عاشورا و حق الناس 

در لابه لای حادثه ی عظیم عاشورا به برخی قضایا کمتر پرداخته شده است و در نتیجه مردم نیز با آنها آشنایی کمتری دارند. امروز قصد دارم به یکی از آن قضایا اشاره کنم و چند سطری درباره ی آن بنویسم . مطلب این است:

" امام حسین (علیه السلام) بعد از ورود به دشت کربلا٬ آن زمین را از صاحبان آنها خریداری کرد." {مستدرک/جلد ۱۰/ ص۳۲۱}

در واقع آنحضرت در آن شرایط حساس و هولناک نیز از مساله ی حق الناس٬ غافل نبودند چراکه می دانستند در آن زمین٬ جنگی در می گیرد که منجر به شهادت خود و یارانش می شود و همچنین حرم مطهر آنان نیز در آن مکان٬ خواهد بود بنابراین نمی خواستند خون مطهرشان٬ در زمین مردم٬ ریخته شود و هم اینکه نمی خواستند زائران حرمش٬ در زمین مردم٬ پا بگذارند و در یک کلمه نمی خواستند مال و حق مردم٬ ضایع شود.

این اقدام امام حسین(علیه السلام) یکی از درسهای بزرگ حادثه ی عاشوراست که اهمیت حق الناس را بیش از پیش٬ متذکر می شود.

حال که آنحضرت در آن شرایط خاص هم به فکر حق الناس بودند آیا نباید توجه بیشتری به این مساله کنیم و رویه ی رایج تضییع حق الناس را در خود٬ ریشه کن کنیم؟

·         افرادی که به بهانه ی عزاداری٬ در ساعات استراحت مردم٬ به ایجاد سروصدا و سلب آسایش آنان می پردازند.

·         افرادی که بعد از مصرف نذورات مجالس عزاداری٬ ظرفهای آنرا در کوچه و خیابان می اندازند و موجب زشتی چهره ی شهر و زحمت رفتگران میشوند.

·         افرادی که با رانندگی نادرست و پارک اتومبیل در جای نامناسب٬ موجب ایجاد ترافیک و تضییع وقت مردم می شوند.

·         راننده ای که باقی پول مردم را به بهانه ی ناچیز بودن٬ پس نمی دهد و مردم هم بخاطر شرم و خجالت٬ آنرا طلب نمی کنند.

·         سبزی فروشی که با پاشیدن آب روی سبزی٬ آنرا سنگین تر می کند و به مردم می فروشد. و......

آیا وقت آن نرسیده که در زمره ی شیعیان واقعی امام حسین(علیه السلام) وارد شویم و سبب افتخار و مباهات آنحضرت گردیم؟  (1 )

رعایت حق الناس!

هیچ می دانستید حضرت روز عاشورا در بین یارانشان پیغام می دهند که کسی که حق الناسی به گردنش است و چاره ای برای آن نکرده حق ندارد همراه من جنگ کند!

حال شما خود فکر کنید چقدر حق الناس مهم است که در جایی که حضرت عده ای اندک یار دارد باز هم حاضر نیست کسی که در حق دیگران ظلم نموده جزء یارانشان باشد.

حال حق الناس هم بسیار مفصل است فقط چند نمونه حق الناس را خدمتتان جهت آشنایی بیشتر عرض می کنم.

الف) رعایت حق معنوی دیگران از همسر و فرزند و زیردستان اداری و ... که نباید حق آنها را پایمال کنیم.

ب) رعایت حق مادی دیگران که شامل حقوق جسمی و مالی دیگران می شود.

یعنی حق نداریم به بدن یا مال دیگران ضرر برسانیم و به ناحق جسم یا مال کسی را مورد نقصان قرار دهیم.

چقدر ما مراعات حقوق دیگران را در زندگی می نمائیم؟ ( 2 )

پیوند با قرآن و عاشورا  

ما و عاشورا

سخن درباره دانشگاه عاشورا بسیار است. پیوسته باید درس های این دانشگاه را باز گفت و باز شناخت . آموزه های این دانشگاه، هم کاویدنی است و هم زندگی ساز.

یکی از مهم ترین بحث های پژوهشی درباره عاشورا، تعیین نوع ارتباط ما با این رویداد است. با قرآن کریم و دانشگاه عاشورا، همواره چهارنوع ارتباط هم سان وجود داشته است؛ ارتباط علمی، ارتباط هنری، ارتباط تبرک جویانه و ارتباط عملی.

ارتباط علمی

برخی نمونه های ارتباط علمی در قلمرو قرآن عبارتند از: واژه شناسی قرآن، تفسیر قرآن، تاریخ قرآن و شناخت های گوناگونی که از این کانون ژرف می توان به دست آورد.

این پژوهش ها نیاز به هم کیشی هم ندارد؛ یعنی یک پژوهش گر ناهم کیش مثل پرفسور «توشی هیکو ایزوتسو»ی ژاپنی هم می تواند بیاید و به شناخت های گوناگونی از قرآن برسد. دانشمندان بسیاری بوده اند که در حوزه معارف قرآنی، دست آوردهای گسترده ای داشتند، در حالی که هیچ گاه مسلمان نبوده اند. در عرصه مسایل عاشورا هم همین ارتباط وجود دارد. یعنی می توان یک نوع ارتباط علمی با دانشگاه عاشورا برقرار کرد. مثل تاریخ نگاری عاشورا، تاریخ شناسی، عوامل به وجود آورنده عاشورا، دست آوردهای آن و ... که نوعی ارتباط علمی است که حتی ناهم کیشان ما هم دربارة عاشورا داشته اند.

ارتباط هنری

دومین ارتباط، ارتباط هنری است. ارتباط هنری در حوزه قرآن کریم و در حوزه عاشورا، جلوه های گوناگونی داشته و دارد. در حوزه قرآن و در پرتو آن، هنرهایی مثل، خوشنویسی، تهذیب، جلدسازی، صوت و لحن و مانند این ها، اوج گرفتند و رشد یافتند؛ چون بستر رشد هنر، عشق است، این هنرها در قلمرو عشق به قرآن بالیده اند و گاهی حتی با معجزه هم همخوان شده اند. بعضی از این کارهای هنری که در حوزه قرآن انجام گرفته، از عجایب هنری جهان است. در کتاب خانه آستان قدس رضوی برخی از این آثار برجسته و شگفتی آفرین وجود دارد، که بد نیست به نمونه هایی از آن اشاره شود:

آن جا یک دانه برنج است که بر آن به خط شفاف آقای رقم فضل الرحمن دهنوی آیت الکرسی نقش بسته است ؛ یا یک دانه برنج که سوره مبارکه توحید بر آن نگاشته شده یا چهل ورق از قرآن در ابعاد 177 در 101 سانتی متر به خط بایسنقربن شاهرخ گورکانی که روی کاغذ مخصوصی نگاشته شده و از عجایب خطوط جهان است. قرآن دیگری است که صفحه های آن از چوب است و حاشیه آن از کاغذ؛ ولی چوب آن به قدری تراشیده و تلطیف شده که از نظر لطافت و نازکی هم سطح کاغذها در آمده است؛ این قرآن به خط یاقوت معتصمی نوشته شده و مقصودبیک آن را وقف کرده است.

 قرآنی هم در کتاب خانه آستان قدس رضوی به ثبت رسیده که آن را روی کتان نوشته اند. قرآن بسیار کوچک دیگری است که با موی دم اسب نگاشته شده است. قرآن دیگر، قرآنی است که فقط بر روی یک برگ نوشته شده است. البته در آن برگ، سی جدول هست که در هر خانه جدول، یک جزء از قرآن تدوین شده. این قرآن مربوط به دوران صفویه است. یکی دیگر از عجایب هنری که در قلمرو قرآن شکل گرفته، یک تفسیر بی نقطه است به نام «سواتع الالهام» که تالیف شیخ ابوالفضل هندی دکنی است. این، تفسیر تمام قرآن است و حتی یک نقطه در آن وجود ندارد. این تفسیر در سال 1002 ه.ق تالیف شده و در کتاب خانه آستان قدس به ثبت رسیده است.

کارهای دیگری هم در قلمرو قرآن انجام شده که از عجایب هنری تاریخ بشر است. قرآن خطی دیگری در کتاب خانه آستان قدس رضوی هست که معروف به یازده سطری است. کاتب این قرآن به گونه ای آن را به نگارش در آورده که در تمام صفحه ها، حرف اول از سطر اول، با حرف اول از سطر آخر مطابقت دارد و به همین ترتیب، از سطرهای دوم تا پنجم با حرف اول از سطرهای هفتم تا دهم مطابق و سطر ششم در همه صفحه ها، منفرد است. از این دست کارهای شگفت هنری در حوزه قرآن بسیار است. درباره عاشورا نیز هنرهای گوناگونی متجلی شده است؛ مثل هنر نمایش تعزیه که از دیرینه ترین هنرهای نمایشی جهان است؛ هنر شعر، مرثیه سرایی، نقاشی، آوازخوانی، سخنوری و...؛ این ها جلوه های شکوه مند این ارتباط هنری با دانشگاه امام حسین علیه السلام است.

ارتباط تبرک جویانه

ارتباط سوم، ارتباط تبرک جویانه است . که به طورکلی، یکی از گسترده ترین تبلورهای مذهبی است . اعتقاد به قداست، کارسازی، توسل ها، نیایشها و باورهای مردم، این ارتباط های تبرک جویانه را در طول تاریخ پدید می آورد. قرآن کریم، یادآور می شود که چشمان یعقوب به برکت پیراهن یوسف شفا یافت. البته ناگفته نماند، این نوع ارتباط اگر راه افراط بپوید یا آن که تنها راه ارتباط دینی باشد، تبدیل به یک فاجعه می شود. بوسیدن قرآن، از زیر قرآن گذشتن یا در آغاز سفر، خود را به قرآن متبرک کردن، همراه داشتن و خواندن قرآن برای شفای بیماران، استخاره گرفتن با قرآن و مانند این ها، نوعی ارتباط تبرک جویانه با این کانون ژرف معارف الهی است.

 در زمینه عاشورا نیز گریستن، سینه زدن، توسل جستن، همراه داشتن تربت و همراه میت نهادن آن، کام گرفتن با تربت امام حسین علیه السلام و... همه این ها جلوه های ارتباط تبرکجویانه با مکتب امام حسین علیه السلام است و این ارتباط، هیچ گاه محدود به شیعیان نبوده و نیست . پیروان ملت های ناهم کیش ما نیز پیوسته بدان تبرک جسته اند و بهره ها برده اند و پیوسته این ارتباط تبرک جویانه را در طول تاریخ، با مکتب امام حسین علیه السلام داشته اند.

 کتابی نوشته شده است به قلم آقای ربانی خلخالی که در آن، صدها نمونه از توسل های یهودیان، زرتشتیان و مسیحیان بیان شده که این ها با این نوع ارتباط تبرک جویانه به نام مقدس امام حسین علیه السلام، بهره ها گرفته اند؛ اگر بیمار بوده اند بهبود یافته اند و اگر گرفتار بوده اند، نجات پیدا کردهاند.

ارتباط عملی

چهارمین ارتباط با قرآن کریم و عاشورا، ارتباط عملی است که کارسازترین و آموزنده ترین شیوه های ارتباطی است . خداوند می فرمایند «فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملاً صالحاً؛ کسی که مشتاق لقای پروردگار است، باید کار شایسته انجام دهد».  

یعنی ارتباط تئوریک یا تبرک جویانه یا هنری با یک مکتب، به تنهایی کارساز نیست؛ به آیه های دیگری نیز می شود اشاره کرد؛ مثل «یا ایها الرسول کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا» در این آیه نیز سخن از عمل است. پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه وآله فرمودند: «وقتی که فتنه ها و چالش ها و بحران ها چونان شب تیره، زندگی شما را فرا گرفت، بر شما باد به قرآن» یعنی بر شما باد عمل به قرآن؛ چرا که عمل به قرآن است که ما را از تاریکی ها به نور می کشاند، و بحران ها را از بین می برد؛ نه فقط پیوند تئوریک با مفاهیم قرآن؛ پیوند تئوریک با مفاهیم قرآن نجات بخش نیست. امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «العمل شعار المؤمن» نیز فرمودند «العمل، العمل؛ النهایه، النهایه؛ کار کار؛ پایان اندیشی، پایان اندیشی» و «الله الله فی القرآن لا یسبقکم بالعمل به غیرکم ؛ شما را به خدا، شما را به خدا در مورد قرآن رعایت کنید.» و فرمودند: کسان دیگری در عمل به قرآن از شما پیشی نگیرند.

ببینید! سخن از عمل به قرآن است. آن چه ما را از همه بحرا ن ها، تاریکی ها، غفلت ها و دشمنی ها نجات می دهد، عمل به قرآن است . عمل به قرآن، شفا و نور است. اگر ما به قرآن، حضور اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بدهیم، از همه بحران ها نجات پیدا می کنیم. در ارتباط با عاشورا نیز این گونه است. اگر همان گونه که امام حسین علیه السلام فرمودند: «برای شما در قیام من، در حرکت خونین من، اسوه است» اگر ما به امام حسین علیه السلام به عنوان یک مقتدا نگاه کنیم، به عنوان یک اسوه و اسطوره ای که لباس عمل پوشیده است، اسطوره ای که به میدان آمده است، اسطوره ای که نمایش عملی از ارزش ها را به میدان آورده است؛ اگر مثل امام حسین علیه السلام، طاغوت ستیز باشیم و ذلت ستیز؛ اگر بیعت پذیر نباشیم و خلاصه اگر امام حسین علیه السلام مقتدای عملی ما باشند، می توانیم تمام بحران های کنونی را پشت سر بگذاریم؛ این از درس های لازمی است که ما باید بیاموزیم باید در کنار ارتباط تبرک جویانه، در کنار ارتباط هنری و در کنار ارتباط علمی با قرآن و مکتب عاشورا، مهم ترین کار را اقتدای عملی بدانیم.

مهم ترین فاجعه ای که امروز در میان سوگواران مکتب عاشورا وجود دارد، این است که از یک سو ارتباط های تبرک جویانه اوج گرفته است و از سوی دیگر پیوندهای عملی سست و ضعیف شده است. ببینید! یکی از درس های مهم عاشورا، رعایت حقوق مردم و مراعات حق الناس است. در همین واقعه عاشورا، یک نفر از سوی امام حسین علیه السلام ندا داد، کسی که بدهکار و وام دار است با ما نیاید. یعنی حسینی نیست کار کسی که بدهکار و وام دار است و به قیام امام حسین می پیوندد . باید پیش از این که به امام حسین علیه السلام بپیوندد، وام خویش را بپردازد و حقوق مردم را ادا کند.

اگر ما در هیئت های عزاداری و سینه زنی شرکت کنیم و برای امام حسین علیه السلام مشکی بپوشیم، در حالی که حقوق مردم را رعایت نمی کنیم و حق الناس را نمی پردازیم، بدانیم که ما تنها ارتباط تبرک جویانه با مکتب امام حسین داشته و هیچ پیوند عملی با مکتب امام حسین نداریم.

کسی که وام دار است و عزاداری می کند، کسی که به حقوق مردم تجاوز می کند و و از آن سو به عزاداری هم می پردازد، کسی که حق الناس را رعایت نمی کند و عزاداری می کند، از ارتباط عملی با مکتب امام حسین علیه السلام بی خبر است و پیوند امام با او فقط پیوند تبرک جویانه است . امیدواریم که خدا به ما توفیق دهد تا در کنار پیوند تبرک جویانه، پیوند هنری و پیوند علمی با مکتب امام حسین علیه السلام، پیوند عملی نیز پیدا کنیم تا همه یزیدیان، تا گورستان بدرقه شوند.

امروز، امپریالیزم و صهیونیزم، دو یزید معاصر ما هستند و تنها با پیوند عملی با امام حسین علیه السلام و خلق عاشورایی دیگر، خواهیم توانست بر این دو یزید معاصر، پیروز شویم.

گفتاری از حجت الاسلام والمسلمین حسن عرفان ( 3 )

 عقب ماندگان از كاروان سعادت

در نهضت كربلا، چند دسته از مردم، از كاروان سعادت جا ماندند. بيشتر كسانى كه از پيوستن به امام و يارى اش خوددارى مى كردند، عبارت بودند از:

1 ـ مرفّهين و پول داران

آنگاه كه هلال بن نافع و عمر بن خالد از كوفه خدمت امام رسيدند. امام تمايل مردم نسبت به خود را از آنان جويا شد، پاسخ دادند: «أَمَّا اْلأَغْنِياءُ فَقُلُوبُهُمْ اِلَى ابْن زِياد وَ أَمَّا باقي النّاس فَقُلُوبُهُمْ اِلَيكَ». «دل پول داران با ابن زياد است و دل ديگران با شما»و البته كسانى كه دلشان با امام بود، يك دست نبودند. يكى از كوفيان در گزارش خود در باره وضعيت مردم كوفه به امام گفته بود : «وَإِنَّ قُلُوبُهُمْ مَعَكَ وَسُيُوفُهُمْ عَلَيْكَ». و امام فرمود:   «إِنَّ النّاسَ عَبِيدُ الدُّنْيا وَ الدِّينُ لَعِقٌ عَلى أَلْسِنَتِهِمْ، يَحُوطُونَهُ ما دَرَّتْ مَعائِشُهُمْ فَإِذا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّيّانُون».  ( موسوعه، ص 399)   «مردم بنده دنيايند و دين به عنوان مكيدنى در سرِ زبان آنان است و در هنگام گرفتارى ها و امتحان ها (معلوم مى شود كه) دينداران اندكند.» 

2 ـ حرام خواران [ربا خواران[ 

حرام خوارى يكى از علل دل مردگى است و باعث مى شود كه آدمى در برابر نداى حق بايستد و آن را نپذيرد.

امام حسين (عليه السلام) در روز عاشورا، پس از نصيحت و رهنمود دادن ها، فرمود:

«مُلِئَت بُطُونُكُم مِنَ الْحرامِ، فَطُبِعَ عَلى قُلُوبِكُمْ...». 

3 ـ حق الناس

كسانى كه حق الناس بر ذمّه دارند، توفيق شركت در جهاد و شهادت را نمى يابند. امام در روز عاشورا رسماً اعلام كرد: «لا يُقْتَلُ مَعِي رَجُلٌ عَلَيهِ دَيْنٌ»;( هفتاد و دو تن شهيد بى چون *** هفتاد و دو بى قرار مجنون   *** هفتاد و دو واژه سمايى *** هفتاد و دو مهر ماورايى *** هفتاد و دو عشق دار بردوش *** هفتاد و دو كوكب كفن پوش *** هفتاد و دو نوبهار دوران *** هفتاد و دو شعله فروزان *** هفتاد و دو آفتاب تابان *** هفتاد و دو اسوه مسلمان ) «كسى كه حق ديگران بر ذمّه دارد سعادت كشته شدن در جبهه من (و در راه حق) را ندارد.

عاشورا حماسه جاویدان ، سيد محمد شفيعى مازندرانى ( 4 )

اهتمام امام حسین علیه السلام به رعایت حق الناس

یکی از پیام های عاشورا، توجه به حق الناس و حقوق دیگران است. موسی بن عمیر از پدرش نقل می کند که امام حسین علیه السلام فرمود: «میان همه یارانم اعلام کن که هر کس بدهی دارد، با من کشته نشود؛ زیرا من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: هر کس از دنیا برود و دینی بر گردن داشته باشد، در قیامت از حسنات وی برداشته می شود». در سخن دیگری آمده است که عمیر انصاری گفت که امام علیه السلام به من فرمود: «هر کس از دنیا برود در حالی که دینی بر عهده اش باشد و چاره ای برای آن نکرده باشد، گرفتار دوزخ می شود». 

راستی عجیب است که امام علیه السلام در بحرانی ترین شرایط، حتی بدهکاری اصحاب و یاران خود به مردم را در نظر دارد و راضی نمی شود که بدهکاران، همراه او پیکار کنند و شهید شوند؛ مبادا حقوق مردم از دست برود.

حضرت مسلم نیز در لحظات آخر عمر به عمر بن سعد چند وصیت کرد و یکی از آنها این بود که برای گذراندن زندگی در این شهر، مبلغ هزار درهم قرض کردم. زره و لباس جنگی مرا بفروش و بدهی مرا بپرداز.

عاشورا و احیای احکام (5)

حق الناس در قیام عاشورا

امام سجاد می فرماید : آخرین وصیت امام اینگونه بود در حالیکه مرا به سینه ی خود چسبانده بود:«فرزندم! بپرهیز از ستم کردن بر کسی که مدافع و یار و یاوری به جز خدا ندارد.»به نظر شما چقدر در روز ما این وصیت امام را در نظر می آوریم و به دیگران ظلم می کنیم؟ (6)

مجالس عزاداری نباید به حق الناس لطمه وارد کند

بزرگان و پیشوایان دین مبین اسلام بر عزاداری برای امام حسین (ع) تاکید کرده اند اما این عزاداری نباید به انجام واجباتی همچون رعایت حق الناس و یا خواندن نماز صبح آسیب بزند.

یکی از اهداف برگزاری مجالس سوگواری برای سید الشهدا، زنده نگهداشتن عاشورا با بُعد احساسی و حماسی و نیز بعد معرفتی و عقلانی است که جنبه نخست آن باید تا حد امکان گسترش یابد و این دو صورتی ارزشمند است که با عقلانیت و شناخت همراه باشد. این همان دینی است که بخش عمده آن را قوانین اجتماعی از جمله حق الناس تشکیل می دهد و از همین رو سوگواری و نذر برای سالار شهیدان به عنوان یک عمل مستحب نباید به گونه ای انجام شود که منجر به زیر پا گذاشتن حقوق دیگران به عنوان یک عمل حرام شود.

سوگواری های ایام محرم ضمن گستردگی باید با رعایت آداب آن و در نظر داشتن اهداف امام حسین و نحوه عزاداری بزرگان دین باشد. انسان یک نیروی اجتماعی است و به همین جهت از حقوقی برخوردار و موظف به رعایت حقوق دیگران نیز هست؛ اما تقابل این حقوق باید از جانب مردم مورد توجه ویژه قرار گیرد و در این مسیر سرمشق گرفتن از «رساله الحقوق» امام سجاد (ع) با تعریف بیش از ۵۰ حق بر گردن هر یک از افراد جامعه یاریگر مردم است.

این موضوع که امام حسین پس از ورود به صحرای کربلا زمین محل استقرار خود را تا چهار فرسخ از هر سو خریداری کردند تا محل نماز خواندن و شهادت ایشان و در آینده محل زیارت شیعیان آن حضرت غصبی نباشد، نشان دهنده ارزش و اهمیت حق الناس نزد این امام بزرگوار است.

حجت الاسلام عباس نظری ( 7)

منبع :

(1) :  http://www.nooreaseman.com/forum11/thread29675.html

(2) : http://esharenoor.blogfa.com/post-37.aspx

(3) : http://www.hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=114&MagazineNumberID=5963&MagazineArticleID=61590

(4) : http://ketaab.iec-md.org/IMAM_HOSSEIN/ashura_hamaaseh_jaavidaan_shafiei-maazandaraani_06.html

(5) : http://www.hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=62810&ParentID=79974

(6) : http://www.rasekhoon.net/forum/thread/22803/page1/

(7) : http://qkhabar.com/Default.aspx?tabid=1617&articleType=ArticleView&articleId=680685