نکته هایی پیرامون حق النّاس 

نویسنده : سیدمیثم حسینی نژادنمین

1-        حق النّاس در همه ابواب فقه وجود دارد و می توان گفت که بابی از ابواب فقه نیست الّا این که مسائل فراوانی در زمینه حق النّاس وجود دارد. در اینجا، به گوشه ای از آنها اشاره می شود .

  الف ـ در نماز باید مکان و لباس نمازگزار غصبی نباشد .

  ب ـ در حجّ باید لباس احرام غصبی نباشد.

  ج ـ در وصیت نباید حقوق موصی و موصی له تضییع شود.

  د ـ در ارث نباید حقوق ورثه و حقوق میّت از بین برود .

2-       در حق النّاس فرقی نمی کند که حق کوچک باشد یا بزرگ، حتی یک دانه گندم هم حساب دارد و کسی نمی تواند آن را از بین ببرد.

3-       طولانی ترین آیه قرآن درباره حق الناس[1] است !.

4-       در حق النّاس تفاوتی بین مرد و زن، کوچک و بزرگ، ضعیف و قوی وجود ندارد.

5-       انسان ممکن است سه نوع ظلم کند . ظلم به خدا، ظلم به خود و ظلم به دیگران. ممکن است خداوند دو قسم اول را ببخشد ؛ ولی ظلم به حقوق دیگران را نمی بخشد؛ مگر این که صاحان حقوق از او راضی شوند .

6-       با توجّه به اهمیّت حق النّاس لازم است که هر شخصی، برای رسیدگی به بدهی ها و طلب کاری های خود، دفتری داشته باشد .

7-       لازم است هر شخصی به اندازه ای که فکر می کند در گذشته از حقوق دیگران تضییع نموده، رد مظالم بدهد و اگر نمی تواند بدهد، حداقل وصیت کند تا بعد از خودش دیگران بدهی او را بدهند یا حلالیت بطلبند .

8-       اسلام طهارت و نجاست را آسان گرفته و مردم آن را بر خود سخت می گیرند. اما به حق النّاس مال و آبرو و جان مردم، بسیار اهمیت داده ولی مردم آنها را ساده می انگارند .

سرچشمه حق النّاس

حق الناس ریشه ها و مبانی مختلفی دارد که در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می شود :

1-       حقوق طبیعی که هر انسان به صورت طبیعی از آن باید برخوردار باشد؛ مانند: حق حیات، امنیت، آزادی و حقوقی که بر اثر کار و تلاش به دست می آید.

2-      حقوق موضوعه که در هر جمعه و کشوری به تناسب فرهنگ ها و نیازهای خود، حقوقی را برای افراد و جامعه قرار داده اند . مانند : حقوق مدنی، جزایی، اداری و ... . علی (ع) فرمود : « ثمّ جَعَلَ سُبحانَهُ مِن حُقُوقِهِ حُقُوقَاً اِفتَرَضَهَا لِبَعضِ النَّاس عَلَی بَعضٍ .[2] » سپس خدای سبحان از حقوق خود، حقوقی را برای انسان ها نسبت به یکدیگر قرار داد .  

3-       بخشی از حقوق، ریشه دینی دارد. مانند خمس و زکات و کفّارات که خداوند آنها را برای نیازمندان قرار داده است.

حق النّاس در جامعه اسلامی

در جوامع غیر مذهبی ضمانت اجرای حقوق و حدود و عدالت،با نیروی حکومتی است که افراد را تحت فشار قرار می دهند تا حقوق و وظایف محوّله را انجام دهند.امّا درجوامع مذهبی،به خصوص جامعه اسلامی به معنای واقعی و ایده آل علاوه بر نیروی بیرونی، نیروی درونی، ( ایمان ) نیز عاملی مهم برای اجرای عدالت و رعایت حقوق خداوند و مردم است و مادامی که این نیرو ، در جامعه ای وجود داشته باشد؛ حقوق فردی و اجتماعی کمتر پایمال می شود. زیرا که تک تک افراد این جامعه در هر زمان و مکان، خود را مشمول و مخاطب دستورات الهی می دانند و خداوند را بر تمام اعمال خود حاضر و ناظر می بینند.

این ایمان و اعتقاد راسخ و عامل درونی، آنها را بر انجام وظایف و ادای حقوق ملزم می سازد. بلکه آنان را به سوی حق داران به حرکت در می آورد تا حق آنان را بپردازد. و منتظر نمی مانند که صاحبان حق به سراغشان بیایند. و حقشان را مطالبه و یا اقامه دعوی کنند. و وقتی که همه افراد جامعه چنین شدند و بدهکاران به تحریک عامل درونی در پی طلب کارانشان گشتند تا حقوق آنان را اداءکنند. در این صورت مردم، دیگر نیازی به گاوصندوق های پولادین ندارند و بدون نگرانی و دلهره از به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی و اجتماعی خود به خواب می روند و با آرامش بیدار می شوند.

آثار و پیامدهای حبس حقوق مردم

الف- محرومیت از برکت رزق

پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

« مَن حَبَسَ مِن اَخیهِ المُسلِم شَیئاً مِن حَقِّهِ حَرَّمَ اللهُ عَلَیهِ بَرَکَةَ الرِّزقِ اِلّا اَن یَتُوبَ.[3]

کسی که از اداء حقی از حقوق مسلمانان خودداری کند، خداوند او را از برکت رزق محروم می گرداند؛ مگر اینکه توبه کند. 

ب- حق النّاس و از بین رفتن لذّت عبادت

یکی از بزرگان می گفت: مدتی بود « که حال نماز شب خواندن را نداشتم و از عبادت و نماز و رابطه با خدا لذت نمی بردم؛ و علتش را نمی دانستم و هرچه گریه و زاری و التماس می کردم به جایی نمی رسیدم. بالاخره، شبی در عالم خواب به من گفتند: کسی که خرمای حرام بخورد دیگر از عبادت لذت نمی برد. از خواب برخواستم و فکر کردم؛ دیدم همانطور است؛ من برای خرید خرما رفته بودم و وقتی صاحب مغازه خرما را به من داد دیدم یکی از خرماها نرسیده است و من بدون اجازه صاحب مغازه آن خرما را برداشتم و روی خرماهایش گذاشتم و یک خرمای خوب برداشتم و خوردم. از آن ساعت حال معنوی از من گرفته شد ».[4] 

ج- عدم استجابت دعا

امام صادق (ع) فرمود :

اِذا اَرادَ اَحَدُکَم اَن یُستَجابَ لَهُ فَلیُطَیِّب کَسبَهُ وَ لیَخرُج مِن مَظالِم النّاسِ و انَّ اللهَ لا یُرفَعُ اِلَیهِ دُعاءُ عَبدٍ وَفِی بَطنِهِ حَرامٌ أو عِندَه مَظلَمَةَ لِاَحَدٍ مِن خَلقِهِ.[5]

هرگاه یکی از شما می خواهد دعایش مستجاب شود کسب خود را پاک کند و حق مردم را به آنان بازگرداند. زیرا دعای بنده ای که در شکمش مال حرامی هست یا در نزد او حقی از حقوق مردم ضایع شده باشد به سوی خدا نمی رود . 

د – حق النّاس و عذاب قبر

مرحوم حاج شیخ عباس قمی – صاحب مفاتیح الجنان – کتابی از کسی به عنوان عاریه گرفته بود. بعد از فوتش یکی از فرزندانش کتاب را به برادرش می دهد تا به صاحبش بدهد . شب در عالم خواب می بیند که حاج شیخ با عصبانیت به او می گوید: « کتاب عاریه مردم را چرا سالم به دستش ندادی و به جلد آن آسیب رساندی ؟» روز بعد برادرش می پرسد:« با آن امانت چه کرده ای که من دیشب چنین خوابی دیده ام ». برادرش می گوید :« هنگامی که آن را می بردم تا به صاحبش بدهم از دستم افتاد و گوشه جلد آن کمی خم شد ». بعد می روند و کتاب را از صاحبش گرفته و صحافی می کنند و به او بر می گردانند. روز بعد درب منزل زده می شودو طلبه ای سؤال می کند:

-         « آیا منزل حاج شیخ عباس اینجا است ؟»

-         می گویند : « آری »

-         سؤال می کنند: « امری هست ؟»

-         می گوید : « شب گذشته من حاج شیخ را در خواب دیدم و ایشان فرمود که به شما بگویم که چون شما کتاب را صحافی کرده و به صاحبش دادید، عذاب قبر از من برداشته شد ».[6]

ه – حق النّاس و گرفتگی عالم برزخ

یکی از علمای تهران نقل می کرد که من در نجف اشرف طلبه بودم، خبر آوردند که پدرت فوت کرده و جنازه او را ( که از علماء بود) به نجف فرستادیم. جنازه را به نجف آوردند و او را دفن کردیم، چند روزی از دفن او گذشته بودکه در عالم خواب به حضور پدرم رسیدم و دیدم ناراحت است. تعجب کردم که چرا کسی که هفتاد سال راه دین رفته باید ناراحت باشد و لذا پرسیدم : « چرا شما را بی نشاط می بینم ؟ » گفت: « من هیجده تومان به مشهدی تقی نعلبند بدهکارم و مرا گرفته اند و نمی گذارند سر جایم بروم ».از خواب بیدار شدم ، نامه ای به برادرانم نوشتم که ببینید این مشهدی تق نعلبند کیست ؟ و آیا پدرمان به او بدهکار بوده یا نه ؟

مدتی بعد جواب نامه آمد که ما نزد مشهدی تقی نعلبند رفتیم و گفتیم :« چیزی از پدر ما طلب داشتی؟ »

 گفت :« آری هیجده تومان طلبکار بودم ».

گفتیم :« چرا نیامدی طلب خود را بگیری ؟»

گفت:« پدرتان باید در دفترش می نوشت ». بالاخره ما آن بدهی را پرداخت کردیم .[7]

شخصی به نام حسان بن ابی سنان که از پارسیان عصر خود بود کم می خورد و کم می آشامید و شصت سال مبارزه با نفس می کردبعد از مرگش او را در خواب دیدند و پرسیدند:«حالت چطوراست ؟ » او در جواب گفت: « به خیر است ولی به خاطر یک سوزنی که از شخصی عاریه گرفته و پس نداده بودم فعلا مرا به بهشت راه نداده اند » .[8]

و- خوردن آتش دوزخ

امام صادق (ع) به ابی بصیر فرمود:

مَن اَکَلَ مِن مالِ اَخِیهِ ظُلمَاً وَلَم یَرُودَّهُ اِلَیهِ أکَلَ جَذوَةً مِنَ النَّارِ یَومَ القِیامَةِ.[9]

کسی که مال برادرش را به ظلم بخورد و به برنگرداند. در قیامت قطعه ای از آتش جهنم خواهد خورد. 

در بعضی از روایات آمده در برابر هر درهمی 600 نماز از مدیون گرفته می شود و به طلبکار داده می شود.[10] احمد بن ابی الجوزی می گوید:« آرزو داشتم که در خواب، ابوسلیمان دارانی را که عبّاد و زهّاد بود ببینم. پس از گذشت یکسال از فوتش او را در خواب دیدم و گفتم خداوند با تو چه معامله ای فرمود، گفت: ای احمد! به خاطر یک چوب خلال غصبی، مدت یک سال است که مبتلا به حساب هستم».

ز- محرومیت از بهشت

امام صادق ( ع ) فرمود: « خداوند به ذات خود سوگند یاد کرده که سه طایفه را در بهشت جای ندهد: 1- کسی که خدا را انکار کند؛ 2- کسی که امام و رهبر را رد کند؛ 3- کسی که حق مسلمان را باز دارد. [11]

منبع :نگاهی به حق الناس نوشته محمود اکبری

________________________________________

[1] بقره/282 .

[2] بحارالانوار،ج27،ص251 .

[3] بحارالانوار،ج101/293 .

[4] داستانها و حکایتها،سیّد مهدی شمس الدین،ص78 .

[5] عدة الدّاعی،128؛بحارالانوار،ج93/320 .

[6] داستانها و حکایتها،ص78 .

[7] همان

[8] القرآن یواکب الدهر، ج3/190؛داستانهاوپندها،ج5/145 .

[9] وسائل الشیعه،ح11/342 .

[10] لئالی الاخبار،549

 [11] همان،ج70/187 .
منبع http://mardeshab.mihanblog.com/post/34# :