اختلاف كردن در چگونگى و شكل پيل‏

پيل اندر خانه‏ى تاريك بود                             عرضه را آورده بودندش هنود

از براى ديدنش مردم بسى                          اندر آن ظلمت همى‏شد هر كسى‏

ديدنش با چشم چون ممكن نبود                   اندر آن تاريكى‏اش كف مى‏بسود

آن يكى را كف به خرطوم اوفتاد                     گفت همچون ناودان است اين نهاد

آن يكى را دست بر گوشش رسيد                 آن بر او چون باد بيزن شد پديد

آن يكى را كف چو بر پايش بسود                   گفت شكل پيل ديدم چون عمود

آن يكى بر پشت او بنهاد دست                     گفت خود اين پيل چون تختى بددست‏

همچنين هر يك به جزوى كه رسيد                 فهم آن مى‏كرد هر جا مى‏تنيد

از نظرگه گفتشان بد مختلف                         آن يكى دالش لقب داد آن الف‏

در كف هر كس اگر شمعى بدى                    اختلاف از گفتشان بيرون شدى‏

چشم حس همچون كف دست است و بس     نيست كف را بر همه‏ى او دست‏رس‏

چشم دريا ديگر است و كف دگر                    كف بهل وز ديده در دريا نگر

جنبش كفها ز دريا روز و شب                        كف همى‏بينى و دريا نى عجب‏

ما چو كشتيها بهم بر مى‏زنيم                       تيره چشميم و در آب روشنيم‏

اى تو در كشتى تن رفته به خواب                  آب را ديدى نگر در آب آب‏

آب را آبى است كاو مى‏راندش                      روح را روحى است كاو مى‏خواندش‏

موسى و عيسى كجا بد كافتاب                    كشت موجودات را مى‏داد آب‏

آدم و حوا كجا بود آن زمان                           كه خدا افكند اين زه در كمان‏

اين سخن هم ناقص است و ابتر است            آن سخن كه نيست ناقص زآن سر است‏

گر بگويم ز آن بلغزد پاى تو                            ور نگويم هيچ از آن اى واى تو

ور بگويم در مثال صورتى                              بر همان صورت بچسبى اى فتى‏

بسته پايى چون گيا اندر زمين                      سر بجنبانى به بادى بى‏يقين‏

ليك پايت نيست تا نقلى كنى                      يا مگر پا را از اين گل بر كنى‏

چون كنى پا را حياتت زين گل است               اين حياتت را روش بس مشكل است‏

چون حيات از حق بگيرى اى روى                   پس غنى گردی ز گل در دل ‏روى‏

شير خواره چون ز دايه بگسلد                      لوت‏خواره شد مر او را مى‏هلد

بسته‏ى شير زمينى چون حبوب                    جو فطام خويش از قوت القلوب‏

حرف حكمت خور كه شد نور ستير                اى تو نور بى‏حجب را ناپذير

تا پذيرا گردى اى جان نور را                         تا ببينى بى‏حجب مستور را

چون ستاره سير بر گردون كنى                     بلكه بى‏گردون سفر بى‏چون كنى‏

آن چنان كز نيست در هست آمدى                 هين بگو چون آمدى مست آمدى‏

راههاى آمدن يادت نماند                              ليك رمزى بر تو بر خواهيم خواند

هوش را بگذار و آن گه هوش دار                    گوش را بر بند و آن گه گوش دار

نى نگويم ز انكه خامى تو هنوز                      در بهارى تو نديدستى تموز

اين جهان همچون درخت است اى كرام          ما بر او چون ميوه‏هاى نيم خام‏

سخت گيرد خامها مر شاخ را                        ز انكه در خامى نشايد كاخ را

چون بپخت و گشت شيرين لب‏گزان               سست گيرد شاخها را بعد از آن‏

چون از آن اقبال شيرين شد دهان                  سرد شد بر آدمى ملك جهان‏

سخت‏گيرى و تعصب خامى است                  تا جنينى كار خون آشامى است‏

چيز ديگر ماند اما گفتنش                             با تو روح القدس گويد نى‏منش‏

نى تو گويى هم بگوش خويشتن                   نه من و نه غير من اى هم تو من‏

همچو آن وقتى كه خواب اندر روى                 تو ز پيش خود به پيش خود شوى‏

بشنوى از خويش و پندارى فلان                    با تو اندر خواب گفته ست آن نهان‏

تو يكى تو نيستى اى خوش رفيق                 بلكه گردونى و درياى عميق‏

آن تو ئی زفتست كآن نهصد تو ست               قلزمست و غرقه‏گاه صد تو است‏

خود چه جاى حد بيدارى و خواب                    دم مزن و اللَّه أعلم بالصواب‏

دم مزن تا بشنوى زآن مه لقا                         الصلا ای پاکبازان الصلا  

دم مزن تا بشنوى اسرار حال                        از زبان بیزبان که قم تعال    

دم مزن تا بشنوی زآن دم زنان                       آنچه ناید در بیان و در زبان‏  

دم مزن تا بشنوی زآن آفتاب                          آن چه ناید در كتاب و در خطاب‏   

دم مزن تا دم زند بهر تو روح                          آشنا بگذار در كشتى نوح‏

منبع : دفتر سوم مثنوی معنوی