ترک انفاقاز مصادیق حق الناس

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ *

به نام خداوندبخشنده بخشايشگر

و هر چيز را که انفاق مي‏کنيد، يا (اموالي را که) نذر کرده‏ايد (در راه ‏خدا انفاق کنيد)، خداوند آنها را مي‏داند. و ستمگران ياوري ندارند.

 وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ... يعني آنچه شما از مال خدا و به دعوت او انفاق مي‏کنيد و يا چيزهائي انفاق مي‏کنيد که خدا بر شما واجب نکرده بلکه خودتان به وسيله نذر بر خود واجب کرده‏ايد و در راه خدا مي‏دهيدخدا به آن آگاه است و هر کس را که اطاعتش کند پاداش مي‏دهد و کسي که ستم کند مؤاخذه مي‏فرمايد: پس در جمله: فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ ،اشاره‏اي هم به تهديد هست که جمله: وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ آن را تاکيد مي‏کند.

و همين جمله به چند نکته دلالت دارد، اول اينکه مراد از ظلم در خصوص اين آيه، ظلم به فقرا و خودداري از انفاق بر آنان و حبس حقوق ايشان است، نه مطلق معصيت، براي اينکه مطلق معصيت انصار دارد، و مي‏توان با کفاره آنها را از نامه عمل محو کرد، و يا به وسيله شفيعان که يکي از آنها توبه است و يکي ديگر اجتناب از کبائر است و يکي ديگر شفيعان روز محشر مي‏باشند، از خطر کيفر آنان رهائي يافت، البته همه اين انصار در ظلمهائي است که تنها جنبه حق الله دارند، نه حق الناس، آيه شريفه: لا تقنطوا من رحمه الله ان الله يغفر الذنوب جميعا که در آخرش دارد: و انيبوا الي ربکمراجع به يکي از انصار ظالمين است، که همان توبه و انابه باشد، و آيه: ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سيئاتکم اجتناب از گناهان کبيره را يکي از انصار معرفي نموده و مي‏فرمايد: اگر از گناهان کبيره اجتناب کنيد ما اين اجتنابتان را کفاره گناهانتان قرار مي‏دهيم .

و آيه: و لا يشفعون الا لمن ارتضي سخن از شفيعان قيامت دارد، و از اينجا معلوم مي‏شود که اگر ياور ستمکاران به خود را به صيغه جمع انصار آورد، براي اين بود که گفتيم: منظور از ظلم مطلق معصيت است، که افرادي گوناگون دارد.

نکته دومي که جمله: و ما للظالمين من انصاربر آن دلالت دارد اين است که ظلم مورد بحث در آيه، يعني ترک انفاق، کفاره نمي‏پذيرد، پس معلوم مي‏شود ترک انفاق از گناهان کبيره است، چون اگر از گناهان صغيره بود کفاره مي‏پذيرفت، و نيز توبه هم نمي‏پذيرد، چون حق الناس است، و مؤيد اين معنا رواياتي است که فرموده: توبه درحقوق الناس قبول نيست، مگر آنکه حق را به مستحق برگردانند، و نيز شفاعت در قيامت هم شامل آن نمي‏شود، به دليل اينکه در جاي ديگر فرمود: الا اصحاب اليمين في جنات يتساءلون، عن المجرمين، ما سلککم في سقر؟ قالوا لم نک من المصلين، و لم نک نطعم المسکين... فما تنفعهم شفاعه الشافعين

نکته سوم اينکه: اين ظلم در هر کس يافت شود يعني هر کس نافرماني خدا را بکند و حق فقرا را ندهد چنين کسي مورد رضايت خدا و مصداق الا لمن ارتضينخواهد بود، چون در بحث شفاعت گفتيم کسي که خدا دين او را نپسندد، در قيامت شفاعت نمي‏کند، از اينجا پاسخ اين سؤال که چرا فرمود: ابتغاء مرضاه اللهو نفرمود: ابتغاء وجه اللهروشن مي‏شود

نکته چهارم اينکه: امتناع ورزيدن از اصل انفاق بر فقرا، در صورتي که فقرائي باشند و احتياج به کمک داشته باشند از گناهان کبيره مهلک‏تر است، و خداي تعالي بعضي از اقسام اين خودداري را شرک به خدا و کفر به آخرت خوانده است، مانند امتناع از دادن زکات، و فرموده: و ويل للمشرکين، الذين لا يؤتون الزکوه، و هم بالاخره هم کافرون

دليل بر اينکه منظور از اين مشرکين مسلماناني هستند که زکات نمي‏دادند، و يا به عبارت ديگر صدقه نمي‏دادند، اين است که سوره مدثر در مکه نازل شده، و زکات به معناي اسلاميش در مکه و در هنگام نزول اين سوره واجب نشده بود.

منبع :قرآن مجید ، سوره بقره ، آیه 270 ، ترجمة تفسیر الميزان حضرت آیتاللهعلامه طباطبایى (رحمهالله)