|
پرواز پرندگان
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ * أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صافَّاتٍ وَ يَقْبِضْنَ ما يُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ الرَّحْمنُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ *
به نام خداوند بخشنده بخشايشگر * آيا به پرندگاني که بالاي سرشان است، و گاه بالهاي خود را گسترده و گاه جمع ميکنند، نگاه نکردند؟! جز خداوند رحمان کسي آنها را بر فراز آسمان نگه نميدارد، چرا که او به هر چيز بيناست.
« سورةُ الملک آیه 19 »
تفسیر المیزان
اولم يروا الي الطير فوقهم صافات و يقبضن ما يمسکهن الا الرحمن انه بکل شيء بصير
منظور از اينکه (طير فوق انسان ها باشند) اين است که بالاي سر انسان در هوا پرواز مي کنند، و منظور از کلمه (صافات) و کلمه (يقبضن) اين است که مرغان در هوا بال خود را باز مي کنند، و سپس مي بندند، و اگر اين دو کلمه را به صيغه جمع آورد، با اينکه سخن از طير - مفرد - داشت نه طيور، بدان جهت بود که مراد از کلمه (طير) جنس مرغان است، نه يک مرغ.
و جمله (ما يمسکهن الا الرحمن) به منزله جواب است از سوالي تقديري و فرضي، گويا شخصي پرسيده: منظور قرآن از اينکه توجه مردم را به سوي پرواز طيور و باز و بسته شدن بالهاي آنها در هوا جلب کرده چيست؟ در اين جمله پاسخ داده که منظور اين است که بفهمند جز خدا کسي طيور را در فضا نگه نمي دارد.
گو اينکه ماندن طيور در فضا و ساقط نشدن آنها مستند به اسبابي طبيعي است، همچنان که ماندن انسان در زمين هم همينطور است، و ماندن و شنا کردن ماهي هاي سنگين وزن در روي آب نيز اينطور است، و همه امور طبيعي همينطور مستند به اسباب و علل طبيعي است، و ليکن همه اين علل طبيعي به خداي تعالي منتهي مي شود، و به همين جهت صحيح است که ماندن مرغان در هوا را به خدا نسبت دهيم. خواهي گفت: اين اختصاص به مرغان ندارد، چرا در آيه خصوص مرغان را نام برد؟ جوابش اين است که بعضي از اسباب طبيعي براي همه شناخته شده نيست، مثل ماندن مرغان در فضا و آمد و شد کردن در هوا، که در بدو نظر سوال انگيز است، و به محض مشاهده آن انسان را منتقل به خداي سبحان مي کند، و مي فهماند سبب حقيقي و اعلاي پيدايش مرغان، خداست، و پروازشان هم مستند به او است. و بعضي ديگر اينطور نيستند، نظير ايستادن و زندگي کردن انسان در روي زمين، که انسان معمولي را منتقل به اين معني نمي کند، و لذا مي بينيم خداي سبحان در کلامش نظر بندگان خود را به آن گونه امور جلب مي کند، تا زودتر و بهتر به وحدانيت خداي تعالي در ربوبيت پي ببرند.
و در کلام الهي نمونه هاي بسياري از اين قبيل امور آمده، نظير نگهداشتن آسمانها بدون ستون، و نگه داشتن زمين از متلاشي شدن، و نگهداري کشتي ها بر روي آب، و اختلاف ميوه ها و رنگها و زبانها و امثال آن، که سبب طبيعي نزديک آنها از نظرها پنهان است، و در نگاه اول ذهن از توجه به آن امور به آساني منتقل مي شود به اينکه خداآنها را ايجاد کرده، و اگر بعدها در اثر دقت و تحقيق متوجه سبب طبيعي و نزديک آن گردد، آن وقت در پديد آورنده سبب طبيعيش فکر مي کند، تا در آخر باز به خداي تعالي منتهي شود، و بفهمد که (الي ربک المنتهي).
در تفسير کشاف در پاسخ اينکه چرا در مقابل کلمه (صافات) نفرمود: (قابضات)، و به جاي آن فعل (يقبضن) را آورد؟ مي گويد: علتش اين است که اصل در طيران و پرواز، گشودن بالها است نه جمع کردن آنها، چون طيور در فضا مانند ماهيان در دريا شناورند، و اصل در شناوري باز کردن و گشودن بال است، و اما جمع کردن و بستن آن براي اين است که به اين وسيله جلو برود، و از بالي که زده بود نتيجه بگيرد، پس اصل در پرواز و شنا همان بال زدن است، و بدين جهت عمل اصلي را به صيغه اسم فاعل (صافات) آورد، و عمل غير اصلي را به صيغه فعل مضارع (يقبضن) تا بفهماند عمل طيور مانند ماهيان همان بال زدن است، و اما بال جمع کردن براي نتيجه گيري از بال زدن است، و خودش مقصود اصلي نيست.
و اين سخن وقتي درست است که آيه شريفه بخواهد يکي از آيات الهي را خاطر نشان سازد، آيتي که از مجموع جمله (صافات و يقبضن) استفاده مي شود، و آن مساءله طيران است، ولي احتمال دارد آيه شريفه بخواهد دو آيت را ارائه دهد، يکي نيفتادن مرغان در حال بال زدن، و يکي نيفتادنشان در حال بال جمع کردن.
و در اينکه بعد از يادآوري ذلول بودن زمين، و سوار بودن انسان بر منکب زمين، مساءله پرواز طيور در هوا را آورد، لطفي نهفته است که بر کسي پوشيده نيست.1
تفسير نمونه
آيا پرندگاني را که بالاي سرشان گاه بالهاي خود را گسترده و گاه جمع ميکنند نگاه نکردند؟ جز خداوند رحمان کسي آنها را بر فراز آسمان نگه نميدارد چرا که او به هر چيز بينا است.
به اين پرندگان بالاي سر خود بنگريد
در آيات آغاز اين سوره به هنگامي که بحث از قدرت و مالکيت خداوند بود سخن از آسمانهاي هفتگانه و ستارگان و کواکب آنها به ميان آمد، ولي در نخستين آيهي مورد بحث همين مسأله قدرت با ذکر يکي از موجودات به ظاهر کوچک عالم هستي تعقيب ميشود، ميفرمايد:
«آيا آنها به پرندگاني که بالاي سرشان بالهاي خود را گسترده و گاه جمع ميکنند نگاه نکردهاند؟! (أو لم يروا الي الطير فوقهم صافات و يقبضن).
اين اجسام سنگين برخلاف قانون جاذبه از زمين برميخيزند، و به راحتي تمام بر فراز آسمان، ساعتها، و گاه هفتهها و ماهها! پشت سر هم به حرکت سريع و نرم خود ادامه ميدهند، بيآنکه هيچ مشکلي داشته باشند.
بعضي به هنگام پرواز غالباً بالهاي خود را گستردهاند (صافات) و گوئي نيروي مرموزي آنها را به حرکت درميآورد.
در حالي که بعضي ديگر دائماً بال ميزنند (ممکن است يقبضن اشاره به همين معني باشد)
بعضي ديگر گاه بال ميزنند، و گاه بال را ميگسترانند.
گروه چهارمي مدتي بال ميزنند، هنگامي که سرعت گرفتند بالها را به کلي جمع کرده و در اقيانوس هوا شيرجه ميروند (مانند گنجشکها!) خلاصهدر عين اينکه همه پرواز ميکنند هر کدام براي خود برنامهي مخصوصي دارند.
چه کسي بدن آنها را به گونهاي آفريده که به راحتي در هوا سير ميکنند؟!،
و چه کسي اين قدرت را به بالهاي آنها بخشيده، و دانش پرواز را به آنها آموخته؟
مخصوصاً در پروازهاي پيچيده دستجمعي پرندگان مهاجر که گاه چندين ماه به طول ميانجامد، و هزاران کيلومتر راه را پيموده، و از فراز کشورهاي زيادي، از کوهها و درهها و جنگلها و درياها ميگذرند، و به مقصد خود ميرسند، راستي چه کسي اينهمه نيرو و آگاهي به آنها داده است؟!
لذا در پايان آيه ميافزايد: جز خداوندرحمن کسي آنها را بر فراز آسمان نگه نميدارد، چرا که او به هر چيز بينا است» و نياز هر مخلوقي را ميداند(ما يمسکهن الا الرحمن انه بکل شيء بصير).
او است که وسايل و نيروهاي مختلف را براي پرواز در اختيار آنها گذارده، آري خداوند رحمان که رحمت عامش همهي موجودات را فراگرفته به پرندگان نيز آنچه لازم داشتند بخشيده است، نگهدارندهي پرندگان در آسمان، همان نگهدارندهي زمين و موجودات ديگر است، و هر زمان اراده کند نه پرنده قدرت به پرواز دارد و نه زمين آرامش خود را حفظ ميکند.
تعبير به «صافات و يقبضن» (بالها را گسترده و جمع ميکنند) ممکن است اشاره به پرندگان مختلف باشد، يا اشاره به حالات مختلف يک پرنده.
دربارهي شگفتيهاي جهان پرندگان و عجائب مسأله پرواز آنها در جلد 11 تفسير نمونه صفحهي 338 تا 341 (ذيل آيهي 79 نحل) مشروحاً بحث کردهايم. 2
منبع :
1. ترجمة تفسیر الميزان حضرت آیت الله علامه طباطبایى (رحمهالله)
2. تفسير نمونه ، اثر مرجع عالیقدر اسلام آیتاللهمكارم شیرازى
در همین زمینه:
1. دریافت فایل صوتی تفسیر آیه 19 سوره ملک ( مفسر : آقای دکتر محمد علی انصاری )
2. شگفتی های پرندگان در قرآن
3. یک دنیا شگفتی در یک پرنده
4. درس خداشناسی
5. در جستجوى خدا |
