حسد كردن حشم بر غلام خاص‏ 

پادشاهى بنده‏اى را از كرم                           بر گزيده بود بر جمله حشم‏ 

جامگى او وظيفه‏ى چل امير                         ده يك قدرش نديدى صد وزير

از كمال طالع و اقبال و بخت                          او ايازى بود و شه محمود وقت‏

روح او با روح شه در اصل خويش                    پيش از اين تن بوده هم پيوند و خويش‏

كار آن دارد كه پيش از تن بده ست                 بگذر از اينها كه نو حادث شده ست‏

كار عارف راست كاو نه احول است                 چشم او بر كشتهاى اول است‏

آن چه گندم كاشتندش و آن چه جو                چشم او آن جاست روز و شب گرو

آنچ آبست است شب جز آن نزاد                   حيله‏ها و مكرها باد است باد

كى كند دل خوش به حيلتهاى گش                آن كه بيند حيله‏ى حق بر سرش‏

او درون دام دامى مى‏نهد                            جان تو نه اين جهد نه آن جهد

گر برويد ور بريزد صد گياه                             عاقبت بر رويد آن كشته‏ى اله‏

كشت نو كاريد بر كشت نخست                   اين دوم فانى است و آن اول درست‏

تخم اول كامل و بگزيده است                       تخم ثانى فاسد و پوسيده است‏

افكن اين تدبير خود را پيش دوست                گر چه تدبيرت هم از تدبير اوست‏

كار آن دارد كه حق افراشته ست                  آخر آن رويد كه اول كاشته ست‏

هر چه كارى از براى او بكار                          چون اسير دوستى اى دوستدار

گرد نفس دزد و كار او مپيچ                          هر چه آن نه كار حق هيچ است هيچ‏

پيش از آن كه روز دين پيدا شود                    نزد مالك دزد شب رسوا شود

رخت دزديده به تدبير و فنش                         مانده روز داورى بر گردنش‏

صد هزاران عقل با هم بر جهند                      تا به غير دام او دامى نهند

دام خود را سخت‏تر يابند و بس                      كى نمايد قوتى با باد خس‏

گر تو گويى فايده‏ى هستى چه بود                در سؤالت فايده هست اى عنود

گر ندارد اين سؤالت فايده                            چه شنويم اين را عبث بى‏عايده‏

ور سؤالت را بسى فاييده‏هاست                   پس جهان بى‏فايده آخر چراست‏

ور جهان از يك جهت بى‏فايده ست                از جهتهاى دگر پر عايده ست‏

فايده‏ى تو گر مرا فاييده نيست                     مر ترا چون فايده ست از وى مه ايست‏

حسن يوسف عالمى را فايده                      گر چه بر اخوان عبث بد زايده‏

لحن داودى چنان محبوب بود                       ليك بر محروم بانگ چوب بود

آب نيل از آب حيوان بد فزون                        ليك بر محروم و منكر بود خون‏

هست بر مومن شهيدى زندگى                   بر منافق مردن است و ژندگى‏

چيست در عالم بگو يك نعمتى                    كه نه محرومند از وى امتى‏

گاو و خر را فايده چه در شكر                       هست هر جان را يكى قوتى دگر

ليك گر آن قوت بر وى عارضى است               پس نصيحت كردن او را رايضى است‏

چون كسى كاو از مرض گل داشت دوست      گر چه پندارد كه آن خود قوت اوست‏

قوت اصلى را فرامش كرده است                   روى در قوت مرض آورده است‏

نوش را بگذاشته سم خورده است                 قوت علت همچو چوبش كرده است‏

قوت اصلى بشر نور خداست                         قوت حيوانى مر او را ناسزاست‏

ليك از علت در اين افتاد دل                           كه خورد او روز و شب زين آب و گل‏

روى زرد و پاى سست و دل سبك                  كو غذاى و السما ذات الحبك‏

آن غذاى خاصگان دولت است                       خوردن آن بى‏گلو و آلت است‏

شد غذاى آفتاب از نور عرش                         مر حسود و ديو را از دود فرش‏

در شهيدان يُرْزَقُونَ فرمود حق                        آن غذا را نه دهان بد نه طبق‏

دل ز هر يارى غذايى مى‏خورد                       دل ز هر علمى صفايى مى‏برد

صورت هر آدمى چون كاسه‏اى است             چشم از معنى او حساسه‏اى است‏

از لقاى هر كسى چيزى خورى                     و ز قران هر قرين چيزى برى‏

چون ستاره با ستاره شد قرين                      لايق هر دو اثر زايد يقين‏

چون قران مرد و زن زايد بشر                         وز قران سنگ و آهن شد شرر

و ز قران خاك با بارانها                                  ميوه‏ها و سبزه و ريحانها

و ز قران سبزه‏ها با آدمى                            دل خوشى و بى‏غمى و خرمى‏

وز قران خرمى با جان ما                              مى‏بزايد خوبى و احسان ما

قابل خوردن شود اجسام ما                        چون بر آيد از تفرج كام ما

سرخ رويى از قران خون بود                          خون ز خورشيد خوش گلگون بود

بهترين رنگها سرخى بود                              و آن ز خورشيد است و از وى مى‏رسد

هر زمينى كان قرين شد با زحل                     شوره گشت و كشت را نبود محل‏

قوت اندر فعل آيد ز اتفاق                              چون قران ديو با اهل نفاق‏

اين معانى راست از چرخ نهم                        بى‏همه طاق و طرم طاق و طرم‏

خلق را طاق و طرم عاريت است                    امر را طاق و طرم ماهيت است‏

از پى طاق و طرم خوارى كشند                     بر اميد عز در خوارى خوشند

بر اميد عز ده روزه‏ى خدوك                           گردن خود كرده‏اند از غم چو دوك‏

چون نمى‏آيند اينجا كه منم                           كاندر اين عز آفتاب روشنم‏

مشرق خورشيد برج قيرگون                          آفتاب ما ز مشرقها برون‏

مشرق او نسبت ذرات او                              نه بر آمد نه فرو شد ذات او

ما كه واپس ماند ذرات وى‏ايم                        در دو عالم آفتابى بى‏فى‏ايم‏

باز گرد شمس مى‏گردم عجب                       هم ز فر شمس باشد اين سبب‏

شمس باشد بر سببها مطلع                        هم از او حبل سببها منقطع‏

صد هزاران بار ببريدم اميد                             از كه از شمس اين شما باور كنيد

تو مرا باور مكن كز آفتاب                               صبر دارم من و يا ماهى ز آب‏

ور شوم نوميد نوميدى من                            عين صنع آفتاب است اى حسن‏

عين صنع از نفس صانع چون برد                     هيچ هست از غير هستى چون چرد

جمله هستيها از اين روضه چرند                     گر براق و تازيان ور خود خرند

و انكه گردشها از آن دريا نديد                         هر دم آرد رو به صحرايى جديد

او ز بحر عذب آب شور خورد                           تا كه آب شور او را كور كرد

بحر مى‏گويد به دست راست خور                   ز آب من اى كور تا يابى بصر

هست دست راست اينجا ظن راست              كاو بداند نيك و بد را كز كجاست‏

نيزه گردانى است اى نيزه كه تو                     راست مى‏گردى گهى گاهى دو تو

ما ز عشق شمس دين بى‏ناخنيم                  ور نه ما آن كور را بينا كنيم‏

هان ضياء الحق حسام الدين تو زود                داروش كن كورى چشم حسود

توتياى كبرياى تيز فعل                                داروى ظلمت كش استيز فعل‏

آن كه گر بر چشم اعمى بر زند                     ظلمت صد ساله را زو بر كند

جمله كوران را دوا كن جز حسود                    كز حسودى بر تو مى‏آرد جحود

مر حسودت را اگر چه آن منم                        جان مده تا همچنين جان مى‏كنم‏

آن كه او باشد حسود آفتاب                           و انكه مى‏رنجد ز بود آفتاب‏

اينت درد بى‏دوا كاو راست آه                          اينت افتاده ابد در قعر چاه‏

نفى خورشيد ازل بايست او                           كى بر آيد اين مراد او بگو

منبع : دفتر دوم مثنوی معنوی