آیا در آخرت تكامل انسان به درجات عالیتر وجود دارد؟

تنظیم: گروه دین و اندیشه

این سؤال حاوی دو نكته است:

اول این كه آیا نجات از دوزخ به معنای تكامل است؟

دوم این كه در بهشت ازدرجه‏ای به درجه بالاتری رفتن، تكامل محسوب می‏شود؟

راجع به سؤال اول باید گفت:

 اصولاً معنای نجات از دوزخ تكامل نیست. نظیر این كه به كسی گفته شود: رتبه شما چنین است، به شرط این كه این جریمه را بپردازید. در این جا پرداختن آن جریمه، به خاطر تخلّفی كه كرده است،تكامل محسوب نمی‏شود. رتبه‏اش تعیین شده، ولی بر اثر سنگی كه خودش بر سر راه انداخته باید از آن مانع عبور كند تا به رتبه و جایگاهی كه شایسته آن است نائل آید و به عبارت دیگر رتبه چنین شخصی در قیامت، تعیین شده و آن عبارت است از این كه جایگاهش فلان مرتبه از بهشت برین با اعراف است (به خاطر اعمال نیك و ایمان او)؛ به انضمام عذاب دوزخ در مدت مقرر (به خاطر گناهان و تخلفاتی كه مرتكب شده است).

و اما نكته دوم: در این راستا سه نظریه مطرح است:

الف) به طور كلی تكاملی وجود ندارد و هر چه هست تجلّی كمالات گذشته است و چیزی بر كمال انسان افزوده نمی‏شود.

ب ) تكامل ادامه دارد، ولی این تكامل بر اساس همان نهالی است كه در دنیا غرس نموده و هم اكنون نیز به رشد خود ادامه می‏دهد؛ نه به این معنا كه انسان كار جدیدی در بهشت برین انجام می‏دهد و تكامل پیدا می‏كند.

ج ) تكامل وجود دارد و هم بر اساس نهالی است كه در دنیا غرس نموده و هم براساس عبادت یا تلاوتی است كه احیانا در بهشت برین انجام خواهد داد.

به نظر ما دیدگاه سوم صحیح است.

 حال به عنوان نمونه و با اختصار به برخی از متون اسلامی و آیات در این زمینه اشاره می‏شود:

 اما برخی از آیات: یا ایها الانسان انك كادح الی ربك كدحا فملاقیه

 ای انسان! تو پیوسته به سوی پروردگارت در تلاش و تكاپو هستی، پس او را ملاقات خواهی كرد(  سوره انشقاق، آیه  6).

 یا الیه المصیر»، «ان الی ربك الرجعی مصیر

و بازگشت انسان به سوی خداست( مائده، آیه 18 و علق، آیه  8  )

پس خدای سبحان كمال بی‏نهایت است و انسان به سوی او رهنمون است و دلیلی وجود ندارد كه این سیر تكاملی در قیامت متوقف شود.

و اما برخی از احادیث: مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل می‏كند كه فرمودند:

علیكم بتلاوة القرآن فانّ درجات الجنّة علی عدد آیات القرآن فاذا كان یوم‏القیامة یقال لقاری القرآن اقرأ وارق فكلّما قرأ آیة رقی درجة ؛

 بر شما باد به تلاوت قرآن، همانا كه درجات بهشت بر اساس آیات قرآن است بنابراین در قیامت به قاری قرآن گفته می‏شود: بخوان و بالا برو. پس هرگاه آیه‏ای قرائت كند، درجه‏ای فراتر خواهد رفت( بحار الانوار، ج 8، ص 186  )

ظاهر این روایت این است كه قاری قرآن با تلاوت قرآن در قیامت، پیوسته به درجه بالاتری ارتقا می‏یابد و هم چنین در حدیثی از نبی اكرم(ص) می‏خوانیم كه فرمود:

والّذی انزل الكتاب علی محمد(ص) ان اهل الجنّة لیزدادون جمالاً وحُسنا كما یزدادون فی الدّنیا قباحةً و هرما ؛ سوگند به خدایی كه قرآن را بر محمد(ص) نازل كرده است، اهل بهشت پیوسته برجمال و زیبایی‏شان افزوده می‏شود؛ همان گونه كه در دنیا زشتی و پیری آنها افزایش می‏یافت (علم الیقین، ج 2، ص 1030).

 اینحدیث نیز نشانگر تكامل تدریجی بهشتیان است، گرچه تنها اشاره‏ای به جنبه‏های جسمانی دارد، ولی مسلما به طریق اولی جنبه‏های روحانی را نیز در بر می‏گیرد.

در خاتمه به این حدیث نیز توجه كنید كه حضرت صادق(ع) می‏فرماید:

 قال‏اللّه‏ تبارك و تعالی: یا عبادی الصدیقین تنعموا بعبادتی فی الدّنیا فانكم تتنعمون بها فی الاخرة ؛

 ای بندگان من! به عبادت من در دنیا متنعم گشته و لذت ببرید كه در نتیجه،در آخرت نیز بدان متنعم خواهید شد.

 آن گاه علامه مجلسی(ره) در شرح این روایت می‏فرماید: « صدیقین از عبادت پروردگار خویش بیش از هر چز دیگر لذت خواهند برد. بنابراین آنها در بهشت به ذكر الهی و عبادت او مشغول خواهند شد؛ البته نه از روی تكلیف، بلكه به خاطر لذت و تنعم آن»، (بحارالانوار، ج 8، ص 155) و هیچ منافاتی وجودندارد كه عبادت از روی تكلیف نباشد اما توأم بالذات و تكامل باشد.

منبع:http://www.tebyan.net/Religion_Thoughts/Question_Answer/2010/6/29/128821.html