رساله  استفتائات  بيت المال وحقّ الناس

( قسمت دوم )

اشتباه پزشك در تشخيص نوع بيمارى

1148. اگر پزشك متخصّص در تشخيص نوع بيمارى مربوط به تخصّص خود اشتباه كند و اثر نامطلوب روى بيمار داشته باشد، آيا ضامن است؟

ج. اگر موجب ضرر باشد ضامن است. (جهت توضيح بيشتر به مسأله  ى 1747 و 1748 رساله مراجعه شود.)

فوت مريض جرّاحى شده و عدم اذن از ولىّ

1149. شخصى نياز فورى به عمل جراحى دارد و اگر بخواهند از ولىّ او اذن بگيرند وقت نيست و احتمال خطر براى مريض دارد. چنان چه بدون اذن ولىّ عمل جرّاحى انجام گيرد و منجر به مرگ مريض شود، از نظر شرعى چه كسى ضامن است و ديه لازم است يا نه؟

ج. ضمان واقعى بستگى به تشخيص اهل خبره در نجات و يا مرگ دارد، امّا در مرافعه بستگى به تشخيص حاكم شرع از مدّعى و منكر دارد.

قطع نخاع شدن نابالغ و دريافت خسارت در بلوغ

1150. اينجانب در تعطيلات تابستانى كه سنّى بيش از ده سال نداشتم با اختيار خود و با اطّلاع والدينم به صورت روزمزد مشغول به كارهاى ساختمانى شدم. در يكى از روزها در جريان نصب درب گاوصندوق ـ كه وزنى حدود يك تن داشت ـ ناگهان درب سقوط كرد و باعث شكستن ستون فقرات و قطع نخاع من شد كه از آن تاريخ تاكنون با ويلچر تردّد مى كنم. اكنون به سنّ تكليف رسيده ام. اداره ى كار و اشتغال بر طبق قانون كار نظر خود را به اين شرح بيان داشته است:

1) به كارگيرى افراد كمتر از 12 سال ممنوع و غير قانونى است.

2) چون عوامل دست اندركار احداث ساختمان همگى نماينده  ى كارفرما محسوب مى شوند، تمامى مسؤوليّت متوجّه كارفرما مى باشد. خواستم نظر شرع مقدّس اسلام را در اين رابطه مرقوم فرماييد.

ج. به كارگيرى افراد غير بالغ با اذن ولىّ آن ها مانعى ندارد، ولى كسى كه فرد غير بالغى را به كار گرفته، چنان چه در ارايه  ى طريق و پيشگيرى از خطرات احتمالى، وظيفه  ى خود را انجام نداده، در حوادث پيش آمده مسؤول و ضامن است و از اين حيث بالغ و غير بالغ تفاوتى ندارد و اگر اين كار بدون اطلاع كارفرما بوده او ضامن نيست و خود كارگر ضامن است.

استفاده از اموال دولتى در قبال مزاياى پرداخت نشده

1151. اگر از اموالى چون اتومبيل اداره كه مربوط به كار پدر مى  شود، جهت برخى استفاده  هاى شخصى [يعنى حمل و نقل اعضاى خانواده [ در حين انجام خدمت استفاده شود، آيا مى  توان آن را به حساب مزايايى گذاشت كه علم به عدم پرداخت آن ها وجود دارد؟

ج. اگر مطالبه كرده و ندادند؛ به همان مقدار، خودِ طلب كار يا كسى كه از طرف او اجازه دارد، مى تواند وصول كند.

ضمان در انهدام آلات موسيقى

1152. آيا انهدام آلات موسيقى افراد ضمان دارد؟

ج. اگر منفعت حلالى ندارد، ضمان ندارد و مادّه ى (مواد باقى مانده پس از انهدام) آن اگر ماليت دارد بايد به او پس دهد.

پرداخت اشتباهى صدقه به سيّد

1153. مقدارى پول صدقه كه به صورت امانت در اختيار كسى گذاشته شده بود تا به مستحقّ برساند، اشتباهى با پول هديه  اى ديگر به سيّد رسانده شده است. مقدار پول صدقه نيز مشخّص نيست. بفرماييد تكليف اين شخصى كه صدقه را به سيّد داده است چيست؟ در ضمن خانواده  ى سيّد مذكور همگى سيّد و سيّده فقير هستند و غير سيّد در خانواده ندارند و پس گرفتن پول داده شده ميسّر نيست؟

ج. در فرض سؤال، اشكال ندارد و مجزى است.

ضمان اتلاف بيت  المال در جبهه

1154. بنده مقدارى از اموال دولت را بى  جهت در جبهه از بين برده  ام. اكنون براى برى ءالذمه شدن پولى را حساب كرده  ام. آن را به چه كسى بدهم؟

ج. ظاهرا مى  توانيد به مستحقين از اهل ايمان پرداخت نماييد.

حرمت سرقت اطلاعات رايانه  اى

1155. سرقت اطلاعات رايانه  اى چه حكمى دارد؟

ج. مانند تجسّس محرّم است.

تدليس در كسب امتياز براى استخدام

1156. شخصى براى استخدام در كارى دولتى كه شرط آن دارا بودن امتياز خاصّى مى  باشد، به دروغ ادّعاى آن امتياز را مى  كند و با تدليس استخدام مى  شود و حقوق مى  گيرد، آيا حقوق او حلال است؟

ج. اگر بر اصل استيجار و استخدام او رضايت باشد و واجديّت آن امتياز به نحو شرط باشد، با فقدان آن خيار تخلّف شرط ثابت است و تا زمانى كه اجاره فسخ نشده است، اجرت و حقوق حلال است و بر فرض باطل بودن اصل اجاره، هم اين حقوق كه از دولت مى  گيرد ـ در بعض موارد ـ در حكم مجهول المالك است و با فرض فقرِ گيرنده، به قصد صدقه جايز است، هر چند به قصد اجرت جايز نباشد.

حكم غنيمت هاى جنگى

1157. غنايمى را كه رزمندگان در جنگ پيدا كرده و آن را برداشته  اند، چه حكمى دارد؟

ج. اگر صاحبان آن معلوم نباشد، از باب مجهول  المالك آن را صدقه دهند و اگر خودشان فقير هستند، به نيّت صدقه مى  توانند آن را تملّك كنند.

جواز تصرّف در اموال كفار حربى در صورت عدم فتنه و مفسده

1158. آيا اموال كافران حربى محترم است و تصرّف در آن جايز است؟

ج. اموال كفّار حربى در غير صورت هدنه، احترام ندارد و اگر فتنه و مفسده اى نداشته باشد، تصرّف در آن ها جايز است.

محدوده خسارت گرفتن از مقصر در تصادف

1159. برادرى نفقه برادر ديگرش را كه از كار افتاده بوده، پرداخت مى  كرده است. امّا در اثر تصادف، برادر سالم فوت مى  كند، آيا برادر از كارافتاده مى  تواند خسارت خرجى را كه برادرش به او مى  داده، از مقصّر تصادف مطالبه كند؟

ج. خير، نمى  تواند.

ضمان وطى حيوان

1160. اگر كسى با گاو يا گوسفندى وطى كند و سپس آن حيوان صاحب نسل شود، چه مسؤوليتى متوجه وى است؟

ج. وطى  كننده ضامن است و بايد به هر گونه  اى كه باشد آن حيوان را از صاحبش بخرد و آن را پس از ذبح، بسوزاند و ضامن گوشت آن حيوان نيز هست؛ زيرا سبب حرمت آن شده است، كه البته پس از ذبح اولاد، استفاده از پوست و پشم آن ها جايز است.

رجوع از اذن در استفاده از آب نهر

1161. دو نهر آب بوده يكى كم آب و ديگرى پرآب و صاحبان نهر پرآب، به صاحبان اولى اجازه مى دادند كه از نهر آن ها استفاده كنند تا اين كه به سبب كم آبى، نهر كم آب خشك شده و نهر پرآب هم كم آب شده و ديگر صاحبان آن به ديگران اجازه نمى  دهند. آيا اين كارشان درست است؟

ج. اين حق را دارند.

رودخانه  ى مشترك بين دو روستا

1162. آب رودخانه  اى از ساليان قبل به دو روستا مى  رسيده است و روستاى اوّل از آب آن استفاده مى  كرده و اضافه آن به روستاى دومى مى  رسيده و گاهى هم نمى  رسيده است. ولى اكنون روستاى اولى به گونه  اى جلوى آب را مى  بندند كه اصلاً به روستاى دومى آب نمى  رسد. آيا كارشان صحيح است؟

ج. اين كار جايز نيست و روستاى دوّمى هم حق دارد.

ضمان افرادى كه سارق را فرارى داده  اند

1163. سارقى كه پس از اقرار به سرقت و دستگيرى با برخى افراد تبانى كرده و آن ها او را فرارى دادند و آزاد كرده  اند، باز آيا بر سارق ضمان است يا افراد مذكور كه وى را فرارى داده  اند، ضامن هستند؟

ج. اصل قرار ضمان به اموال مسروقه بر ذمّه سارق است؛ ولى آن ها كه مسبّب تلف اموال شده  اند نيز بى  وجه نيست كه ضامن باشند؛ زيرا آن ها رفع مانع كرده  اند كه ديگر صاحب مال دسترسى به سارق ندارد و نبايد او را آزاد مى كردند زيرا فعل فرار او متوقّف بر سبب  سازى آن ها بوده است.

خريدارى جنس نامرغوب توسط وكيل

1164. كسى از طرف شخصى كه در خارج از كشور است وكيل بوده كه اجناسى براى او خريدارى كند و برايش بفرستد. بعضى از جنس هايى كه فرستاده است خوب بررسى نكرده و در بين آن ها جنس نامرغوب و خراب بوده است، در اين صورت چه كسى ضامن است؟

ج. بايد جنس نامرغوب را به فروشنده  اش برگرداند؛ زيرا او ضامن است.

ضمان منافع استفاده شده

1165. فردى را به وسيله حبس و مانند آن از استفاده اموال و منافعش منع كرده  اند و فرد ديگرى آن منافع را استيفا مى  كند. آيا او ضامن منافع دريافت شده مى  باشد؟

ج. بلى، ضامن است.

ضمان در تجارت با غير مسلمين

1166. اگر شخصى با شركت هاى خارجى غير مسلمان تجارت كالا يا كتاب يا امثال آن داشته باشد و پول آن ها را نفرستد، آيا مديون است؟

ج. بنابر احتياط مديون آن ها است.

اگر تلف  كردن مشتبه بين چند نفر باشد

1167. فردى گوسفندى را ـ كه صاحبش بين دوسه نفر مشتبه است ـ ، تلف كرده  است. تلف كننده چه وظيفه  اى دارد؟

ج. تلف  كننده بايد بدل آن را بين آن دو يا سه نفر به تنصيف يا تثليث مصالحه كند.

كشته شدن دانش  آموزان در اردو

1168. مسؤول مدرسه  اى، دانش  آموزان را براى اردو به مناطق غير مجاز ـ رودخانه يا كوه  ها ـ بر خلاف مقتضاى قيودات رضايت نامه اولياى آنان برده است و منجر به غرق شدن عده  اى از آن ها يا پرت شدن از كوه شده است. چه مسؤوليتى متوجه وى است؟

ج. مسؤول آن ها ضامن است و حكم شبه عمد را دارد.

تأخير وكيل در اداى كفّاره و گران شدن قيمت كفّاره

1169. اگر شخصى ديگرى را در اداى كفّاره وكيل كرد، پول كفّاره را به او داد، وكيل مسامحه كرد و تأخير در ادا كرد تا اين كه قيمت كفّاره بالا رفت كه ديگر آن پول كفاف كفّاره را نكرد. وكيل چه مسؤوليتى دارد؟

ج. وكيل ضامن آن زيادى قيمت است كه مانند تلف مال به تفريط و تقصير او است.

 ضمان شكننده قفل نرم  افزار و تكثير كننده و خريدار

1170. فردى پس از خريد لوح فشرده (سى  دى)، قفل نرم افزار كامپيوترى را شكسته و آن را تكثير مى  كند كه در نتيجه موجب اضرار به فروشنده (شركت توليد كننده نرم  افزار) مى  شود. از جهت تكليفى و وضعى چه حكمى دارد؟ فردى كه نرم افزار قفل شكسته را مى  خرد چه حكمى دارد؟

ج. كار او حرام است و ضامن آن ضررى است كه به شركت توليدكننده زده است و فرد ديگرى كه نوار تكثير شده را از خريدار اولى مى خرد، او هم ضامن ضرر مالك اصلى است، زيرا در ضررهاى بعدى با خريدار اولى اشتراك دارد.

سهل  انگارى آموزگار در تصحيح اوراق

1171. اگر آموزگار يا مسؤول ديگرى در تصحيح اوراق امتحانى سهل  انگارى كند كه بر اثر اين تساهل دانش  آموزى مردود شود، چه مسؤوليتى متوجه وى است؟

ج. بعيد نيست كه آموزگار ضرر سال آينده  ى او را اگر ترك تحصيل نكند به جهت ديگرى، از جهت خسارت مالى ضامن باشد، زيرا آن ضرر استناد به اين آموزگار دارد.

( ادامه دارد )

منبع :مركز تنظيم و نشرآثارحضرت آيت اللهبهجت (قدس سره)