سوره نحل آیه 4

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ *

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

انسان را از نطفه ي بي‏ارزشي آفريد؛ و سرانجام (او موجودي فصيح، و) مدافع آشکار از خويشتن گرديد.

تفسیر المیزان :

خلق الانسان من نطفة فاذا هو خصيم مبين

مقصود از خلقت انسان، خلقتي است که در نوع انسانجريان مي يابد و آن قرار دادن نسل انسان از نطفه است، پس اگر آدمابو البشر و عيسي بن مريم (عليهماالسلام) از نطفه خلق نشده اند منافات با اين آيه ندارد.

کلمه (خصيم) صفت مشبه از خصومت است که آن هم به معني جدال است، و اين آيه هر چند ممکن است حمل شود بر اينکه مي خواهد بر بشر منت گذارد که او را از يک قطره آبي پست و بي ارزش بصورت انساني کامل الخلقه و گوينده و خبر دهنده از هر کوچک و بزرگ آفريده، و ليکن از آنجايي که آيات بسياري که در اين معنا در قرآن کريم آمده در مقام بيان بي شرمي و وقاحت بشر است، بهتر اين است که اين آيه را نيز حمل بر همين معنا کرده بگوئيم مي خواهد پرروئي و وقاحت بشر را برساند و او را بر اين بي شرميش توبيخ کند، علاوه بر اين، ذيل آيه قبلي هم که خدا را از شرک مشرکين منزه مي کرد مؤ يد اين احتمال است.

منبع :  ترجمة تفسیر الميزان حضرت آیت الله علامه طباطبایى (رحمه الله)

تفسیر نمونه :

انسان را از نطفه‏ي بي‏ارزشي خلق کرد و سرانجام او موجودي فصيح و مدافع آشکار از خويشتن گرديد.

بعد از اشاره به مسأله‏ي آفرينش آسمان و زمين و اسرار بي‏پايان آنها، سخن از خود انسان مي‏گويد، انساني که به خودش از هر کس نزديکتر است، ميفرمايد: «انسان را از نطفه‏ي بي‏ارزشي آفريد، اما سرانجام به جائي رسيد که موجودي متفکر و فصيح و بليغ و مدافع از خويشتن و سخن‏گوي آشکار شد» (خلق الانسان من نطفة فاذا هو خصيم مبين).

«نطفه» در اصل به معني آب کم يا آب صاف است، سپس به قطرات آبي که از طريق «لقاح» سرچشمه‏ي پيدايش انسانمي‏شود، اطلاق شده است، در حقيقت با اين تعبير مي‏خواهد عظمت قدرت خدا را مجسم کند که از قطره‏ي آب بي‏ارزشي چه آفرينش عجيبي کرده است که ميان قوس نزول و صعودي او اينهمه فاصله است.

اين در صورتي است که «خصيم» را به معني «مدافع و بيانگر درون خويش» بدانيم، همانگونه که در آيه‏ي 105 سوره نساء مي‏خوانيم و لا تکن للخائنين خصيما: «اي پيامبر مدافع خائنان مباش».

ولي در مقابل اين تفسير که مورد قبول گروهي از مفسران است، تفسير ديگري از سوي جمع ديگري از مفسران اظهار شده است، و آن اينکه «خداوند انسان را با قدرت کامله‏اش از نطفه بي‏ارزش آفريد ولي اين انسان ناسپاس، به مجادله و مخاصمه آشکار در برابر خدا برخاست» (آيه‏ي 77 سوره يس را گواه بر اين تفسير گرفته‏اند).

ولي معني اول صحيحتر به نظر مي‏رسد زيرا آيات فوق در مقام بيان عظمت آفرينش خدا است و عظمت آنگاه آشکار مي‏شود که از موجود ظاهرا ناچيزي موجود بسيار پرارزشي بسازد:

در تفسير علي بن ابراهيم نيز چنين مي‏خوانيم: خلقه من فطرة من ماء منتن فيکون خصيما متکلما بليغا: «خداوندانسان را از قطره‏ي آب بدبوئي آفريد و سرانجام سخنگوي بليغي شد».

منبع : تفسير نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مكارم شیرازى