معیار تشخیص حق‌الله و حق الناس و مصادیق مهم آن در فقه مذاهب اسلامی



پدیدآورنده: محمد باقر رضا

( قسمت نهم )

مصادیق مهم حق الناس 

حق الناس را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: نخست حقوقی که جنبه جزایی دارند و در اینجا مورد بحث است و عبارت‌اند از حدود، تعزیرات، قصاص و دیات؛ و دوم حقوقی که جنبه جزایی ندارند.

الف) حدود 

 1. حد قذف 

قذف یعنی نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر. بعضی از فقها می‌گویند: قذف از حقوق مشترک بین حق‌الله و حق الناس است. زیرا برای قضاوت در مورد قذف باید مقذوف طرح دعوی کند و نیز با عفو مقذوف این حد ساقط می‌شود. برخی از اخبار116 هم بر حق الناس بودن آن دلالت دارند.

2. حد سرقت 

مشهور بین فقها این است که این حد هم حق‌الله است و هم حق الناس، ولی جنبه حق الناسی آن غالب بر جنبه حق‌اللهی آن است.

ب) تعزیرات 

تعزیر در باب حق الناس به مواردی اختصاص دارد که کسی مورد اذیت روحی و معنوی قرار گرفته باشد. اگر فردی را به زنا متهم کردند، حد دارد. ولی اگر کسی فقط دشنام و ناسزا بگوید، مستحق تعزیر است. مصادیقی که جنبه حقوق‌الناسی تعزیری دارند، بسیارند و فقط بعضی از آنها در فقه ذکر شده‌اند. افترا، اهانت و فحاشی از آن جمله است.

ج) قصاص 

قصاص دو قسم دارد: یکی قصاص نفس و دیگری قصاص عضو. شکی نیست که این هر دو از حق الناس هستند، چون متعلق و صاحب آنها مردم‌اند و این حق نیز قابل اسقاط است.

د) دیات 

شکی نیست که دیه از حق الناس است، چون صاحب حق در آن، عبد است و حق دیه متعلق به عبد می‌شود. از طرف دیگر، اسقاط آن هم به دست مجنی‌علیه است.

پی‌نوشتها: 

116. اصول کافی، ج7، ص237.

منبع : http://www.hawzah.net/Hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=6557&id=76235