امام علي (ع) صداي عدالت انسانيت ( جلد 2 )

مؤلف :  جورج سجعان جرداق  

مترجم : عطامحمد سردارنيا 

( قسمت اول )

فهرست مطالب :  

سخن مترجم 

 ما وارث ميليونها انسانيم! ( قسمت اول)

********

امام علي عليه السلام و حقوق بشر 

بشريت در قرون باستان، ميانه، جديد 

انسان آئينه انسان است.

افراد بشر در سراسر روي زمين با هم برادرند و اين يك وظيفه حتمي است كه همه ملتها به اندازه امكانات خود با همديگر تعاون و همكاري داشته باشند؛ چنان كه مردم يك كشور با يكديگر همكاري و تعاون دارند. روبسپير بشريت به مثابه يك هيئت اجتماعي است كه هدف آن صلح و خوشبختي براي همه و براي هر عضوي از اعضاي آن است. مجلس ملّي ـ كنوانسيون ـ فرانسه  مردم عرب در تاريخ خود كساني را شناخته كه به او گفته اند: در امروز خود بايد بهتر از ديروزت باشي! و فرداي تو بايد بهتر از امروزت باشد و در كاروان زندگي، همراه زماني كه در آن واقع شده اي گام بردار، بدون آنكه عقب بماني يا مغموم و زيانكار شوي.

ما وارث ميليونها انسانيم!

تاريخ بشر پيشين (پدران ما) بندگان و بردگاني را مي شناسد كه در تاريكي مطلق شكنجه گاهها، ناله مي كردند و ضعيف و ناتوان مي شدند و در زير قيدها و زنجيرها به قرارگاه مخوف و خطرناكي كشانده مي شدند. به طوري كه در تمام دوران زندگي، بدون آنكه شب و روزي را بشناسند كار مي كردند و رنج مي بردند و به اندازه اي ستم و محروميت و بدبختي مي ديدند كه پس از آن، ديگر اميد و آرزوئي در زندگي براي آنهاباقي نمي ماند... و سرانجام مي مردند، در حالي كه در زير صداي چكمه ها و تازيانه هايي كه به بدن آنها مي خورد و پوستشان را مي كند و پاره مي نمود و روح آنها را آتش مي زد و عمرشان را بتدريج و آرام آرام كوتاه مي ساخت، ناله غم انگيز و رقّت باري مي كردند. و همچنين است سخن درباره آن آثار هنري اي كه گروه بزرگان جاويدان از خود به يادگار گذاشته اند كه تا دنيا دنيا است، هميشه باقي خواهند ماند، چه در به وجود آمدن اين آثار به همان ميزاني كه زمان و مكانشان تأثير داشت، انديشه و فكر ژرفشان نيز مؤثر بود، چنانكه به همان اندازه هم، جاوداني بودن انسانيت و زيبايي واقعيت و گرمي هستي و وجود و سردي هراس عدم و نيستي، تأثير داشت. و علي بن ابيطالب عليه السلام به مردم گفت: «هر آنكس كه دو روز وي يكسان باشد، او مغبون و زيانكار است.»

تاريخ عمومي انسانيت در برابر شما است، آن را بخوانيد و سپس بكوشيد كه نتيجه آن را در كلمات كوتاهي بيان كنيد، زيرا اگر شما اين كار را انجام دهيد، حقيقت روشني بر شما آشكار خواهد شد و خواهيد ديد كه: سراسر اين تاريخ، مبارزه و نبرد ميان نور و ظلمت يا ميان عدالت و ستم و يا ميان استبداد و طلب آزادي است يا بگوييد: پيكاري است ميان عزّت و شرافت انسانيت (كه مي خواهد شامل همه وجود آن شود و تمام جوانب و اركان زندگي مادي و معنوي آن را فرا گيرد) و بين حيوانيت و بربريت مطلقي كه مي خواهد خود را بر فضايل و حقوق همگان مسلّط سازد و سرنوشت توده را در دست بگيرد و با زشت ترين وضعها و بدترين شكلها، و بر خلاف خواست زندگان و عظمت زندگي از همه وسايل و امكاناتي كه طبيعت براي مردم به وديعت نهاده است، به تنهايي بهره مند شود.

شما در اعماق اين پيكار طولاني و دامنه دار و وحشتناك مي بينيد كه گروه تجاوزكاران تبهكار كه فرديت (انديويداليسم) و فردپرستي را با همه خصلتهايي كه در بردارد، در يك فرد و يا در مجموعه اي از افراد (طبقه خاص) نمايان مي سازد؛ با عوامل مادي خاصّي مي كوشد كه در ميان توده احساس شخصيتِ دسته جمعي را از بين ببرد و يا لااقل اين احساس را بكوبد و چنان در يك دايره تنگ و كوچكي محدود سازد كه از حدود خدمت به طبقه حاكمه اي كه خود را حاكم مردم ساخته اند، تجاوز نكند.

اين پيكار همچنان در طول تاريخ ادامه يافته و پابرجا مانده است. چنانكه نتايج و آثار آن نيز هميشه بوجود آمده و با اختلاف شرايط و امكانات، گاهي با پيروزي فرديت مطلق و خودكامگي و گاهي هم با شكست قطعي آن پايان يافته است. و البته در هر دو صورت، شكستها و سقوطهايي هم وجود داشته است. و آنچه كه از ماهيت و حقيقت اين پيكار بدست مي آيد، آن است كه نبرد پيگير و دامنه دار، مرحله جدّي و نقش اساسي خود را هنگامي آغاز كرد كه انسان قديمي، از آن مرحله فكري عبور كرد كه تصور مي كرد او در مسائل زندگي خود، از افراد ديگر بي نياز بوده و فردي مستقل است... و سپس مربوط به ايمان او به جاوداني بودن پس از مرگ است.

انسان در آن مرحله از تاريخ حيات قديمي خود، فقط بخاطر خود زندگي مي كرد و به خود مي انديشيد و جاوداني بودن را تنها براي خود مي خواست! و سپس از آن مرحله، به مرحله زندگي و انديشه و تمايل به خانواده و جاودان بودن به همراهي فرزندان و نزديكانش رسيد، به طوري كه عشق و عاطفه و مهر و محبت خودرا متوجه خانواده خود ساخت و آن توجّهي را كه انسان گذشته فقط به خود معطوف مي داشت به همه خانواده خود معطوف ساخت.

اين جريان قرنها ادامه يافت... طبيعتي كه با تمام خصلتهايش متوجه ايجاد حسّ اجتماعي و فكر اجتماعي و تكوين شخصيت اجتماعي شد. و از آثار و نتايج اين توجه به خصلتهاي سرشت انسانيت، آن بود كه شخصيت اجتماعي در قرون جديد، منبع قوانين و اصول شد و نشانه عصرها، آن علامت اجتماعي اي گرديد كه مي كوشد حقوق و آزاديهاي فرد را در آن چهارچوبي مراعات و نگهداي كند كه او و ديگران را با هم در بردارد.

و بنابراين، ما امروز وارث هزاران ميليون از افراد بشري هستيم كه اين پيكار را آغاز كردند و علل و عوامل، هدفها و غايات آن را، كم كم و مرحله به مرحله روشن ساختند و راه را به سوي «حقوق بشر» باز و هموار كردند. پس در واقع، اين سيستمهايي كه تمدنهاي جديد در شئون آزادي و برابري تحكيم بخشيده و اين برنامه هايي كه در راه برادري جهاني بشري پي ريزي شده است و اين مبادي و اصولي كه راه را به تحقّق اين برادري ختم مي كند، همه وهمه، محصول كوشش مشترك در تاريخ طولاني انسانيت است.

از چيزهايي كه احساس ما را به برادري جهاني (بشري) تحكيم مي بخشد، آن است كه در اين كوشش مشترك و بزرگي كه به آن اشاره كرديم، تنها ملّتي از ملّتها يا سرزميني از سرزمينها و يا گوشه اي از نقاط جهان، شركت نداشته، بلكه همگي در آن همكاري داشته اند و در واقع بشريت در اين كوشش ثمربخش، يك وحدت متكافل و متعارفي است و فرهنگهاي بزرگ انساني با همه اختلافهايي كه در غرضها و رنگها و موضوعات دارد، مصنوع واحدي است كه از هر عصري براي بافتن آن نخي و از هر ملّتي دستِ سازنده اي را گرفته است. و بدين ترتيب، برق فقط اختراع اديسون آمريكايي نيست. راديو تنها اكتشاف ماركوني ايتاليايي نيست.

سينما فقط ساخته شده فكر لوميير فرانسوي نيست و صنعت چاپ ـ چاپخانه ـ تنها از آثار گوتمبرگ آلماني نيست. بلكه اين همه انسانيت با آن تاريخ طولانيش است كه صاحب اين شگفتيها در فرهنگ و اختراعات و اكتشافات است و البته نمي توان منكر شد كه مرحله تكاملي آنها بدست اين نوابغ به ظهور پيوسته است. و همچنين است سخن درباره آثار هنري بزرگ: در شعر «دانته» و «شكسپير» و «گوته» و «بودلر» و در هنر «بتهوون» و «واگنر» و «موزار» و در نقاشي «داوينچي»(1) و در پيكره هاي ساخته شده به دست «ميكل آنژ« و همه آثار ديگري كه گروه بزرگان جاويدان از خود به يادگار گذاشته اند و تا دنيا دنيا است، هميشه باقي خواهند ماند. چه، در بوجود آمدن اين آثار به همان ميزاني كه زمان و مكانشان تأثير داشت، انديشه و فكر عميقشان نيز مؤثر بود. چنانكه به همان اندازه هم جاوداني بودن انسانيت و زيبايي واقعيت و گرمي و حرارت وجود و هستي و سردي و هراسِ عدم و نيستي، تأثير داشت.

گفتيم كه نبرد بين آزادي و برده گيري در طول تاريخ هميشه برقرار بوده و در ميان هر ملّت و هر گوشه اي از روي زمين، وجود داشته است. يونان و آلمان و ايتاليا و انگليس و روسها و فرانسويها و سياهان و ديگر ملل جهان ديروز و امروز، انقلابهاي پي درپي و به هم پيوسته اي داشته اند كه هدف آن پيشرفت و تقدم، و بزرگداشت مقام انسان و تحكيم و تثبيت تاريخ تمدّن و سپس به جلو راندن مجدّد آن بود.

براي ما اعراب، مانند ديگران، صفحات درخشان و پرارجي در تاريخ اين انقلابهاي سودمند وجود دارد. امّا در تاريخ گذشته، ظهور اسلام بزرگترين اين نهضتها و انقلابها است كه بوقوع پيوست تا مرحله اي از تاريخ را پايان بخشد و دوران جديدي را آغاز كند و چنانكه اسلام، انقلابي بر ضدّ اجتماع جامد جاهليت بود، وجود علي بن ابيطالب عليه السلام نيز انقلابي بر ضدّ گروهي بود كه خواستند از آن هدفهاي پاك و نيكوي اجتماعي كه اسلام به خاطر آنها بپا خواسته بود، منحرف شوند.

پس در واقع، علي عليه السلام پس از محمّدبن عبدالله صلي الله عليه و آله ، نماينده و سمبل اين انقلاب، تعيين كننده اصول و قوانين آن، روش سازنده هدفهاي آن و كوشنده در راه بسط و عمومي ساختن سودهاي آن بود.

در تاريخ عرب، توده وسيعي در راه علي عليه السلام گام برداشتند و گروه زيادي هم با آن به مخالفت پرداخته و بر ضدّ آن قيام كردند و از كساني كه تا حدود وسيعي جداً از راه و روش علي عليه السلام الهام گرفتند. علي بن احمد يكي از فرزندان وي از امام حسين عليه السلام و يكي از بزرگان انقلابيون آزاد در تاريخ است اين علي بن احمد همان كسي است كه انقلاب مشهور سياهان را رهبري كرد(2) و بدينوسيله مي خواست كه بردگان را افرادي داراي حقوق و شخصيت و عزّت و شرافت انساني بسازد.

امّا توجّه فعلي ما به همه انقلابهايي كه در سراسر روي زمين و به دست انسانهايي مانند ما بوجود آمده اند و در قسمت اعظم قوانين و اصول و برنامه هاي خود، خواستار خدمت به هدفي هستند كه بخاطر آن برپا شده اند (يعني خدمت به انسان با اعلان حقوق بشر تا آنجا كه سير تاريخ به آن اجازه مي دهد) و توجه به مسائل و شئون گوناگون زندگي بشري اين توجه بخاطر آن است كه مقام و موقعيت علي بن ابيطالب عليه السلام را در اين ميان درك كنيم و او، چنانكه بزودي براي ما روشن خواهد شد، يكي از بي نظيرترين انقلابيهاي تاريخ است كه با گفتار و كردار خود در اين راه مي كوشيد. و چون هدف نهايي ما اين بود، توجّه خود را بويژه به بحث درباره انقلاب فرانسه معطوف مي داريم و سپس بين مبادي و اصول انساني ناشي از آن و اصولي كه علي بن ابيطالب عليه السلام در اين زمينه بيان داشته است، مقايسه اي بعمل مي آوريم. و اين بخاطر علل و عواملي است كه مهمترين آنها عبارت است از:

1. تشابه كامل بين حكومت فرانسوي تركيب يافته از پادشاهان و اشراف و نجبا و فئودالها و استثمارگران پيش از انقلاب؛ و بين پلوتوكراسي(3) عربي دوران جاهليت كه متأسفانه شكل و خصلتهاي قديمي آن در دوران عثمان و قبل از حكومت علي، از نو بوجود آمد.

2. انقلاب فرانسه محصول همه انقلابهاي انساني پيشين و سرچشمه انقلابهاي بعدي بوده و نخستين انقلابي است كه پس از آن حقوق بشر، طي نصوص و بياناتي اعلان گرديد؛ و به طوري اهميت داشت كه باعث شد متفكران جهان به طور اتفاق آن را انقلاب بزرگ ناميدند. پس اگر ما، بين مبادي اين انقلاب و مبادي و اصول انقلاب علوي مقايسه اي بعمل آوريم، مقام و موقعيت علي بن ابيطالب عليه السلام در ميان بوجود آورندگان مبادي انسانيت در تاريخ، بخوبي براي ما روشن و آشكار خواهد شد.

3. آن مروت و مردانگي و بيداري وجدان و انسان دوستي كه پدران انقلاب كبير و ادبا و نويسندگان و رهبران بزرگ آن با آنها ممتاز بودند؛ در خصلتهايي كه علي بن ابيطالب عليه السلام در اين زمينه دارد و با آنها ممتاز است؛ وحدت شگفت آوري دارد!.

4. احساس مشترك بين بزرگان انقلاب كبير و علي بن ابيطالب عليه السلام ، به مسئوليت بزرگ در قبال برطرف ساختن نياز توده مردم و برچيدن بساط ظلم و فساد در هر كجا كه باشد و به هر نحوي كه جلوه گر شود!

5. هماننديِ كامل بين مضمون اصول انقلاب فرانسه و قانون اساسي علي بن ابي طالب عليه السلام از نقطه نظر وسعت و شمول آن كه به مرحله «انساني» ـ نه منطقه اي و نژادي ـ رسيده است.

انقلاب فرانسه ناشي از «حقوق فرانسوي» نبود و متوجه به بيان «حقوق فرانسوي» هم نشد، بلكه ناشي از «حقوق انسان» و درباره «حقوق بشر» بود. و در اين، مفهوم صحيح مليّت (هر مليتّي) هم روشن مي شود!، زيرا كه از خلال آن مفهوم انسانيت به نحو كامل به چشم مي خورد و مي بينيد كه آن، سنگ زيربناي كاخ بزرگ انساني است. و قانون علي بن ابيطالب عليه السلام هم همينطور بود، و ما اين وسعت و بينش جهاني را از اين سخن او در مي يابيم كه فرمود: هر انساني در خلقت و آفرينش، مانند تواست!

6. هماننديِ موجود بين مبادي انقلاب كبير و مبادي علي عليه السلام ، از نقطه نظر نصوص و مواد صريح و روشن و بيان شده آن.

براي آنكه اين مقايسه و ارزيابي را بيشتر روشن سازيم و از آن بهره مند شويم، بايد انديشه و بينش روشني از آن هدف طولاني داشته باشيم كه انقلاب واحد و همه جانبه انسانيت بر ضدّ ظلم و استبداد آن را در بر مي گيرد.

همين انقلابي كه علل و عوامل آن در انديشه و قلب بزرگان و نويسندگان انقلاب كبير فرانسه جاي گرفت و به سوي اهداف نهايي خود، در آن حقوقي كه از انقلابشان ناشي گرديد و بحق «حقوق بشر» ناميده شد، پيش رفت. و براي آنكه اين انديشه آشكار و بينش روشن از انقلاب كبير فرانسه در نزد ما بوجود آيد، بايد نظر كوتاه و سريعي به وضع بشريت در قرون قديم، وسطي و جديد بيفكنيم تا كوششهاي بزرگي شناخته شود كه بشريت اين اعصار بخاطر اعلان حقوق بشر، (به آن شكل و رنگي كه اين انقلاب بزرگ ـ مطلع فجر آزادي ـ بوجودش آورد) آن را مبذول داشتند.

پى‏نوشتها:‌

1. لئوناردداوينچي، تابلوهاي تاريخي عجيبي دارد كه يكي از آنها به نام «ژوكوند» است و در سال 1516 م. بوسيله وي كشيده شده و كارشناسان هنري، قيمت آن را 50 ميليارد فرانك تعيين كرده اند!

2. پدر وي محمد نام داشت و او را علي بن محمد مي خوانند. وي در قريه «ورزنين» در اطراف تهران بدنيا آمد و از فرزندان امام حسين عليه السلام بود. جدّ مادري وي، محمد بن حكيم همراه زيد بن علي بن حسين بر ضدّ خليفه اموي، هشام بن عبدالملك قيام كرد ولي آنگاه كه انقلابي بزرگ ـ زيد ـ كشته شد فرار كرد و در قريه «ورزنين» ـ نزديك شهر ري ـ مخفي شد، جد پدري وي هم مردي از طالقان بود ...

انقلاب علي بن محمد (70 ـ 55 ه) كه داراي عوامل عقيدتي و اقتصادي و اجتماعي بود، يكي از انقلابهاي اجتماعي اسلامي در تاريخ ثبت شده است. براي آگاهي از تاريخ اين انقلاب به كتابهاي ثورة الزنج، تأليف دكتر فيصل السامر، چاپ بغداد (1954 م) و ثورة الزنج و قائدها علي بن محمد، تأليف احمد سهيل علبي، چاپ بيروت، (1961 م) مراجعه شود.

3. پلـوتوكراسي به سيستم حكومتي اطلاق مي شود كه بدست ثروتمندتـرين افـراد يك جـامعـه اداره مي شـود و مي تـوان آن را حكـومت صـاحبان ثـروت و مقام ناميد!

( ادامه دارد )

منبع : http://www.islamicecenter.com/ketaabkhaaneh/IMAM_ALI/imam_ali_sedaaye_edaalat_ensaaniyat_jeld_2_jordaq_fehrest.html