مهریه و حق الناس

احکام  مهریه

مهريه حق الله است يا حق الناس؟

سوال: مهريه حق الله است يا حق الناس و مي توان مهريه زن زنا كار را نداد. و خرج مسائل ديگر از قبيل كمك به فقرا كرد؟

جواب: باسمه جلت اسمائه، حق الناس است و در مهريه زناكار اگر مراد مهريه زنا است كه مهريه نداردو اگر مراد مهريه ازدواج و لو متعه است،آن را بايد به خوداو بپردازيد و در جاي ديگر نمي توانيد مصرف كنيد . ( 1)

سوال: چنانچه زنی به عقد مردی در بیاید و در زمان عقد در خصوص مهریه مرد شرط نماید "عند الاستطاعه" و پس از مدتی آن مرد بخواهد از آن زن جدا شود(طلاق بدهد) و اموالی نداشته باشد از لحاظ شرعی تکلیف مرد در مورد مهریه چیست ؟

جواب:   وظیفه مرد آن است که مهریه زن را بدهد و اگر مالی نداشته باشد بر عهده مرد باقی می ماند و هر زمان که مالی به  دست آورد واجب است آن را بپردازد البته اگر طلاق قبل از دخول باشد زن مستحق نصف مهریه است . ( 2 )

سوال: اگر یکى از فرزندان خانواده اى طلاق بگیرد، و در این هنگام براى فرزند دیگرشان خواستگارى بیاید، و پدر و مادر مجبور شوند از مهریّه فرزند بزرگتر براى مخارج ازدواج فرزند دیگر هزینه کنند، چه حکمى دارد؟

جواب: بدون رضایت آن دختر از مهریّه او نمى توان استفاده کرد. و اگر این کار را کرده اند، باید به شکلى رضایت او را جلب کنند. (3)

سوال: آیا بعد از مرگ شوهر ارث و مهریه به همسر ایشان تعلق می گیرد یا خیر؟

جواب:  اگر خانم مهریه ی خود را در زمان حیات شوهر دریافت نکرده باشد و به او نیز نبخشیده باشد جز بدهی های میت محسوب می شود و باید به خانم بپردازند . البته اگربه او بخشیده باشد دیگر به او تعلق نمی گیرد و یا اینکه بخشی از آن را گرفته باشد ، در این صورت نیز آن مقداری را که گرفته به او تعلق نمی گیرد . در خصوص ارث نیز یکی از افرادی که از میت ارث می برد خانم او است . اما سهم او متفاوت است که به جزئیات مسائل ارث باز می گردد(  (4

 بدهی : اموال و دیونی که از دیگران بر ذمه انسان است و پرداخت آن اموال به صاحبشان واجب است.مانند این که مالی را قرض گرفته باشد، مهریه زن بر شوهر،حق الناس هایی که به عهده انسان است، کفاراتی که بر فرد واجب شده است، خمس و زکات هایی که نپرداخته است ، نذرهای مالی که کرده است و هنوز ادا نکرده است، دیه ای که باید بپردازد و... ( 5 )

زن در قرآن

زن‌ها در قرآن حقوق زيادي دارند. من الان مقداري از حقوق آنها را نقل مي‌كنم. درباره حقوق مالي خواهرها بحث اين است كه مي‌فرمايد: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً»(نساء/4) «وَ آتُوا النِّساءَ»بپردازيد به خانم‌ها، «صَدُقاتِهِنَّ»،صداق آنها را«نِحْلَةً»براي اينكه اين هديه است.اصولا مهريه، قيمت خانم‌ها نيست كه بعضي خانم‌ها خيال مي‌كنند اگر مهريه آنها كم بشود نرخشان كم است، مهريه قيمت نيست، شهيد مطهري در بحث خود گفته است كه به مهريه مي‌گويند: «صداق»، چون صداق از صدق است و صدق يعني راستي. صداق يعني مردي كه به زن مي‌گويد من علاقمند هستم با تو زندگي كنم و نمي‌دانيم راست مي‌گويد يا دروغ! يك هديه‌اي بدهد كه نشان دهنده اين باشد كه ايشان راست مي‌گويد. صداق نشانه صدق مرد است نه نشانه قيمت زن و بعد هم قرآن مي‌گويد: «نحله»، نحله يعني عطيه و هديه. پس مهريه اين طور نيست كه انسان يك چيزي مي‌خرد زن هم بايد بخرد، اين هديه است نه نرخ، قرآن مي‌فرمايد مردها وقتي مي‌خواهند پول خرج كنند «عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ»(بقره/236)، يعني هر كسي به مقدار وسعتش، اگر داريد نسبت به خانمها پول خرج كنيد، نداريد خرج نكنيد. اگر داريد كمش نگذاريد و اينها هيچ كدام نشانه شخصيت نيست، اگر عروسي فلان كارت را داشت، شخصيت دارد اگر كارت نبود، شخصيت هم نيست.

 قرآن مي‌فرمايد: «وَ لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً»(بقره/229)، حلال نيست چيزي را كه به خانمها بخشيديد، پس بگيريد، «لا يَحِلُّ لَكُمْ» حلال نيست براي شما‌اي آقايان، «أَنْ تَأْخُذُوا»اينكه بگيريد از خانم‌ها، «مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئاً»،اگر هر چه را به عنوان مهريه به او دادي.  بدون ريا مهريه‌ات را ببخش، نامردي است كه ايشان به خانمش بگويد آن چه را كه دادم پس بده، پس دادن چيزي كه به خانم دادي حرام است، قرآن مي‌فرمايد: «وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ»(بقره/233)، لباس خانم‌ها و غذاي خانم‌ها، مخارج عادي طبق شئون خانم‌ها به عهده مرد است، زن يك آرامش اقتصادي بايد داشته باشد و قرآن مي‌فرمايد: «وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ»(نساء/32) براي خانم‌ها بهره‌اي است از آنچه درآمد داشته باشند،(6 )

نپرداختن مهریه

نپرداختن مهریه که ملک خاص زن است در قرآن مجید به نام ظلم و گناه آشکار خوانده شده است . نه تنها مهریه را باید اداء کرد بلکه هر مال و ملک دیگر زن را، و چون بعضی خیال می کردند و شاید هم خیال کنند که مهریه یک حق سرسری است که می توان از پرداختن آن طفره رفت خداوند متعال در آیه ی کریمه تاکیدا هشدار داده است که چنین نیست و مهریه ملک و مال زن است و نپرداختن مهریه یا باز پس گرفتن آن ظلم و گناه آشکار است . مهریه زن نحله و عطای خداوند است که به او داده شده است و مرد هیچ منتی بر او ندارد; مالی که خداوند به زن عطا فرموده و در عهده مرد قرار داده تا به او بدهد مگر آن که با رغبت و میل چیزی از آن را به مرد ببخشد . (سوره ی مبارکه نساء آیه 4 .) گفتیم که مهریه عطیه الهی و مال خاص زن است و هیچ کس بی رضای او حق تصرف در آن را ندارد.

 از امام رضا (ع) درباره ی مردی که دختر خود را تزویج کرده پرسیدند: که آیا می تواند در مهریه او تصرف کند؟ فرمودند : روا نیست . (وافی/نکاح/110 .) امام صادق (ع) فرمودند: پیغمبر اکرم (ص) فرموده،خداوند هر گناهی را در روز قیامت می بخشد مگر مهریه ی زن را که اگر نداده باشند و کسی را که مزد کارگر را خورده باشد و کسی را که آزادی را فروخته باشد .(وسائل، ج 14، ص 26 .) سیستم مهریه اسلام خاص خودش اشت . یکی از مسلمات دین اسلام این است که مرد حقی به مال زن ندارد . نه می تواند به او فرمان دهد که برای من فلان کار را بکن و نه اگر زن کاری کرد که به موجب آن کار ثروتی به او تعلق گرفت مرد حق دارد که بدون رضای زن در آن ثروت تصرف کند و از این جهت زن و مرد وضع مساوی دارند . و بر خلاف رسم معمول در اروپای مسیحی که تا اوایل قرن بیستم رواج داشت، زن شوهردار از نظر اسلام در معاملات و روابط حقوقی خود تحت قیمومیت شوهر نیست، در انجام معاملات خود استقلال و آزادی کامل دارد .

نگاهی به آیات الاحکام در باب مهر روشن ترین آیه در باب مهر آیه ی 4 سوره ی مبارکه ی نساء است که می فرماید: «و آتوا النساء صدقاتهن نحله فان طبن لکم عن شی ء منه نفسا فکلوه هنیئا مریئا .»یعنی صداق «مهریه » زنان را به طیب خاطر بدهید پس اگر آنان چیزی از آن را به میل خود گذشت کردن بخورید گوارا و سازگار . برخی از مفسران گفته اند که چون برقراری مهر برای زنان عطیه الهی است تحت عنوان نحله معرفی شده است . اما گروهی دیگر بر این عقیده هستند که مهر را در جاهلیت به اولیاء زن می پرداخته اند آیه ی قرآنی حکم کرده است که مهر عطیه مخصوص زنان است . به نظر می رسد که نحله ی معرف مهر، به عنوان بعضی عقیده دارند (محمد خزائلی، پیشین، ص 48 .) از این آیه ی شریفه می توان استحباب پرداخت مهر را در هنگام وقوع عقد استفاده کرد و همچنین آیه بر لزوم مهر به مجرد عقد ازدواج دلالت دارد .

 اما شاید فعل امر «آتوا» دلالت بر وجوب مهر هنگام عقد دارد . البته به حکم آزادی اراده در قراردادها که شرح از آن بر تراضی تعبیر شده است ممکن است مهر در ذمه ی مرد قرار گیرد و همچنین تعیین مهر در موقع وقوع عقد ازدواج لازم نیست و حتی ممکن است تعیین مقدار مهر به شخص ثالث واگذار شود و این وضع در اصطلاح فقهی «تفویض مهر» نامیده می شود . هرگاه مقدار مهر تعیین نشده باشد مهرالمثل به معنی مهری که مناسب شان زنان همانند باشد مقرر می گردد .

به موجب عبارت «و ان تتبعوا باموالکم » که در آیه ی بیست و نهم از سوره ی مبارکه ی نساء مندرج است مهر باید مالیت داشته باشد، مال عبارت است از هر چیز مباحی که مورد رغبت قرار گیرد و اعم از عین و منفعت می باشد . بنابراین شخص می تواند تعلیم فن یا حرفه و یا آموزش سوره ی قرآن و یا خدمت خود را مهر قرار دهد . به موجب آیه ی بیست و هفتم از سوره مبارکه ی قصص شیخ مدین دختر خود را با موسی تزویج کرد و مهر او را اجیر شدن موسی قرار داده، ضمنا از این آیه استفاده می شود که پدران در اوضاع مناسب می توانند نکاح دختران خویش را پیشنهاد کنند .

به موجب آیه ی 236 از سوره مبارکه ی بقره اگر طلاق پیش از مباشرت با زن و پیش از تعیین مهر واقع گردد، مرد باید مطابق با وسع خویش به زن مالی بدهد که چون این حکم با لفظ «متعوهن »بیان شده آن را «مهر المتعه »اصطلاح کرده اند، اما هرگاه مهر تعیین نشده و مباشرت حاصل نشده باشد مرد باید نصف مهر المثل را بپردازد و در صورت معین بودن مهر، نصف مهر المسمی یعنی نصف همان مهری که مقرر گردیده است به زن پرداخته می شود و پس از مباشرت تمام مهر مستقر می گردد مگر این که زنان یا اولیاء آنان مهر را عفو کنند . زن می تواند از تمام مهر خود بگذرد اما ولی زن که در جهت مصلحت زن ولایت دارد، حق گذشتن از تمام مهر را ندارد . منتها در مورد طلاق خلع و مبارات زن بابت فدیه و آزادی خویش از تمام یا قسمتی از مهر خود می گذرد . ( 7 )

درباره‌ي مال مردم:

 اميرالمؤمنين مى‏فرمايد: دو رقم گناه داريم، گناهانى كه خدا مى‏بخشد، گناهانى كه خدا نمى‏بخشد اما آن گناهانى كه خدا نمى‏بخشد حق مردم است . خدا گناهانى كه به خودش مربوط است مى‏بخشد.

 امام صادق عليه السلام فرمود: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْ‏ءٍ أَفْضَلَ مِنْ أَدَاءِ حَقِّ الْمُؤْمِنِ»(كافى، ج‏2، ص‏170) هيچ كارى بهتر از اين نيست كه طلب مردم را بدهد.

 و باز امام صادق فرموده است :  كه اگر مال مردم را خوردى و نرفتى بدهيت را بدهي،خداوند در روز قيامت صد سال تو را معطل مى‏كند.  مال مردم خيلى مهم است. تمام ابواب فقه روى مسأله مال مردم مى‏گردد.

 مثلاً: حق الناس در عبادات‏، حق الناس در حج، حق الناس در احياى موات، حق الناس خمس و زكات، حق الناس در جبهه، حق الناس داد و ستد و معامله، حق الناس در مسجد، حق الناس در ارث، حق الناس در شركت‏، حق الناس در وصيت، حق الناس در اجاره‏، حق الناس در وقف، حق الناس در صلح‏، حق الناس در ديه، حق الناس در حجر، حق الناس در شركت، حق الناس در افراد مختلف‏، حق الناس در مهريه. ‏

 تازه حق الناس با افراد مختلف با كودك و. . . . هم اقسام خودش را دارد.  حق كودك‏ هم محترم است. مگر مى‏شود اگر بچه يك چيز را برداشت تا بخورد، آدم از او بگيرد . مگر مى‏شود كه يك بچه‏اى را كه يك جا نشست بلندش كنيد و راحت بگوييد بچه پاشو. بچه‏ هر جا نشست جاى خودش است.  حق الناس در همسر، خوب اگر همسر شما پتو يا فرش را شسته به شما مى‏گويد فرش را خاكى نكن تو بگويى حرف نزن، خب فرش را اگر خاكى كنى او بايد بشويد. ( 8 )

مهريه حق واجب زنان

اهميت مهريه

يكي از حقوق و واجبات اسلامي آن است كه مالي كه داراي ارزش است به عنوان مهريه يا صداق يا كابين زن قرارداده شود. مهريه زن بايد به گونه اي تعيين شود كه شأن و شئونات دو طرف مدنظر قرارگيرد. به اين معنا كه همان گونه كه كفو و همتراز بودن ميان زن و شوهر امري پسنديده است، بايد دراصل مهريه نيز اين مساله مورد توجه باشد كه مهريه دراندازه شان و منزلت زن و شوهر معين گردد.

از آن جايي كه شان و منزلت هر كسي متفاوت است و به اعتبار منزلت اجتماعي و فرهنگي و مانند آن تغيير مي كند، اسلام مقدار آن را تعيين نكرده است و تنها براي آن كه ظلمي به دو طرف نشود، اموري را به عنوان آداب مهريه تبيين كرده است. همان گونه كه كف و سطح پايين مهريه مي بايست به اندازه اي باشد كه حداقل ماليت را داشته باشد، سقف آن هم نبايد از اندازه اي فراتر رود كه بيرون از توان مرد باشد؛ زيرا مهريه از واجبات دين است كه بايد از سوي شوهر در هنگام استطاعت و يا مطالبه داده شود. به اين معنا كه هرگاه شوهر استطاعت يافت اين دين را همانند ديگر ديون ادا مي كند و يا درهنگامي كه زن آن را مطالبه كرد پرداخت مي نمايد.

از امام صادق (ع) روايت شده است كه فرمود: قال رسول الله (ص) افضل نساء امتي اصبحهن وجها و اقلهن مهرا؛ رسول خدا (ص)فرمود: بهترين زنان امت من زيباترين و كم مهريه ترين آنان است. (التهذيب، شيخ طوسي، ج 7، ص 404)  از آن حضرت همچنين نقل شده كه پيامبر(ص) حضرت فاطمه (س) را در برابر يك زره حطمي كه سي درهم ارزش داشت به علي ترويج كرد. (كافي، كليني، ج 5، ص 377) هر ده درهم يك سكه دينار بود و سي درهم به اندازه سه دينار زر بود كه از سوي پيامبر(ص) و امير مومنان علي (ع) به عنوان مهريه قرار داده شده بود.

خداوند درآيه 17 سوره قصص مهريه دختر شعيب (ع) را كه به عقد حضرت موسي (ع) درآمده بود، كاركردن حضرت موسي (ع) به مدت هشت تا ده سال بيان مي كند كه به نظر مي رسد مزد آن دراختيار همسرش قرار گرفته است، زيرا وي سپس با گله اي از گوسفندان كه متعلق به همسرش بود، از مدين كوچ مي كند.

دزدي مهريه

به هرحال مهريه بايد به اندازه اي تعيين شود كه شوهر امكان ادا و پرداخت آن را داشته باشد.  البته برخي از مردم مي گويند كه مهريه را چه كسي داده و چه كسي گرفته است؟ اين سخن افزون بر اين كه مطلب باطلي است حتي اگر شوهر در هنگام عقد به قصد عدم اداي مهريه آن را معين كند، در واقع گناهي بزرگ و يك نوع دزدي مرتكب شده است؛ زيرا عقد ازدواج همانند ديگر عقود است كه مي بايست به حكم عقل و شرع آن را انجام داد و از مفاد آن تخلف نورزيد. از اين رو خداوند مومنان را كساني مي داند كه به امانت ها و پيمانهايشان پاي بند بوده و آن را مراعات مي كنند: الذين هم لاماناتهم و عهدهم راعون. اين درحالي است كه حتي فرمان مي دهد: اوفوا بالعقود،به عقود خويش وفادار باشيد.

درحديثي كه از پيامبر(ص) نقل شده است عدم پرداخت مهريه را ظلم درحق زن و نوعي زنا بر مي شمارد. به اين معنا كه  : اگر كسي مهريه همسرش را نپردازد و درحق وي ستم كند، درنزد خداوند زنا كار شمرده مي شود:من ظلم امراه مهرها فهو عندالله زان (بحار الانوار، ج 76، ص 333)  امام صادق (ع) نيز مي فرمايد: هر كه با زني ازدواج كند و پرداخت مهريه او را به عهده نگيرد، عملش زنا خواهد بود. (كافي، ج 5، ص 383)

همان حضرت (ع) همچنين مي فرمايد: من امهر مهراً ثم لاينوي قضائه كان بمنزله السارق؛  هركه مهريه اي مقرر كند و قصد پرداخت آن را نداشته باشد درحكم سارق و دزد است. (همان)

بنابراين براساس روايات كسي كه قصد كند مهريه اي را نپردازد درحكم زناكار و دزد شمرده مي شود. از اين رو بايد مهريه اي را درنظرگرفت كه توان پرداخت آن وجود داشته باشد و به گونه اي عمل نشود كه در قيامت به عنوان دزد حق همسر مورد مؤاخذه قرارگيرد، زيرا شخص نمي تواند بي حساب و كتاب به ويژه در حقوق مردم از جمله همسرش از مقام رستاخيز بگذرد.

   ● نويسنده: حبيب شهيدي-روزنامه  کیهان  ( 9)

منابع:

(1)    حضرت آيت الله العظمي سید محمد صادق روحاني

(2)    حضرت آيت‏اللَّه العظمى آقاى حاج سيد محمد على علوى حسينى گرگانى »مد ظلّه العالى«  

(3)   حضرت آيت الله العظميمکارم شیرازی

(4)   کانال 3 سیما

(5)   پرسمان قرآن  

(6)   ترویج قرآن

(7)   حوزه 

(8)   قرائتی

(9)   باشگاه