ترک انفاق از مصادیق حق الناس

 ( قسمت دوم )

تفسیر سوره بقره آیات 261 الی 274

اين است آثار و فوائد انفاق

و وقتي انفاق در راه خداو به انگيزه تحصيل رضاي او باشد، نمو و زياد شدن آن از لوازم تخلف ناپذير آن خواهد بود، چون فوائد انفاق در غير راه خداممکن است توأم با ضررهائي باشد که (حتما هست) براي اينکه وقتي رضاي خدا انگيزه آدمي نباشد لابد انگيزه اين هست که من توانگر به فقير انفاق کنم تا شر او را از خود دفع نمايم، و يا حاجت او را برآورم، تا اعتدالي به حال جامعه ببخشم، و فاصله طبقاتي را کم کنم (و در همه اين فرضها بطور غير مستقيم منافعي عايد خود انفاق کننده مي‏شود) و اين خود نوعي استخدام و استثمار فقير به نفع خويش است، که چه بسا در دل فقير آثار سوء بجاي گذارد، و چه بسا اين آثار سوء، در دل فقرا متراکم شود و ناآرامي و بلواها به راه بيندازد، اما اگر انفاق تنها براي رضاي خداصورت بگيرد، و انفاق‏گر بجز خشنودي او هدفي و منظوري نداشته باشد، آن آثار سوء پديد نمي‏آيد، و در نتيجه اين عمل خير محض مي‏شود.

الذين ينفقون اموالهم في سبيل الله، ثم لا يتبعون ما انفقوا منا و لا اذي... ( آیه 262 ) کلمه اتباع به معناي ملحق شدن و ملحق کردن است، اولي (ملحق شدن) نظير اين آيه که مي‏فرمايد: فاتبعوهم مشرقين و دومي (ملحق کردن) مانند اين آيه: و اتبعناهم في هذه الدنيا لعنه.

 کلمه من با تشديد نون به معني منت نهادن است، و منت آن عملي است از صاحب احسان که احسانش را ناگوار سازد، مثل اينکه به آن شخصي که احسان کرده بگويد: اين من بودم که چنين و چنان احساني به تو کردم، و يا عملي کند که حاکي از همين باشد و اصل در معناي منت بطوريکه گفته شده قطع کردن است، و در آيه: لهم اجر غير ممنون بهمين معنا آمده، و کلمه أذي به معناي ضرر فوري و يا ضرر اندک است، و کلمه خوف به معناي انتظار ضرر است، و کلمه حزن به معناي اندوهي است که بر دل سنگيني کند، چه اندوه از امري که واقع شده، و چه از آنکه بخواهد واقع شود.

 قول معروف و مغفره خير من صدقه ...( آیه 263 )  معروف آن سخني است که مردم بر حسب عادت آن را غير معمولي ندانند، که البته به اختلاف عادات مردم مختلف مي‏شود، و کلمه مغفرت در اصل به معناي پوشاندن است، و غني مقابل حاجت و فقر است، و حلم به معناي سکوت در برابر سخن و يا عمل ناهنجار ديگران است.

 در اين آيه شريفه خداوند متعال قول معروف و آمرزيدن و مغفرت (يعني چشم‏ پوشي از بدي‏ها که مردم به انسان مي‏کنند) را بر صدقه‏اي که گوشه و کنايه داشته باشد ترجيح داده، و اين مقابله دلالت دارد بر اينکه مراد از قول معروف اين است که وقتي مي‏خواهي سائل را رد کني با زباني خوش رد کني، مثلا دعايش کني که خدا حاجتت را برآورد.

 البته اين در صورتي است که سائل سخني که باعث ناراحتي تو باشد نگويد، و اگر لفظي خلاف ادب گفت بايد چنان رفتار کني که او خيال کند سخن زشتش را نشنيده‏اي و آن دعاي خير و اين چشم‏پوشي‏ات از سخن زشت او، بهتر از آنست که به او صدقه‏اي بدهي و به دنبالش آزار برساني، چون آزار و منت نهادن انفاق‏گر به اين معني خواهد بود که مي‏خواهد بفهماند آن مالي که انفاق کرده در نظرش بسيار عظيم است، و از درخواست سائل ناراحت شده است، و اين دو فکر غلط دو بيماري است که بايد انسان با ايمان، دل خود را از آن پاک کند چون مؤمن بايد متخلق به اخلاق خداباشد، و خداي سبحان غني‏اي است که آنچه نعمت مي‏دهد در نظرش بزرگ نمي‏نمايد، و هر بخششي مي‏کند آن را بزرگ جلوه نمي‏دهد و نيز خداي سبحان حليم است، و در مؤاخذه جفاکاران عجله نمي‏کند، و در برابر جهالت خشم نمي‏کند، و بهمين جهتي که گفته شد آيه شريفه، با دو نام غني و حليم ختم شده است .

منبع :  ترجمة تفسیر الميزان حضرت آیت الله علامه طباطبایى (رحمه الله)

ادامه مطلب در مجله اینترنتی انسان