالانوار، ج ۶۴، ص۷۸۲، ح۵

* مدیر کل تبلیغات اسلامی استان البرز

منبع : سازمان تبليغات اسلامي

سخنرانی مرتبط :

تاثیر لقمه حرام