انسان قرآن‏

استاد شهيد مرتضى مطهرى‏

قرآن كتاب راهنمايى بشر است و در واقع‏كتاب «انسان‏» است اما انسان آن‏سان كه خداى انسان او را آفريده و پيامبران آمده‏اند او را به خودش بشناسانند و راه سعادتش‏را به او بازگو كنند، و چون كتاب انسان است پس كتاب «خدا» هم هست، زيرا انسان همان موجودى است كه خلقتش‏از ما قبل اين جهان آغاز مى‏شود و به ما بعد اين جهان منتهى مى‏گردد، يعنى انسان‏از نظر قرآن نفخه روح الهى است و خواه ناخواه به سوى خداى خودش بازگشت مى‏كند.اين است كه شناسايى خدا و شناسايى انسان از يكديگر جدا نيست.انسان تا خود را نشناسد خداى خود را به درستى نمى‏تواند بشناسد.از طرف ديگر، تنها توام با شناختن خداست كه انسان به واقعيت‏حقيقى خود پى مى‏برد.

انسان در مكتب پيامبران - كه قرآن كامل‏ترين بيان آن است - با انسانى كه بشر از راه علوم مى‏شناسد بسى متفاوت است، يعنى اين انسان بسى گسترده‏تر است.

انسانى كه بشر از راه علوم مى‏شناسد، در ميان دو پرانتز(تولد - مرگ)قرار دارد و قبل و بعد اين پرانتزها را تاريكى گرفته است و از نظر علوم بشرى مجهول است، ولى

 انسان قرآن اين پرانتزها را ندارد، از جهان ديگر آمده است و در مدرسه دنيا بايد خود را تكميل كند و آينده‏اش در جهان ديگر بستگى دارد به نوع فعاليت و تلاش و يا تنبلى و سستى‏اى كه در مدرسه اين جهان انجام مى‏دهد.تازه انسان ميان تولد و مرگ - آنچنانكه بشر مى‏شناسد - بسى سطحى‏تر است از آنچه پيامبران مى‏شناسانند.

انسان قرآن بايد بداند: از كجا آمده است؟ به كجا مى‏رود؟ در كجا هست؟ چگونه بايد باشد؟ چه بايد بكند؟

 انسان قرآن آنگاه كه به اين پنج‏سؤال عملا درست پاسخ گفت‏سعادت واقعى‏اش در اين جهان كه هست و در جهانى كه بايد برود تامين مى‏گردد.

اين انسان براى اينكه بداند از كجا آمده و از چه منبعى آغاز شده است بايد خداى خود را بشناسد، و براى اينكه خداى خود را بشناسد بايد در جهان و انسان به عنوان آيات آفاقى و انفسى مطالعه كند و در عمق وجود و هستى تعمق نمايد. و براى اينكه بداند به كجا مى‏رود، بايد درباره آنچه قرآن آن را «بازگشت به خدا» مى‏نامد، يعنى معاد و حشر اموات، هراسهاى قيامت و نعمتهاى جاويدان و عذابهاى سخت و احيانا جاويدان آن و بالاخره مراحل و منازلى كه در پيش دارد تامل كند و از آنها آگاهى يابد و بدانها اعتقاد پيدا كند و ايمان آورد و خدا را همچنانكه اول و نقطه آغاز موجودات مى‏شناسد، آخر و نقطه بازگشت موجودات نيز بشناسد . و براى اينكه بداند در كجا هست، بايد نظامات و سنن جهان را بشناسد و مقام و موقع انسان را در ميان ساير موجودات درك كند و خود را در ميان موجودات بازيابد.

و براى اينكه بداند چگونه بايد باشد، بايد خلقها و خويهاى انسانى را بشناسد و خودش را بر اساس آن خلقها و خويها بسازد. و براى آنكه بداند چه بايد بكند، بايد يك سلسله مقررات و احكام فردى و اجتماعى را گردن نهد.

انسان قرآن علاوه بر همه اينها بايد به يك سلسله موجودات نامحسوس و غير مرئى، و به تعبير خود قرآن «غيب‏» ، به عنوان مظاهر و مجارى اراده الهى در نظام هستى ايمان بياورد، و هم بايد بداند كه خداوند متعال در هيچ زمانى بشر را كه به هدايت آسمانى نياز داشته است، مهمل نگذاشته و يك عدخ افراد نخبه كه پيامبران خدا و راهنمايان بشر بوده‏اند، از طرف خداوند مبعوث شده و پيام الهى را رسانده‏اند.

انسان قرآن به طبيعت به عنوان «آيت‏» و به تاريخ به عنوان يك «آزمايشگاه‏» واقعى كه درستى تعليمات پيامبران را مى‏رساند، نظر مى‏افكند.

آرى، انسان قرآن چنين است و مسائلى‏كه در قرآن براى انسان طرح شده اينها بعلاوه برخى مسائل ديگر است.

منبع : مجموعه آثار جلد دوم صفحه 216

http://hawzah.net/Per/Q/do.asp?a=QDBH19.HTM