رساله  استفتائات  بيت المال وحقّ الناس

( قسمت اول )

حق النّاس و حق اللّه

1126. كسى كه نمى  داند چه قدر (حق النّاس) و (حق اللّه) بر ذمّه دارد، چه بايد بكند؟

ج. به مقدار يقينى آن را بايد ادا كند و در مقدار زايد هم احتياط خوب است.

ضمان حيوانى كه خسارت زده

1127. اگر حيوان در روز از طويله خارج شود و به زراعت ديگران خرابى برساند، آيا مالك حيوان ضامن است؟

ج. اگر خروج به نحو معتاد و متعارف براى چرا بوده، در روز ضامن نيست؛ اما اگر مستند به كوتاه ى او باشد كه به نحو متعارف مواظبت نكرده، ضامن است.

خسارات مربوط به هزينه ى دادرسى و كارشناسى

1128. خسارتى كه شخص براى گرفتن حق خود ـ از قبيل هزينه  ى دادرسى و حقّ كارشناسى و حق ّ الوكاله و غير آن ـ متحمّل شده است، در صورتى كه محكوم  عليه با علم و عمد آن حقّ را انكار كرده، مى  تواند از محكوم  عليه بگيرد؟

ج. اگر راه به دست آوردن حق به اين امور منحصر باشد، ضامن است.

خسارت تصادفات با تخلّف از مقرّرات راهنمايى

1129. گرفتن خسارت در تصادفات وسايل نقليه، از فرد خاطى كه مقرّرات راهنمايى و رانندگى را رعايت نكرده و موجب تصادف گرديده جايز است يا نه؟

ج. اگر تعدّى باشد، گرفتن اشكال ندارد.

قطع شاخه  هاى درخت همسايه

1130. شاخه  هاى درخت همسايه از ديوار تجاوز كرده و موجب خسارت و زيان به مزرعه  ى اينجانب شده است. خواهشمندم نظر اسلام را در اين مورد بيان فرماييد؟

ج. اگر برگرداندن آن شاخه  ها به ملك او ممكن است، تنها مى  تواند شاخه  ها را به طرف ملك او برگرداند و در غير اين صورت، به صاحب درخت اعلام شود، اگر اقدام نكرد، به اندازه  ى ضرر قطع كند.

قطع شدن دست كارگر در كارخانه

1131. دست كارگرى در كارخانه لاى دستگاه رفته و قطع شده، آيا كارفرما ضامن است يا خير؟

ج. اگر خود كارگر مقصّر باشد، كارفرما ضامن نيست.

كشته شدن گاو در جادّه و خسارت به ماشين

1132. شخصى با اتومبيل خود در روز، در جاده گاوى را مى  كشد و به اتومبيل هم خسارت وارد مى  شود. در صورتى كه گاوهاى زيادى وجود داشت، آيا راننده قيمت گاو را ضامن است يا نه؟ و هم چنين خسارت وارد به ماشين به عهده  ى صاحب گاو است يا نه؟

ج. در صورتى كه صاحب گاو در نگهدارى گاو كوتاه ى نكرده باشد، راننده ضامن است و در غير اين صورت ضامن نيست، بلكه صاحب گاو ضامن خسارت وارده  ى بر ماشين است.

ضمان پيش از بلوغ

1133. اطفالى كه در سنّ پيش از بلوغ و تكليف شرعى، حيوانات و يا اثاثيّه  ى مردم را تلف مى  كنند، ضمان آن هابه عهده  ى چه كسى مى باشد؟

ج. ولىّ آن ها ضامن ادا است، هر چند از مال خود طفل باشد و اگر تا پس از بلوغ ادا نشد، خود او ضامن است.

كم كارى در شركت و استفاده  ى غير مجاز از امكانات

1134. كسى كه در شركتى كار مى  كرده، مقدارى كم  كارى كرده و چند دفعه به صورت غير مجاز به شهرستان تلفن زده است و خساراتى نيز به وسايل شركت وارد آورده است. اگر بخواهد جبران خسارت كند، آيا بايد قيمت روز خسارت را محاسبه كند يا قيمت روز جبران خسارت را محاسبه نمايد؟

ج. جانب احتياط را مراعات نمايد.

طعمه شدن گوسفندان توسّط گرگ

1135. بعضى از گوسفندداران شخصى را جهت چوپانى گوسفندان اجير مى  كنند. اگر بعضى از آن ها يا همه  ى آن ها طعمه  ى گرگ قرار گيرند آيا چوپان ضامن است؟

ج. چوپان اگر در حفظ گوسفندان كوتاه ى و تعدّى و تفريط نكرده، ضامن نيست.

از بين رفتن وسايل بيمارستان هنگام آموزش

1136. چنان چه پرسنل بيمارستان يا دانشجويان هنگام كار يا آموزش، سهوا باعث از بين رفتن يا ضرر به اموال بيمارستان شوند، آيا بايد شخصا هزينه  ى آن را پرداخت نمايند؟

ج. بله، مگر آن چه متعارفِ در جريان امور بيمارستان بر عدم ضمان باشد.

خسارت به دندان هنگام آموزش

1137. در درمان هاى دندان پزشكى كه توسّط دانشجويان انجام مى  شود، گاهى باعث خسارت و يا از بين رفتن دندان مى  شود. چه كسى ضامن است؟

ج. مباشر ضامن است.

مواد كاهش دهنده قواى جنسى در محيط هاى جمعى

1138. در محيط هاى جمعى ـ هم چون خوابگاه و... ـ براى جلوگيرى از شيوع روابط غير اخلاقى و كاهش قواى جنسى، در غذاهاى آن ها موادى ريخته مى  شود كه اين عمل با مخالفت افراد رو به رو است و آن ها ناراضى  اند، ادامه اين كار شرعا جايز مى  باشد؟

ج. در غذاى كسانى كه ناراضى  اند، نبايد بريزند و در مورد غير آن ها هم بايد سبب ضرر نشود.

تصادف بر اثر توقّف اتومبيل با نقص فنّى

1139. اتومبيلى پس از خروج از خيابان فرعى در محلّ تقاطع (فرعى به اصلى) ـ به دليل موجّه ى مثل رسيدن مانع يا بروز نقص فنّى ـ متوقّف مى  شود. كنترل اتومبيل ديگرى كه در مسير اصلى با سرعت غير مجاز در حركت بوده، از دست راننده خارج شده و با اتومبيل در حال توقّف، تصادف و خسارت زيادى وارد مى كند. مرقوم فرماييد حكم شرعى را كه كدام يك از صاحبان اتومبيل ضامن است؟

ج. ظاهرا راننده متوقّف شده در تقاطع ضامن است، مگر آن كه ثابت شود اگر ديگرى تخلّف نمى كرد، تصادف نمى شد يا آن كه هر دو از روى تقصير يا قصور سبب بوده  اند، كه احتياطا مصالحه نمايند.

خسارت در اثر سهل انگارى

1140. تعاونى مصرف از يك فردى براى كالايش انبارى را اجاره كرده است، صاحب ملك شلنگ را از نزديك درب انبار برده و براى اتصال شلنگ از بست هاى محكم استفاده نكرده، بلكه سيم هاى عادى به كار برده و به همين جهت شلنگ درآمده و به كالاى مستأجر در انبار خسارت وارد نموده است. آيا صاحب ملك ضامن است يا نه؟

ج. در اين صورت كه مالك كوتاهى كرده و در اثر كوتاهى او بدون اين كه مستأجر انبار بداند، خسارت وارد شده، مالك ضامن است.

پروار كردن دام امانتى

1141. مؤسسه اى دولتى به منظور حمايت از دام پروران در فعاليت هاى دام پرورى و تشويق پرواربندان در پروش دام و توليد گوشت، به موجب قراردادى تحت عنوان قرارداد پرواربندى امانى تعداد 151 رأس گوساله نر داخلى را با وزن مشخص و قيمت معيّن به صورت امانت در اختيار شخصى قرار مى دهد تا پس از يك دوره 6 ماهه پرورش دام نسبت به استرداد دام هاى پروار شده معادل 16051 كيلوگرم گوشت اقدام نمايد و شخص طرف قرارداد (دامدار) نيز با امضاى قرارداد و قبول شروط مندرج در آن، متعهد مى  گردد پس از پايان دوره 6 ماهه نسبت به استرداد دام هاى پروار شده معادل 16051 كيلوگرم گوشت اقدام نمايد، اكنون بفرماييد:

1) چنين قراردادى، قرارداد امانى محسوب مى  شود يا خير؟

2) در فرضى كه مؤسسه به جاى دام مقدار معين وجه نقد را به موجب قرارداد در اختيار شخصى قرار دهد تا پس از يك دوره مشخص مقدار مشخص گوشت تحويل نمايد، آيا در اين فرض بحث امانى بودن قرارداد موضوعيّت دارد يا خير؟

3) آيا تعيين ضمانت حسن انجام كار در قرارداد، مانع امانى بودن قرارداد مى شود يا خير؟

ج. دام دار در ابتدا گوساله  ها را بخرد و در آخر گوشت ها را به قيمت چند هزار كيلوگرم مذكور بفروشد و يا دام ها را تحويل بگيرد و خرج دام ها را به اضافه اجرة المثل دريافت كند و اگر شرايط سلف را داشته باشد، اشكال ندارد.

استفاده از اموال دولتى

1142. آيا استفاده از اتومبيل اداره بر خلاف مقرّرات اداره ضمان دارد و ضمان آن به عهده  ى چه كسى است؟

ج. استفاده بر خلاف مقرّرات اداره ضمان دارد و ضمان آن به عهده ى كسى است كه در آن تصرف كرده است.

اشتباه دكتر داروخانه

1143. اگر دكترداروفروش هنگام تهيه ى دارو، اشتباهى دارويى غير از داروى تجويز شده در نسخه ى پزشك بدهد و منجر به تشديد مرض و يا مرگ بيمار شود، آيا ضامن است؟

ج. ضامن است، اگرچه معصيت نكرده است.

خسارت چاه به قنات مشترك

1144. قناتى است به فاصله ى حدود هشتصد متر دورتر از چاه عميق كه حدود چهارصد نفر در آن شريك هستند و يك ششم آن نيز موقوفه اباعبداللّه  الحسين ـ عليه  السّلام ـ مى  باشد، هر گاه موتور آب چاه دايما روشن باشد، امكان دارد به قنات خسارت وارد شود. اگر خسارت ثابت شود، چه كسى ضامن است؟

ج. اگر ثابت شود كه چاه به اصل قنات خسارت مى زند، در آن چه صاحبان قنات استحقاق دارند، از مسببين آن به مقدار خسارت حقّ مطالبه دارند.

استفاده از تلفن نهادها

1145. اگر انسان در تشكيلاتى همانند (بسيج) به عنوان مسؤول و يا عضو كار مى  كند، آيا اجازه دارد از تلفن يا ساير امكانات آن جا براى كارهاى شخصى خود استفاده نمايد؟

ج. بستگى به مقرّرات دارد.

 خسارت در اثر امر به معروف و نهى  ازمنكر

1146. اگر در اثر امر به معروف و نهى  ازمنكر، ضرر جانى و مالى به شخص وارد شد، آيا آمر و ناهى كه ضرر را وارد كرده ضامن است؟

ج. چنان چه بدون اذن بوده و مراعات مراتب نهى  ازمنكر نشده، ضامن است. (جهت اطلاع بيشتر به مسأله 1610 و 1611 رساله مراجعه شود.)

تعهّد لفظى به پرداخت مهريّه  ى كسى

1147. در يك نزاع خانوادگى كه مدّتى پس از عقد رخ داده، شخصى غير از داماد، بدون توجّه به عقد ضمان و ايجاب و قبول به پدرزن گفته است من مهريه او را مى  دهم، آيا شرعا ضامن است؟

ج. در فرض مزبور صرف تعهّد، الزام  آور نيست.

( ادامه دارد )

منبع :مركز تنظيم و نشرآثارحضرت آيت اللهبهجت (قدس سره)