مراحل ترك گناه تا رد حق الناس

یكی از آموزه های دینی كه ما زیاد درباره آن می شنویم "توبه" است، اما شاید كمتر درباره مراحل و شرایط آن از عزم بر ترك گناه تا رد حق الله و حق الناس بدانیم.

 دین اسلام در ابتدا، انسان را شدیدأ از انجام گناه منع می كند و درباره آثار و عواقب بسیار ناگوار دنیوی و اخروی گناه هشدار داده است، اما در عین حال هیچگاه راه بازگشت و " توبه" را نمی بندد و انسان گناهكار را هم امید داده كه اگر خالصانه به سوی خدا بازگردد در رحمت الهی به روی او باز خواهد شد. اما باید دانست "توبه" مراحل و شرایطی دارد كه بدون آن ممكن نمی شود.

عزم بر ترك

 اولین قدم در توبه، عزم بر ترك معصیت و گناه است كه شرایط را برای بازگشت انسان به سوی خدا باز می كند. در همین مورد می توان حدیثی از امام باقر (ع) نقل كرد كه می فرمایند: كسی كه توبه كند و بر گناه خویش بماند و تكرار كند، مثل این است كه استهزاء كرده باشد.

پشیمانی از گناهان

 بعضی از انسان ها بعد از گناه، معصیت خود را توجیه می كنند و با سخنان واهی و بیهوده قصد فرار از عذاب و جدان خود را دارند. در حالی كه یكی از گامها در راه توبه اعتراف به گناه می باشد. البته لازم نیست كه اعتراف به زبان صورت گیرد بلكه همان پشیمانی از معصیت نوعی اعتراف است. اعتراف نزد خداوند و یا عذرخواهی از خلایق در صورتی كه گناه مشتمل بر حق الناس بوده است، راه خلاصی از عواقب سوء اخروی گناه می باشد.

ادای واجبات

 یكی دیگر از مراحل توبه این است كه انسان در گناهانی كه حق الله محض می باشند اگر واجبی چون نماز، روزه، خمس، زكات و ... از او فوت شده باشد باید قضاء شوند و كفارات و جرایم آنها پرداخت گردد تا انسان حق خالق را به جا آورده باشد.

رد حق الناس

 گناهان بر دو قسمند یا حق الله محض هستند و ناس را در آنها مدخلیتی نیست. چون شرك، افترا به خدا، یاس. و یا علاوه بر حق الله، حق الناس هم می باشند. همانند تهمت، سرقت و غصب و ... در قسم دوم از گناهان، زمانی توبه متصور می شود كه حقوق مردمبه آنها بازگردانده شود.

چشیدن اثر عبادت به جای لذت گناه

گناه برای تن آدمی لذیذ است و هر گناه و معصیتی لذات خاص خود را به جسم می دهد در توبه باید اثر عبادت جای لذت گناه را بگیرد و توبه كننده باید آنقدر اثر عبادت را بپذیرد كه لذت معصیت از وی زدوده شود.

از بین رفتن اثرات حرام در تن

 یكی دیگر از شرایط توبه از دیدگاه امیرمومنان علی (ع) این است كه اگر گناهی اثر در ارتزاق داشته، بایستی گوشت حاصل شده از روزی حرام آب گردد. حزن و اندوه بعد از گناه در طول زمان می تواند چنین اثری را در جسم توبه كننده ایجاد كند.

 البته باید دانست كه دلیل پذیرش توبه از سوی خداوند، رحمت وسیعه اوست؛ او كه خود را به صفت رحمانیت و رحیمیت معرفی نموده است. قطعا به بندگانش نه به عدل بلكه به لطف و رحمت رفتار خواهد نمود.

 با این كه توبه یك واجب فوری می باشد در عین حال نوعی عبادت بوده و تائب در پیشگاه خداوند مرتبه و جایگاه خاص دارد. پیامبر اكرم (ص) فرمود: چیزی محبوب تر نزدخداوند از مرد و زن توبه كننده نیست.

 اثرات توبه

 انسان گناهكار حین گناه و بعد از آن وجدانش او را می آزارد و اگر در رحمتی بر وی گشوده نشود او مایوس و منزجر از خود باقی می ماند. توبه و احتمال قبولی آن موجب ایجاد روحیه امیدواری شده و حالت یاس را می زداید. درد اثر گناه از سویی و امید به دریای كرم الهی از طرف دیگر وی را در حالتی بین خوف و رجا قرار می دهد و راه قرب به خداوند و كمال و ترقی را هموار می سازد.

 افزون بر آثار روانی، توبه می تواند سیئات را نابود و حتی تبدیل به اعمال شایسته و حسنه نماید. خداوند در آیه 70 سوره فرقان می فرماید: كسانی كه توبه كنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند،خداوند گناهان آنها را تبدیل به حسنات می نماید و خداوند همیشه آمرزنده و مهربان بوده است.

 بخشی از آثار گناه، آثار تكلیفی است و آن اثر گناه در ارتباط با عذاب و عقاب گنهكار می باشد. توبه خود یك عمل واجب است و بی پاداش نخواهد بود، اما بخش دیگری از آثار گناهان، آثار وضعی آنها می باشد و آن آثاری است كه طبیعت گناه می تواند ایجاد كند. این آثار گاهی در جسم ظاهر می شود و گاهی در روح و روان آدمی. بی تردید پیراهن آلوده ای كه شسته شود همانند پیراهن غیر آلوده نیست.

منابع:

1-       وسایل الشیعه

2-       غررالحكم

3-       نهج البلاغه

منبع :مرکز اسناد انقلاب اسلامی