داستان مشغول شدن عاشقى به عشق نامه خواندن و مطالعه كردن عشق نامه در حضور معشوق خويش

 و معشوق آن را ناپسند داشتن كه طلب الدليل عند حضور المدلول قبيح و الاشتغال بالعلم بعد الوصول الى المعلوم مذموم‏

آن يكى را يار پيش خود نشاند                       نامه بيرون كرد و پيش يار خواند

بيتها در نامه و مدح و ثنا                               زارى و مسكينى و بس لابه‏ها

گریه و افغان و حزن و درد خویش                    خواری و و بیزاری نااهل و خویش

دوری و رنجوری از هجران دوست                   ذکر پیغام و رسول از مغز و پوست

همچنان میخواند با معشوق خود                    تا که بیرون شد ز حد و از عدد

گفت معشوق اين اگر بهر من است                گاه وصل اين عمر ضايع كردن است‏

من به پيشت حاضر و تو نامه خوان                 نيست اين بارى نشان عاشقان‏

گفت اينجا حاضرى اما و ليك                         من نمى‏يابم نصيب خويش نيك‏

آن چه مى‏ديدم ز تو پارينه سال                    نيست اين دم گر چه مى‏بينم وصال‏

من از اين چشمه زلالى خورده‏ام                   ديده و دل ز آب تازه كرده‏ام‏

چشمه مى‏بينم و ليكن آب نى                      راه آبم را مگر زد ره زنى‏

گفت پس من نيستم معشوق تو                    من به بلغار و مرادت در قتو

عاشقى تو بر من و بر حالتى                        حالت اندر دست نبود يا فتى‏

پس نيم كلى مطلوب تو من                          جزو مقصودم ترا اندر زمن‏

خانه‏ى معشوقم و معشوق نى                     عشق بر نقد است بر صندوق نى‏

هست معشوق آن كه او يك تو بود                 مبتدا و منتهايت او بود

چون بيابى و نباشى منتظر                           هم هويدا او بود هم نيز سر

مير احوال است نه موقوف حال                      بنده‏ى آن ماه باشد ماه و سال‏

چون بگويد حال را فرمان كند                         چون بخواهد جسمها را جان كند

منتها نبود كه موقوف است او                        منتظر بنشسته باشد حال جو

كيمياى حال باشد دست او                           دست جنباند شود می مست او

گر بخواهد مرگ هم شيرين شود                   خار و نشتر نرگس و نسرين شود

آن كه او موقوف حال است آدمى است           که گهی افزون و گاهى در كمى است‏

ليك صافى فارغ است از وقت و حال‏                صوفى ابن الوقت باشد در مثال               

حالها موقوف فکر و راى او                             زنده از نفخ مسيح آساى او

عاشق حالى نه عاشق بر منى                      بر اميد حال بر من مى‏تنى‏

آن كه گه ناقص گهی كامل بود                       نيست معبود خليل آفل بود

و انكه آفل باشد و گه آن و اين                        نيست دل بر لا أُحِبُّ الآفلين‏

آن كه او گاهى خوش و گه ناخوش است         يك زمانى آب و يك دم آتش است‏

برج مه باشد و ليكن ماه نى                          نقش بت باشد ولى آگاه نى‏

هست صوفى صفا جو ابن وقت                      وقت را همچون پدر بگرفته سخت‏

لیک صافى غرق عشق ذو الجلال                   ابن كس نى فارغ از اوقات و حال‏

غرقه‏ى نورى كه او لَمْ يولد است                   لَمْ يَلِدْ لَمْ يُولَدْآن ايزد است‏

رو چنين عشقى گزین گر زنده‏اى                   ور نه وقت مختلف را بنده‏اى‏

منگر اندر نقش زشت و خوب خويش               بنگر اندر عشق و در مطلوب خويش‏

منگر این را که حقيرى يا ضعيف                      بنگر اندر همت خود اى شريف‏

تو به هر حالى كه باشى مى‏طلب                 آب مى‏جو دايما اى خشك لب‏

كان لب خشكت گواهى مى‏دهد                   كاو به آخر بر سر منبع رسد

خشكى لب هست پيغامى ز آب                   كه به مات آرد يقين اين اضطراب‏

كاين طلب‏كارى مبارك جنبشى است             اين طلب در راه حق مانع‏كشى است‏

اين طلب مفتاح مطلوبات تست                     اين سپاه و نصرت رايات تست‏

اين طلب همچون خروسى در صياح               مى‏زند نعره كه مى‏آيد صباح‏

گر چه آلت نيستت تو مى‏طلب                     نيست آلت حاجت اندر راه رب‏

هر كه را بينى طلب‏كار اى پسر                    يار او شو پيش او انداز سر

كز جوار طالبان طالب شوى                          و ز ظلال غالبان غالب شوى‏

گر يكى مورى سليمانى بجست                   منگر اندر جستن او سست سست‏

هر چه دارى تو ز مال و پيشه‏اى                    نه طلب بود اول و انديشه‏اى‏

گر یکی گنجی بیابد نادر است                      گر باستد از طلب هم قاصر است

هرکه چیزی جست بیشک یافت او                چون بجد اندر طلب بشتافت او

چون نهادی در طلب پای ای پسر                  یافتی و شد میسر بی خطر

هین مباش ایخواجه یکدم بی طلب                تا بیابی هرچه خواهی بی تعب

عاقبت جوینده یابنده بود                             چونکه در خدمت شتابنده بود

در طلب چالاک شو و این فتح باب                 میطلب والله اعلم بالصواب

منبع : دفتر سوم مثنوی معنوی