کسب مال ( لقمه ) حرام ، از مصادیق حق الناس

 ( بخش اول )

نوشته  : حجت الاسلام سيدعباس مسعودی*

( قسمت اول )

آثار شوم مال ولقمه حرام

 تعريف مال و لقمه حرام  :

به تصرف غير مجاز در اموال ديگران و سرمايه اي که از راه هاي مختلف غير شرعي مانند کسب در آمدي ديگر از وقتي که به ديگران يا دولت فروخته ايم و در استخدام ديگري هستيم، کسب درآمد از فروش اجناسي که خريد و فروش آن ها خلاف شرع مقدس است مانند: فروش مشروبات الکلي، مواد مخدر، ابزار و آلات موسيقي، معامله با سرمايه  مخلوط به حرام که حق تصرف در آن را نداريم، خريد و فروش اجناسي که براي سلامت جامعه مضر است و... ، کسب مال حرام مي گويند که از آن به خوردن مال حرام يا همان لقمه حرام ياد مي شود و خواه ناخواه آثاري را در پي دارد که مي توان آنها را با وضوح و تأکيد قابل توجه اي در منابع ديني و کلام بزرگان آيين مشاهده کرد.

مال حرام به سبب تاثير شگرف منفي  که در زندگي بشر دارد، يکي از مباحث مهم در فقه زندگي است. احکام بسياري در منابع اسلامي براي تبيين اين مهم وجود دارد؛ چرا که انسان بايد در اين حوزه بيشترين توجه و دقت را داشته باشد تا زندگي پاک و سالمي در دنيا ايجاد و مسير کمال را به خوبي بپيمايد.

کساني که دنياگرا هستند، به مال و منال اين دنياي فاني دل مي بندند و مي کوشند تا از هر راهي هرچند نامشروع آن را به دست آورند و گاه در لباس دين و مذهب، به توجيه مي پردازند تا مال حرام را براي خود حلال نا مشروع را براي خود مشروع سازند. خداوند در آيات زيادي از قرآن کريم به مسئله مال هاي حرام، علل و زمينه هاي گرايش به آن و آثارش توجه دارد. نويسنده در اين مطلب بر آن است تا به اين مسئله از نگاه آموزه هاي قرآني بپردازد.

تحصيل مال، امري مطلوب است؛ زيرا مقتضي زندگي دنيوي و مادي آن است که انسان امکاناتي را براي آسايش خود فراهم آورد و به تامين نيازهاي مادي خود بپردازد. از اين رو در آموزه هاي اسلامي تحصيل مال مشروع و طيب همانند جهاد در راه خدا دانسته شده است؛ زيرا پاسخ گويي به نيازهاي مادي و جنبه هاي دنيوي، امري لازم و ضروري است و انسان ها در سايه اقتصاد سالم، مي تواند بسترهاي رشد وکمال خود را فراهم آورند.

هرچند که کارکرد مال تنها در حوزه تغذيه خلاصه نمي شود، بلکه حوزه هاي ديگري از نيازهاي مادي بشر را نيز دربر  مي گيرد، ولي بايد توجه داشت که بخش عمده اي از نيازهاي تغذيه انسان با فراهم آوري مال امکان پذير است. بنابراين، انسان براي پاسخ گويي به ابتدايي ترين نيازهاي مادي و جسمي خود نيازمند تحصيل مال است. از اين رو خداوند، دارايي و مال را براي انسان، خير مي شمارد؛ زيرا خير، آن چيزي است که انسان براي رسيدن به کمالات خود، بدان نياز دارد و در مسير کمال او مورد استفاده قرار مي گيرد. مال نيز ، چون جسم انسان را براي حمل روح و روان تقويت و اجازه عبوديت و عبادت را به او   مي دهد و زمينه رشد بشر را فراهم مي آورد ، به عنوان خير تلقي و معرفي شده است.(1) از نظر قرآن مال و ثروت، زينت زندگي دنيا براي انسان هاست(2) همين امر موجب مي شود که انسان به سبب علاقه به زينت ها به جمع آوري مال بپردازد و از تحصيل آن لذت ببرد.

اما مشکل از آنجا شروع مي شود که انسان به خطا و اشتباه ، گمان مي کند که تأمين و تحصيل نيازهاي مادي و جمع آوري و تکاثر مال ، هدف اصلي است و تمام همت و تلاش خود را مصروف تحصيل و تأمين آن مي کند. اين گونه است که مسير نادرستي را برمي گزيند تا اموال بيشتري را کسب کند. برخي از مردم نه تنها تمام همت خويش را براي تحصيل مال مي گذارنند، بلکه به راه هاي حلال و مشروع بسنده نمي کنند و با سوگند دروغ،(3) پرداخت مال رشوه به قضات به منظور دست يابي به اموال ديگران،(4)  تجاوز به اموال يتيمان، تصرف ناحق در اموال ديگران(5) و مانند آن در صدد برمي آيند تا مال بيشتري گرد آورده و در اختيار داشته باشند. بنابراين گرايش انسان به مال و تحصيل آن امري طبيعي است؛ زيرا انسان مي خواهد به نيازهاي مادي و دنيوي خود از جمله تغذيه و آسايش پاسخ دهد و از امنيت غذايي و سرپناه و جسم و جان برخوردار گردد. اما تصوير نادرست از هستي و اهداف و فلسفه آفرينش موجب مي شود تا برخي ها به جنبه مادي زندگي، اصالت بخشند و زندگي را در همين محدوده دنياي فاني و مدت کوتاه عمر خلاصه کنند و بر همين اساس گرفتار احساس کاذب جاودانگي در سايه مال و ثروت مي شوند و آن را مايه جاودانه شدن خود مي شمارند.(6) از اين رو گرفتار جمع آوري و  تکاثر مال مي شوند و تا لحظه مرگ نيز از کسب و تحصيل آن دست برنمي دارند.(7) 

خداوند در آياتي از قرآن کريم(8)، به حرص طبيعي انسان و آزمندي او نسبت به مال و ثروت اشاره مي کند و مي گويد که انسان، آن چنان حرص جمع آوري مال و ثروت را دارد که حلال و حرام و پاک و ناپاک را درهم مي آميزد و درهم مي خورد و مصرف مي کند.(9) آنچه در پيش رو داريد شمه اي از آثار لقمه حرام است که راه فراري از آن نيست و چه بخواهيم و چه نخواهيم  گرفتار آن خواهيم شد. اميد است که اين نکات هشداري باشد براي همگان ، تا بيش از پيش در نوع و راه آنچه به دست مي آوريم دقت کنيم و فراموش نکنيم که پيشگيري، هميشه بهتر و آسان تر از درمان است.

آثار لقمه حرام    :

1-                  کم ارزش شدن نماز  :

نماز ستون دين و وسيله قبولي همه اعمال ما نزد خداوند باري تعالي است که درحديث شريفي از امام محمد باقر عليه السلام آمده است که مي فرمايند : «اِنَّ اَوَّلَ مَا يُحَاسِبُ بِهِ العَبدُ اَلصَّلاةُ فَاِن قُبِلَت قُبِلَ مَا سَوَاهَا»اولين چيزي که(در روز قيامت) از بنده مورد حسابرسي قرار مي گيرد، نماز است. اگر نماز پذيرفته شود، مابقي (اعمال) نيز پذيرفته مي شود.(10) و امام صادق عليه السلام  نيز در روايتي مي فرمايند: «اَوَّلُ مَا يُحَاسِبُ بّهِ العَبدُ الصَّلاةُ، فَاِن قُبِلَت قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ، وَ اِذَا رُدَّت رُدَّ عَلَيهِ سَائِرُ عَمَلِهِ »نخستين چيزي که از بنده حسابرسي مي‏شود نماز است، پس اگر نماز پذيرفته شد اعمال ديگرش نيز پذيرفته مي‏شود، چنانچه نمازش رد شود بقيه اعمال او هم قبول نخواهد شد.(11)

و نماز، افضل واجبات(12)، بهترين وسيله تقرب به خداوند(13)، معراج مؤمن(14)، نشانه ايمان(15)، نور مؤمن(16)، ستون دين(17)، پرچم اسلام(18)، سيماي دين (19)، وصيت امير المؤمنين علي عليه السلام(20)، کليد بهشت(21)، روشنايي چشم پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم(22)، بهترين اعمال در قيامت(23)، روش پيامبران(24)، سفره الهي(25)، رأس اسلام(26)، آخرين سفارش رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم(27)، بهترين عبادت(28)، نيکوترين صورت خلق(29)، باقيات الصالحات(30)، عطيه الهي(31)، وسيله استجابت دعا(32)، عامل رستگاري(33)، عامل علو درجه(34)، زاد و توشه مؤمن(35)، سلاح مؤمن(36)، رحمت الهي(37)، جواز عبور از صراط(38)، و... مي باشد که اگر انسان توجه نکند با لقمه اي حرام تمامي اين فضايل را از دست مي دهد و به جاي آن خود راگرفتار آثار شوم و آينده سوز لقمه حرام مي نمايد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمفرمودند: «مَنْ أَكَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً؛ وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ كُلُّ لَحْمٍ يُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ» نماز کسي که لقمه‌اش حرام است تا چهل روز از ارزش چنداني برخوردار نيست؛ و تا چهل روز دعاي او مستجاب نمي گردد و هر مقدار از بدن که پرورش يافته لقمه حرام باشد سزاوار آتش و سوختن است.(39)

در حديثي قدسي آمده است که خداوند متعال مي فرمايد:  «فَمِنْكَ الدُّعَاءُ وَ عَلَيَّ الْإِجَابَةُ فَلَا تَحْجُبْ عَنِّي دَعْوَةً إِلَّا دَعْوَةَ آكِلِ الْحَرَامِ»بنده من! تو دعا کن؛ من اجابت مي کنم. بدان که تمام دعاها به پيشگاه اجابت من مي رسد؛ مگر دعاي کسي که مال حرام مي خورد .(40)

شخصي به محضر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمشرفياب شد و به آن حضرت عرض کرد که دوست دارم دعايم مستجاب شود؛ چه کنم؟ پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم به او فرمودند: «طَهِّرْ مَأكَلَكَ وَ لَا تُدْخِلْ بَطْنَكَ الْحَرَامَ»لقمه‌ات را پاک کن [تا مبادا به حرامي آلوده باشد] و مراقب باش هيچ نوع حرامي را مصرف نکني.(41)

2-                  سنگدلي و قساوت قلب :

سنگدلي و قساوت قلب، يکي ديگر از آثار شومي است که بر اثر مال و لقمهحرام، وجود انسان  را فرا مي گيرد و او را در ورطه شقاوت و بدبختي گرفتار مي کند. روايتي وجود دارد که اگر آن را در کنار اين روايت قرار دهيم نتيجه اي حاصل مي شود که آن را حضرت اباعبدالله الحسين عليه السلام در کربلا و در تحليل جنايات کوفيان بيان فرمودند. آن روايت اين است که امام صادق عليه السلام فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ» خداوند متعال دعايي را که از قلبي سخت و بي رحم برخاسته باشد اجابت نمي کند .(42)

از اين دو روايت اين معنا استنباط مي شود که حرام خواري و قساوت قلب ارتباطي تنگاتنگ با هم دارند که اگر کسي حرام بخورد، قلبش سخت شده و در برابر حق، نرمش نخواهد داشت و اين همان سخني است که امام حسين عليه السلام در روز عاشورا به سپاه کوفه فرمودند. آن حضرت وقتي ديد که کلام حقش، در دل سخت تر از سنگ کوفيان اثر نمي کند علت اين سخت دلي و عدم کرنش در برابر حق را لقمه هاي حرامي برشمرد که شکم هاي کوفيان از آن پر شده بود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِكُمْ» شکمهايتان از حرام پر شده و بر قلبهايتان مُهر خورده است.(43) حداقلش اين است؛ غذاي آن چند روزي را که اينها در کربلا مستقر بودند عمر سعد به آنها مي داد. او با کيسه هاي زر اموي يا تصرف حرام در بيت المال مسلمين غذا تهيه مي کرد و در شکم اينها مي ريخت لذا شکم همه از حرام پر بود و چون اينگونه بود هر وقت وليّ خدا و امام عصرشان اراده مي کرد که با اينها سخن بگويد سر و صدا مي کردند و هلهله سر مي دانند و حاضر نمي شدند تا به کلام نوراني آن حضرت گوش فرا دهند تا جايي که امام عليه السلام خطاب به آنها فرمود: «وَيلَکُم مَا عَلَيکُم أن تَنصِتُوا إلَيَّ فَتَسمَعُوا قَولِي»چرا ساکت نمي شويد تا حرفم را بشنويد؟ اينجا بود که خود حضرت علت را بيان کرد و فرمود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ» شکمهايتان از حرام پر شده.(44)

3-                  مشمول لعنت فرشتگان :

 از ديگر آثار مال و لقمه حرام اين است که فرشتگان الهي خورنده اين مال را لعنت مي کنند و از خداي منان محروم شدن از حلال هاي بي شمارش رابراي او طلب مي نمايند .

 رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمفرمودند: «إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِي جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ كُلُّ مَلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَ فِي الْأَرْضِ» هرگاه لقمه اي حرام در شکم بنده اي از بندگانخدا قرار گيرد تمام فرشتگان زمين و آسمان او را لعنت مي کنند.(45)

يعني دوري شخص حرامخوار از رحمت الهي را از خداوند منان درخواست مي کنند. شايد علتش اين باشد که دست به دعا بر  مي دارند و به خداوند متعال عرضه مي دارند که خدايا اين شخصي که غرق در نعمت هاي حلال توست اما دست به حرام دراز کرده را از آن حلال هاي بي شمارت محروم کن!

4-                  ساخت بناي عبادت روي ماسه هاي روان :

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمفرمودند: «اَلْعِبَادَةُ مَعَ أَكْلِ الْحَرَامِ كَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْلِ»عبادت کسي که حرام خواري مي کند مانند ساختماني است که بر روي شنزاري روان بنا شده باشد.(46)

بي شک چنين ساختماني آن چنان سست و لرزان است که با اندک حرکتي فرو ريخته و چيزي از آن باقي نمي ماند و اگر هم چيزي از آن بماند يقيناً فايده اي براي صاحبش نخواهد داشت. با توجه به اين روايت شريف و آيه اي از قرآن کريم که خداوند متعال مي فرمايد « مَنْ أَسَّسَ بُنْيانَهُ عَلى‏ شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ في‏ نارِ جَهَنَّمَ»كسى كه بنياد[امورش‏] را بر لب پرتگاهى سست و فرو ريختنى نهاده! آن بنا با بناكننده‏اش در جهنم سقوط مى‏كند.(47) به دست مي آيد که در فرهنگ قرآن کريم چنين کسي که هم عابد است و هم حرام خوار؛ عبادتش سودي به حال او نخواهدکرد و بزودي خودش به همراه ساختمان عبادتش به قعر جهنم سقوط خواهند کرد.

5-                  عبادت هايي که براي آن عذاب مي نويسند :

غفلت از طهارت مال و گرفتار شدن به لقمه حرام باعث مي شود که کارهاي خير را از ما نپذيرند و حتي به عوض آنها ، گناه در نامه اعمال ما ثبت شود.

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمفرمودند: «مَنِ اكْتَسَبَ مَالاً حَرَاماً لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً وَ كَتَبَ اللَّهُ بِعَدَدِ أَجْزَاءِ ذَلِكَ أَوْزَاراً وَ مَا بَقِيَ مِنْهُ بَعْدَ مَوْتِهِ كَانَ زَادَهُ إِلَى النَّارِ» کسي که کسبش حرام است خداوند هيچ كار خيرى را از او نمى‏پذيرد، چه آن کار صدقه باشد چه آزاد كردن بنده؛ حج باشد يا عمره وخداوند متعال به عوض پاداش اين كارها، گناه براى او ثبت مى‏كند و آنچه پس از مرگش باقى مى‏ماند توشه دوزخ او خواهد بود.(48)

امام صادق عليه السلام فرمودند: اگر کسي با مالي که از راه حرام بدست آورده است عازم حج شود هنگامي که لبيک مي گويد جواب رد به او مي دهند که لَا لَبَّيْكَ وَ لَا سَعْدَيْكَ و اين نشان از مردودي عمل اوست اما اگر مال او از راه حلال کسب شده باشد پاسخ مثبت به او داده مي شود که  لَبَّيْكَ وَ سَعْدَيْكَ و اين نشان از قبولي عمل ( قبولي و مردودي عمل مبحثي جدا از صحت و بطلان عمل است. صحت و بطلان بر اساس رساله عمليه است اما قبول و رد بر اساس صفاتي است که نوعا به ميزان تقواي عامل برمي گردد. گاهي اين دو با هم جمع هم مي شود يعني هم باطل است و هم مردود گاهي صحيح است اما از مقبوليت چنداني برخوردار نيست مانند کسي که روزه صحيحي مي گيرد اما در طول روز مرتب دروغ مي گويد و غيبت مي کند.) او خواهد بود.(49)

6-                  محروميت از دوستي امام علي  :

اميرالمومنين (عليه السلام) مي فرمودند: «لَيْسَ بِوَلِيٍّ لِي مَنْ أَكَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً»کسي که به حرام، مال مومني را بخورد هرگز دوستدار من نيست.(50)

7-                  ورود حرام خوار به بهشت ممنوع :

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلمفرمودند: «إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ أَنْ يَدْخُلَهَا جَسَدٌ غُذِّيَ بِحَرَامٍ» همانا خداوند ورود بدني را که از حرام تغذيه کرده به بهشت ممنوع کرده است.(51)

8-                  حرام خوار محروم از ديدار و کوثر و شفاعت :

آلودگي به لقمه حرام انسان را در روز قيامت از مصاحبت پيامبر رحمت صلي الله عليه و آله  و سلمو شفاعت خاندان با کرامتش دور مي سازد و در آن لحظات حساسي که جز کرامت اهل بيت عليهم السلام فرياد رسمان نخواهد بود، لقمه حرام ما را از اين نعمت بي بهره مي کند.

اميرالمومنين عليه السلام در وصيت خود به امام حسن عليه السلام فرمودند: «وَ لَا يَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ أَكَلَ مَالاً حَرَاماً لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا يَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَ لَا يَنَالُ شَفَاعَتَهُ » به خدا سوگند، بهخدا سوگند، بهخدا سوگند کسي که ذره اي مال حرام بخورد در قيامت از رسولخدا صلي الله عليه و آلهدور مي افتد و از حوض کوثر نمي نوشد و مشمول شفاعت آن حضرت نمي گردد.(52)

 پي نوشت ها :

1. بقره، آيات ۱۸۰ و ۲۱۵، ۲۷۲ و ۲۷۳، کهف، آيه ۹۵، حج، آيه ۱۱

 2. آل عمران، آيه ۱۴؛ کهف، آيه ۴۶؛ قصص، آيات ۶۰ و ۷۹؛ احزاب، آيه ۲۸

 3. بقره، آيه ۱۸۸

 4. همان

 5. نساء، آيات ۲۹ و ۳۰

 6. همزه، آيات ۱ تا ۴

 7. تکاثر، آيات ۱ و ۲

 8. ۲۰ سوره فجر و ۶ و ۸ سوره عاديات

 9. همان و نيز نساء، آيه ۱۲۸؛ فصلت، آيه ۴۹؛ معارج، آيه ۱۹

 10. الکافي، ج 3، ص 268، ح 4

 11. وسائل الشيعه، ج 3، ص 22

 12. مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 175

 13. تحت العقول ، ص 455

 14. کشف الاسرار، ج 2، ص .676 سرالصلوة ، ص 7، اعتقادات مجلسي ، ص 29

 15. شهاب الاخبار، ص 59

 16. شهاب الاخبار، ص .50 نهج الفصاحه ، ص 396

 17. ميزان الحکمه ، ج 5، ص 370

 18. کنز العمال ، ج 7، ص ,279 حديث 1887

 19. بحار الانوار، ج ,82 ص 227

 20. نهج البلاغه ، نامه ها، ص 47

 21. نهج الفصاحه ، حديث 1588

 22. نهج الفصاحه ، ص ,283 حديث .1343 بحار الانوار، ج ,82 ص 193

 23. مستدرک الوسائل ، ج 3، ص 7

 24. جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص .22 بحار الانوار، ج ,82 ص 231

 25. مستدرک الوسايل ، ج 1، ص 170

 26. بحار الانوار، ج ,17 ص .127 ميزان الحکمه ، ج 5، ص 367

 27. بحار الانور، ج ,84 ص 236

 28. جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص 50

 29. جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص 50

 30. مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 172

 31. بحار الانوار، ج ,84 ص 246

 32. بحار الانوار، ج ,82 ص 1

 33. محاسن البرقي ، ص 387

 34. بحار الانوار، ج ,82 ص .232 جامع احاديث الشيعه ، ج 4، ص 22

 35. بحار الانوار، ج ,82 ص 232

 36. بحار الانوار، ج ,82 ص 56و 231

 37. غرر الحکم ، ص 261

 38. بحار الانوار، ج ,98 ص 168

 39. بحارالأنوار، 63/314

 40. عدة الداعي و نجاح الساعي، ص139

 41. همان

 42. الكافي، 2/474

 43. بحارالأنوار، ج45، ص8

 44. همان

 45. الدعوات، ص25

 46. عدة الداعي و نجاح الساعي، ص153

 47. آيه 109 سوره توبه

 48. ثواب‏الأعمال، ص282

 49. الكافي، 5/124

 50. مجموعة ورام(تنبيه الخواطر)، 1/16

 51. مجموعة ورام(تنبيه الخواطر)، ص61

 52. دعائم‏الإسلام، 2/35

( ادامه دارد )

* مدیر کل تبلیغات اسلامی استان البرز

 منبع :سازمان تبليغات اسلامي

لقمه حرام  به روایت  سخنوران

 موضوع : موانع استجابت دعا

سخنران :حجت الاسلام والمسلمین رنجبر

حجم فایل :1.09 مگا بایت

مدت :   9 دقیقه و 30 ثانیه

نوع فایل :  صوتی

دریافت کنید

منبع : سایت تبیان