چرا اکثر انسان ها برای جهنم آفریده شده اند ؟

 کدام انسان ها از چهار پایان گمراهترند ؟

انسان های غافل چه کسانی هستند ؟

( قسمت اول )

پاسخ به روایت قرآن :

سورة الأعراف‏   آیه 179 

 بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ‏ 

   وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كثِيراً مِّنَ الجِْنّ‏ِ وَ الانسِ  لهَُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بهَا وَ لهَُمْ أَعْينٌ لا يُبْصِرُونَ بهَا وَ لهَُمْ ءَاذَانٌ لا يَسمَعُونَ بهَا  أُولَئك كالأَنْعَمِ بَلْ هُمْ أَضلُّ  أُولَئك هُمُ الْغَفِلُونَ(179) 

ترجمه :

به نام خداوند بخشنده بخشايشگر 

   به يقين، گروه بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم؛ آنها دلها [= عقلها ]يى دارند كه با آن (انديشه نمى‏كنند، و) نمى‏فهمند؛ و چشمانى كه با آن نمى‏بينند؛ و گوشهايى كه با آن نمى‏شنوند؛ آنها همچون چهارپايانند؛ بلكه گمراهتر! اينان همان غافلانند (چرا كه با داشتن همه‏گونه امكانات هدايت، باز هم گمراهند)! 

تفسير : 

نشانه‏هاى دوزخيان !  

اين آيات بحثى را كه در آيات گذشته در زمينه دانشمندان دنياپرست و همچنين عوامل هدايت و ضلالت گذشت تكميل مى‏كند ، در اين آيات مردم به دو گروه تقسيم شده‏اند و صفات هر كدام توضيح داده شده : گروه دوزخيان و گروه بهشتيان .  

نخست در باره دوزخیان كه گروه اولند با تكيه به سوگند و تاكيد چنين مى‏گويد : ما بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم ( و لقد ذرأنا لجهنم كثيرا من الجن و الانس ) .

ذرأنا از ماده ذرء ( بر وزن زرع ) در اينجا به معنى خلقت و آفرينش است ولى در اصل به معنى پراكنده ساختن و منتشر نمودن آمده ، چنانكه در قرآن مى‏خوانيم (تذروه الرياح) : بادها آنرا پراكنده مى‏كنند ( سوره كهف آيه 45 ) و از آنجا كه آفرينش موجودات موجب انتشار و پراكندگى آنها در روى زمين مى‏گردد ، اين كلمه به معنى خلقت آفرينش نيز آمده است .

و در هر حال اشكال مهمى كه در اينجا پيش مى‏آيد اين است كه چگونه خداوند مى‏فرمايد : ما بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم ، مگر نه اين است كه در جاى ديگر مى‏خوانيم ( و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون ) : كه مطابق آن همه جن و انس تنها براى پرستش خدا و ترقى و تكامل و سعادت آفريده شده‏اند ، به علاوه اين تعبير بوى جبر در آفرينش و خلقت مى‏دهد و به همين جهت بعضى از طرفداران مكتب جبر همچون فخر رازى براى اثبات مذهب خود با آن استدلال كرده‏اند . ولى اگر آيات قرآن را كنار هم قرار داده مورد بررسى قرار دهيم و گرفتار استنباطهاى سطحى و زودگذر نشويم ، پاسخ اين سؤال ، هم در خود آيه نهفته شده و در آيات ديگر به وضوح ديده مى‏شود به طورى كه محلى براى سوء استفاده افراد باقى نمى‏گذارد . زيرا اولا اين تعبير درست به آن مى‏ماند كه شخص نجار بگويد:

  قسمت زيادى از اين چوبهائى را كه فراهم ساخته‏ام براى تهيه درهاى زيبا است .

و قسمت زياد ديگرى براى سوزاندن و افروختن آتش ،

  چوبهائى كه صاف و محكم و سالمند در قسمت اول مصرف مى‏كنم ،

 و چوبهاى ناصاف و بد قواره و سست و تكه پاره را در قسمت دوم ،

در حقيقت نجار دو گونه هدف دارد ، يكى هدف اصلى و ديگرى هدف تبعى ، هدف اصلى او ساختن در و پيكر و ابزار خوب است و تمام كوشش و تلاش او در همين راه مصرف مى‏شود ، ولى هنگامى كه ببيند چوبى به درد اين كار نمى‏خورد ، ناچار آنرا براى سوزاندن كنار مى‏گذارد ، اين هدف تبعى است نه اصلى ( دقت كنيد ) .

تنها تفاوتى كه اين مثال با مورد بحث ما دارد اين است كه تفاوت چوبها با يكديگر اختيارى نيست ، ولى تفاوت انسان ها بستگى به اعمال خودشان دارد و در اختيار خود آنها است .

بهترين گواه براى اين سخن صفاتى است كه براى گروه جهنميان و بهشتيان در آيات فوق مى‏خوانيم كه نشان مى‏دهد اعمال خودشان سرچشمه اين گروه‏بندى مى‏باشد . و به تعبير ديگر خداوند طبق صريح آيات مختلف قرآن همه را پاك آفريده و اسباب سعادت و تكامل را در اختيار همگى گذاشته است ولى گروهى با اعمال خويش خود را نامزد دوزخ مى‏كنند و سرانجامشان شوم و تاريك است و گروهى با اعمال خود ، خود را نامزد بهشت مى‏سازند و عاقبت كارشان خوشبختى و سعادت است .

سپس صفات گروه دوزخى را در سه جمله خلاصه مى‏كند :

نخست اينكه آنها قلبهائى دارند كه با آن درك و انديشه نمى‏كنند ( لهم قلوب لا يفقهون بها ) .

بارها گفته‏ايم كه قلب در اصطلاح قرآن به معنى روح و فكر و نيروى عقل است يعنى با اينكه استعداد تفكر دارند و همچون بهائم و چهار پايان فاقد شعور نيستند در عين حال از اين وسيله سعادت بهره نمى‏گيرند و فكر نمى‏كنند ، در عوامل و نتائج حوادث انديشه نمى‏نمايند و اين وسيله بزرگ رهائى از چنگال هر گونه بدبختى را بلا استفاده در گوشه‏اى از وجودشان رها مى‏سازند .

ديگر اينكه چشمهاى روشن و حقيقت بين دارند اما با آنها چهره حقايق را نمى‏نگرند و همچون نابينايان از كنار آنها مى‏گذرند ( و لهم اعين لا يبصرون بها ) .  

سوم اينكه با داشتن گوش سالم ، سخنان حق را نمى‏شنوند و همچون كران خود را از شنيدن حرف حق محروم مى‏سازند ( و لهم آذان لا يسمعون بها ) .

اينها در حقيقت همچون چهار پايانند چرا كه امتياز آدمى از چهار پايان در فكر بيدار و چشم بينا و گوش شنوا است كه متاسفانه آنها همه را از دست داده‏اند ( اولئك كالانعام ) .

بلكه آنها از چهار پايان گمراهتر و پست‏تر مى‏باشند ( بل هم اضل ) .

چرا كه چهارپايان داراى اين استعدادها و امكانات نيستند ، ولى آنها با داشتن عقل سالم و چشم بينا و گوش شنوا امكان همه گونه ترقى و تكامل را دارند ، اما بر اثر هوا پرستى و گرايش به پستيها اين استعدادها را بلا استفاده مى‏گذارند ، و بدبختى بزرگ آنان از همينجا آغاز مى‏گردد .

آنها افراد غافل و بيخبرى هستند و به همين جهت در بيراهه‏هاى زندگى سرگردانند ( اولئك هم الغافلون ) .

   چشمه آب حيات كنار دستشان است ، ولى از تشنگى فرياد مى‏كشند ، درهاى سعادت در برابر رويشان باز است ، اما حتى به آن نگاه نمى‏كنند .

از آنچه در بالا گفته شد روشن مى‏شود كه آنها با دست خود وسائل بدبختى خويش را فراهم مى‏سازند و نعمتهاى گرانبهاى عقل و چشم و گوش را به هدر مى‏دهند ، نه اينكه خداوند اجبارا آنها را در صف دوزخيان قرار داده باشد .

چرا همچون چهار پايان ؟ !  

بارها در قرآن مجيد غافلان بيخبر به چهار پايان و حيوانات بى شعور ديگر تشبيه شده‏اند ولى نكته تشبيه آنها به انعام ( چهارپايان ) شايد اين باشد كه آنها تنها به خواب و خور و شهوت جنسى مى‏پردازند ، درست همانند ملتهائى كه تحت شعارهاى فريبنده انسانى آخرين هدف عدالت اجتماعى و قوانين بشرى را رسيدن به آب و نان و يك زندگى مرفه مادى مى‏پندارند .

آنچنانكه على (عليه‏السلام) در نهج البلاغه مى‏فرمايد :

 كالبهيمة المربوطه همها علفها او المرسلة شغلها تقممها :

همانند حيوانات پروارى كه تنها به علف مى‏انديشند .

و يا حيوانات ديگرى كه در چراگاهها رها شده‏اند و از اين طرف و آن طرف خرده علفى بر مى‏گيرند به تعبير ديگر گروهى مرفهند همچون گوسفندان پروارى ، و گروهى نامرفه مانند گوسفندانى كه در بيابانها در بدر دنبال آب و علف مى‏گردند و هر دو گروه هدفشان جز شكم چيزى نيست !

 آنچه در بالا گفته شد ممكن است در باره يك فرد صادق باشد و يا در باره يك ملت ، ملتهائى كه انديشه‏هاى خود را از كار انداخته‏اند و به سرگرميهاى ناسالم روى آورده‏اند و در ريشه‏هاى بدبختى خود نمى‏انديشند و در عوامل ترقى فكر نمى‏كنند ، نه گوش شنوا دارند و نه چشم بينا ، آنها نيز دوزخى هستند نه تنها در دوزخ قيامت ، بلكه در دوزخ زندگى اين دنيا نيز گرفتارند .

منبع : تفسير نمونه مرجع عالیقدر اسلام  آیت الله مكارم شیرازى ( ج : 7  ص : 18 تا 23  )