سؤال كردن بهلول از یک صاحبدل و جواب او

گفت بهلول آن يكى درويش را                       چونى اى درويش واقف كن مرا

گفت چون باشد كسى كه جاودان                 بر مراد او رود كار جهان‏

سيل و جوها بر مراد او روند                         اختران ز آنسان كه او خواهد شوند

زندگى و مرگ، سرهنگان او                         بر مراد او روانه كو به كو

هر كجا خواهد فرستد تعزيت                        هر كجا خواهد ببخشد تهنيت‏

سالكان راه هم بر كام او                              ماندگان از راه هم در دام او

هيچ دندانى نجنبد در در دهان                       بى‏رضا و امر آن فرمان‏روان‏

بى‏رضای او نیفتد هیچ برگ                          بی قضای او نیاید هیچ مرگ

بی مراد او نجنبد هیچ رگ                            در جهان ز اوج ثریا تا سمک

گفت ایشه راست گفتى همچنين                 در فر و سيماى تو پيداست اين‏

آن و صد چندانى ایصادق و ليك                      شرح كن اين را بيان كن نيك نيك‏

آن چنان كه فاضل و مرد فضول                      چون به گوش او رسد آرد قبول‏

آن چنانش شرح كن اندر كلام                       كه از آن بهره بيابد عقل عام‏

ناطق كامل چو خوان باشى بود                     بر سر خوانش زهر آشى بود

كه نماند هيچ مهمان بى‏نوا                          هر كسى يابد غذاى خود جدا

همچو قرآن كه به معنى هفت توست             خاص را و عام را مطعم در اوست‏

گفت اين بارى يقين شد پيش عام                  كه جهان در امر يزدان است رام‏

هيچ برگى در نيفتد از درخت                         بى‏قضا و حكم آن سلطان بخت‏

از دهان لقمه نشد سوى گلو                        تا نگويد لقمه را حق كادخلوا

ميل و رغبت كان زمام آدمى است                جنبش و آرام امر آن غنى است‏

در زمينها و آسمانها ذره‏اى                           پر نجنباند نگردد پره‏اى‏

جز به فرمان قديم نافذش                            شرح نتوان كرد و جلدى نيست خوش‏

كه شمرد برگ درختان را تمام                      بى‏نهايت كى شود در نطق رام‏

اين قدر بشنو كه چون كلى كار                     مى‏نگردد جز به امر كردگار

چون قضاى حق رضاى بنده شد                    حكم او را بنده‏اى خواهنده شد

بى تكلف نی پى مزد و ثواب                         بلكه طبع او چنين شد مستطاب‏

زندگى خود نخواهد بهر خود                         نى پى ذوق حيات مستلذ

هر كجا امر قدم را مسلكى است                  زندگى و مردگى پيشش يكى است‏

بهر يزدان مى‏زيد نى بهر گنج                        بهر يزدان مى‏مرد نز خوف و رنج‏

هست ايمانش براى خواه او                         نی براى جنت و اثمار و جو

ترك كفرش هم براى حق بود                        نی ز بيم آنكه در آتش شود

اين چنين آمد ز اصل آن خوى او                     بی رياضت نی جست و جوى او

آنگهان خندد كه او بيند رضا                          همچو حلواى شكر او را قضا

بنده‏اى كش خوى و خلقت اين بود                 نی جهان بر امر و فرمانش رود

پس چرا لابه كند او يا دعا                            كه بگردان اى خداوند اين قضا

مرگ او و مرگ فرزندان او                             بهر حق پيشش چو حلوا در گلو

نزع فرزندان بر آن با وفا                                چون قطايف پيش شيخ بى‏نوا

پس چرا گويد دعا الا مگر                              در دعا بيند رضاى دادگر

آن شفاعت و آن دعا نز رحم خود                   مى‏كند آن بنده‏ى صاحب رشد

رحم خود را او همان دم سوخته است             كه چراغ عشق حق افروخته ست‏

دوزخ اوصاف او عشق است و او                    سوخت مر اوصاف خود را مو به مو

هر طروقى اين فروقى كى شناخت               جز دقوقى تا در اين دولت بتاخت‏

منبع : دفتر سوم مثنوی معنوی