اعتراض مريدان در خلوت وزير

جمله گفتند اى وزير انكار نيست                

گفت ما چون گفتن اغيار نيست‏

اشك ديده‏ست از فراق تو دوان                      

آه آه است از ميان جان روان‏

طفل با دايه نه استيزد و ليك                        

گريد او گر چه نه بد داند نه نيك‏

ما چون چنگيم و تو زخمه مى‏زنى               

زارى از ما نى تو زارى مى‏كنى‏

ما چو ناييم و نوا در ما ز تست                      

ما چو كوهيم و صدا در ما ز تست‏

ما چو شطرنجيم اندر برد و مات                   

برد و مات ما ز تست اى خوش صفات‏

ما كه باشيم اى تو ما را جان جان                   

تا كه ما باشيم با تو در ميان‏

ما عدمهاييم و هستيهاى ما                          

تو وجود مطلقى فانى نما

ما همه شيران ولى شير علم                        

حمله‏شان از باد باشد دم‏به‏دم‏

حمله شان پيدا و ناپيداست باد                 

 آن كه ناپيداست هرگز كم مباد

باد ما و بود ما از داد تست                          

هستى ما جمله از ايجاد تست‏

لذت هستى نمودى نيست را                    

عاشق خود كرده بودى نيست را

لذت انعام خود را وامگير                              

نقل و باده و جام خود را وامگير

ور بگيرى كيت جستجو كند                         

نقش با نقاش چون نيرو كند

منگر اندر ما، مكن در ما نظر                       

اندر اكرام و سخاى خود نگر

ما نبوديم و تقاضامان نبود                            

لطف تو ناگفته‏ى ما مى‏شنود

نقش باشد پيش نقاش و قلم                        

عاجز و بسته چو كودك در شكم‏

پيش قدرت خلق جمله بارگه                          

عاجزان چون پيش سوزن كارگه‏

گاه نقشش ديو و گه آدم كند                         

گاه نقشش شادى و گه غم كند

دست نه تا دست جنباند به دفع                     

نطق نه تا دم زند در ضر و نفع‏

تو ز قرآن باز خوان تفسير بيت                     

گفت ايزد ما رَمَيْتَ إِذْ رميت‏

گر بپرانيم تير آن نه ز ماست                       

ما كمان و تير اندازش خداست‏

اين نه جبر اين معنى جبارى است                

ذكر جبارى براى زارى است‏

زارى ما شد دليل اضطرار                             

 خجلت ما شد دليل اختيار

گر نبودى اختيار اين شرم چيست                

وين دريغ و خجلت و آزرم چيست‏

زجر استادان و شاگردان چراست                 

خاطر از تدبيرها گردان چراست‏

ور تو گويى غافل است از جبر او                  

ماه حق پنهان كند در ابر رو

هست اين را خوش جواب ار بشنوى             

بگذرى از كفر و در دين بگروى‏

حسرت و زارى گه بيمارى است                   

وقت بيمارى همه بيدارى است‏

آن زمان كه مى‏شوى بيمار تو                       

مى‏كنى از جرم استغفار تو

مى‏نمايد بر تو زشتى گنه                              

مى‏كنى نيت كه باز آيم به ره‏

عهد و پيمان مى‏كنى كه بعد از اين                  

جز كه طاعت نبودم كار گزين‏

پس يقين گشت اين كه بيمارى ترا                  

مى‏ببخشد هوش و بيدارى ترا

پس بدان اين اصل را اى اصل جو             

هر كه را درد است او برده ست بو

هر كه او بيدارتر پر دردتر                            

هر كه او آگاه‏تر رخ زردتر

گر ز جبرش آگهى زاريت كو                      

بينش زنجير جباريت كو

بسته در زنجير چون شادى كند                  

كى اسير حبس آزادى كند

ور تو مى‏بينى كه پايت بسته‏اند                   

بر تو سرهنگان شه بنشسته‏اند

پس تو سرهنگى مكن با عاجزان                 

ز آن كه نبود طبع و خوى عاجز آن‏

چون تو جبر او نمى‏بينى مگو                       

ور همى‏بينى نشان ديد كو

در هر آن كارى كه ميل استت بدان                 

قدرت خود را همى‏بينى عيان‏

و اندر آن كارى كه ميلت نيست و خواست         

خويش را جبرى كنى كاين از خداست‏

انبيا در كار دنيا جبرى‏اند                               

كافران در كار عقبى جبرى‏اند

انبيا را كار عقبى اختيار                            

جاهلان را كار دنيا اختيار

ز آن كه هر مرغى به سوى جنس خويش      

مى‏پرد او در پس و جان پيش پيش‏

كافران چون جنس سجين آمدند                     

سجن دنيا را خوش آيين آمدند

انبيا چون جنس عليين بدند                           

سوى عليين جان و دل شدند

اين سخن پايان ندارد ليك ما                           

باز گوييم آن تمامى قصه را

منبع : دفتر اول مثنوی  معنوی