حق الناس ( قسمت اول )

به روایت : حجت السلام والمسلمین شاه آبادی

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه ولا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين  . عبادالله ! أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهيه. 

  سخت ترین و مهمترین موقف در قیامت موقف حق الناس است .زیرا کمتر کسی است که تواسنته باشد تمام حقوق را رعایت کند و هر کسی از جهتی گرفتار حق الناس است . بنابراین باید به حق الناس اهمیت بدهیم .در قیامت به موقف حق الناس که در آن به حقوق دیگران رسیدگی می شود مرصاد می گویند. در قرآن داریم که خدای تو درکمین گاه است . یعنی مراقب است و رصد می کند. و اعمال انسان را یکی یکی بررسی می کند. افرادی که در این دنیا مراقبت بیشتری داشته اند بررسی اعمال شان کمتر طول می کشد ولی برای عده ای این بررسی زیاد طول می کشد .

وقتی درقیامت طلبکارها می خواهند حق شان را بگیرند ، در آنجا کار سخت می شود. در دعای بیستم صحیفه ی سجاده ی داریم :خدایا رستگاری، پیروزی در معاد و سلامتی از این گذرگاه و ایستگاه را از تو درخواست می کنم . امام صادق (ع) می فرماید : کسی که ظلمی کرده باشد از این ایستگاه نمی تواند رد بشود و صلاحیت ورود به بهشت را پیدا بکند.

حضرت امیر جمله ای را از پروردگار در قیامت نقل می کند که امروز من بین شما با عدل حکم می کنم و به هیچ کس ظلم نمی شود.در اینجا حق ضعیف را از طالم می گیرم . کسی که ظلمی به او شده، خدا حق او را می گیرد و تلافی می کند.در قیامت نوع تلافی کردن با سیئات و حسنات است.خوبی هایی که شخص ظالم کرده است به حساب مظلوم می رود تا مظلوم او را حلال کند . وقتی که حسنات تمام می شود از گناه دیگران برمی دارند تا آنها راضی بشوند.

خدا می فرماید :کسی که در قیامت از حقش بگذرد من ثواب زیادی به او می دهم. ولی آنها می توانند از حق شان نگذرند. حضرت می فرماید: هیچ کس نمی تواند از این گذرگاه رد بشود که دینی بر گردن او باشد مگر ظلمی که مورد بخشش قرار گیرد . 

 حق الناس علاوه بر اینکه حق مردم است حق خدا هم هست . حق الله فقط حق خداست مثل نماز ولی حق الناس مثل تلف کردن مال کسی یا آبروی کسی را بردن ،حق خدا هم هست زیرا خدا امر به رعایت آن کرده است و آن فرد مخلوق خدا است و کسی حق ندارد به مخلوق خدا بی احترامی کند. پس حق الناس نوعی تمرد از خدا و ضایع کردن حق خدا هم هست . بخاطر همین حق الناس مهمتر است .

 پیامبر فرمود :مفلس کسی است که در عرصه ی قیامت با اعمال خیر می آید و در مرصاد (گردنه ی) وقتی می خواهد طلبکارانش را راضی کند آنها می گویند که باید اعمال خیر خودت را به ما بدهی . اگر اعمال خیر او تمام شد از بدهی های طرف بر می دارند و به دوش او  می گذارند،  این مفلس و ورشکسته ی واقعی است.

حق الناس علاوه بر قیامت در دنیا هم عقوباتی دارد .بعضی از ظلم ها در دنیا بسرعت پاسخ داده می شود .امام صادق(ع) می فرماید: از ظلم کردن به کسی که جز خدا یاوری ندارد بترس زیرا عقوبت آن سریع دامن شما را می گیرد .

عالمی در زمان ناصر الدین شاه نقل می کند که قحطی شده بود و جوان یهودی به نانوا التماس می کرد که نانی به او بدهد . نانوا او را کشید و به طرف تنور برد و مقداری سنگ ریزه های داغ را بر پشت گردن او ریخت . جوان سوخت و نفرین کرد و رفت . مدتی بعد خود نانوا فریاد می زد که سوختم و وقتی او را گرفتند، دیدند که تا پایین گردن او تاول های بزرگی زده است. دکتر گفت که جوان یهودی را بیاورید. به او گفتند که هرچقدر پول بخواهی به تو می دهیم تا تو از نانوا بگذری  .جوان گفت: آن حالی که من آن موقع داشتم و نفرین کردم الان ندارم که برای او دعا بکنم تا موثر باشد . چند ساعت بعد نانوا از دنیا رفت .

 البته تمام ظلمهایی که در دنیا می شود حتما جزایش در همین دنیا نست.  دنیا، دنیای عمل و عکس العمل است .اینجا عالمی است که اگر شما بزنید، می خورید زیرا خدا حسیب است . حسیب بودن خدا به این معنا است که هیچ عملی رها و مهمل نمی ماند .پس هر عملی عکس العملی دارد ولی الزاما عکس العمل آن در این دنیا نیست . بخشی ازعالم وجود، دنیا است ولی بخش مهمتر عالم وجود، آخرت است . پاداش و کیفر هر عملی همین الان هست ولی زمان آن مشخص نیست و بدست خدا است . ممکن است که بنظر ماعملی کوچک باشد ولی پیش خدا ظلم بزرگی بحساب بیاید. پس استاندارد این اعمال دست ما نیست .خدا مهلت می دهد ولی کار را مُهمل نمی گذارد .

 حضرت امیر می فرماید : ممکن است که خدا به ظالم و مظلوم مهلت بدهد ولی خدا این ظلم را رها نمی گذارد که گم بشود.ما به آخرت اعتقاد داریم. صدام هزاران نفر را کشت و به شهادت رساند.این عالم فقط ظرفیت یک بار کشتن صدام را داشت. ولی عالم آخرت این ظرفیت را دارد . مثلا کسی ظلمی می کند وهمان موقع از دنیا می رود .او در این دنیا چیزی نمی بیند . در روایت داربم: ظلم کردن باعث بی برکت شدن رزق می شود. وقتی شما حق کسی را می خورید، در عالم رزق وروزی ، حق شما هم خورده می شود و رزق شما کم می شود. پس ممکن است که فردی چند نوبت کار کند ولی در زندگی اش به آرامش  نمی رسد و چاله های زندگی اش زیاد است.

ظلم چاله ای در زندگی انسان درست می کند که با اشک، ریاضت ،گریه و توسل پر نمی شود. ما باید ظلم را جبران کنیم .پیامبر فرمود : اگر کسی چیزی از حقوق برادر مومنش را ضایع بکند خدا برکت رزق را از او می گیرد   مگر اینکه توبه بکند و آنرا جبران بکند . دربرخی ازمواردمثل غیبت ، اگر غیبتی شده است که به گوش او نرسیده است و اگر من به او بگویم، کدورت پیش می آید   لازم نیست که من به او بگویم.

یکی دیگر از آثار دنیایی ظلم کردن و حق الناس این است که دعای انسان پذیرفته نمی شود. مانع استجابت دعا ، اعمال ما است . امام صادق (ع) فرمود : اگر کسی می خواهد دعایش برآورده بشود کسب حلال داشته باشد و گردنش را از حقوق مردم بیرون آورده باشد.دعای هیچ عبدی بالا نمی رود در صورتی که مال حرام خورده باشد یا ظلمی به کسی کرده باشد. معصومین روی حق الناس خیلی تاکید کرده اند .امام حسین (ع) در روز عاشورا به یارانش گفت که :  اگر کسی حق الناسی بر گردنش است ،از میان ما برود. پیامبر فرمود : اگر کسی از ما برود و برگردنش دینی باشد با شهادت آن دین جبران نمی شود. امام باقر (ع) می فرماید : اولین قطره ی خون شهید گناهان او را پاک می کند مگر حقوقی که ازمردم به گردن اوست. 

  بعضی ها استدلال می کنند که ما فردی را که به ما ظلم کرده است نمی بخشیم تا در روز قیامت از حسنات او بردارند و به حسنات ما اضافه بشود . آیا این استدلال درست است ؟

پاسخ – به گفته ی قرآن معیار رفتن به بهشت داشتن قلب سلیم و دل پاک است . اگر ما حالتی داشته باشیم که بخواهیم کینه ای از کسی در دل مان بپرورانیم ممکن است که صلاحیت رفتن به بهشت خودمان را منتفی بکنیم . ما فکر نکنیم که با گرفتن چند تا حسنه از دیگران در قیامت بارمان سنگین تر می شود زیرا ما خودمان هم بدهکار کس دیگری هستیم. اما صادق (ع) می فرمایند : ببخشید تا شما را هم ببخشند .

 کسی که گذشت ندارد و می خواهد تلافی کند، خودش هم ظلمهایی کرده است که آن طرف ها هم او را نمی بخشند. اگر در این دنیا انسان کسی را حلال بکند معنایش این نیست که فرد ظالم به بهشت می رود بلکه شما که گذشت کردی اهل گذشت هستی و دلت صاف است و صلاحیت بهشتی برای خودت درست کرده ای. خدا ظلم های فردی که به تو کرده است حساب می کند . پس در حلال کردن دیگران ، بخش زیادی از آن، نصیب خود ما می شود. در روایت ما توصیه شده است  که از یکدیگر بگذرید. شما کار را به خدایی بسپارید که عادل است .

 یک قسمت حق الناس در مسائل مادی است. مثلا تلف کردن مال دیگری وهمه این موارد را می دانیم .یک قسمت آن آبروی بردن دیگران است. اگر کسی از دیگری قرضی گرفته است و می تواند آنرا پرداخت کند و معطل می کند این کار دزدی است .

 اگر بعضی از وارثین وصیت میت را نسبت به ثلث رعایت نکنند این نوعی دزدی است یا این که یک ورثه نسبت به دیگران اجحاف بکند ، این هم نوعی دزدی است.  حالا اگر به عمر کسی دیگری لطمه بزند چه می شود ؟ مثلا معلمی دیر به سر کلاس بیاید یا کارمندی دیر سر کار بیاید یا در اداره می تواند کاری را تسهیل بکند ولی او را به قسمت های دیگر ارجا ع بدهد و وقت او را تلف کند، این هم حق الناس و دزدی است .

پیامبر روبروی خانه ی کعبه ایستاده بود و فرمود : ای کعبه حرمت تو خیلی بالا است ولی حرمت آبروی مومن از تو بالاتر است. زیرا خانه ی کعبه خودش محترم است ولی مومن مال، جان و آبرویش محترم است و باید رعایت بشود. در این رعایت ها است که مسلمانی پیدا می شود.امام صادق (ع) می فرمایند : به طول رکوع و سجود فرد نگاه نکنید ،اگر می خواهید مسلمانی بودن فردی را بدانید، ببینید امانت داری او چطور است و کارهایی که بر عهده اش است خوب انجام می دهد یا خیر . 

همانطورکه اشاره شد،حقوق اقسامی داردکه حق خداو حق الناس ازجمله آنهاست.حقوقي كه خدا بر ما دارد وحقوقي كه مردم بر ما دارند .دربرخی عبارات هم سخن ازحق النفس آمده یعنی باوجوداینکه انسان مختاراست اجازه ندارد به بدن خودآسیب جدی بزند. آیا انسان مي تواند خودكشي كند؟ خير ، حق حيات ، حق بدن است. درروایت آمده که روزي شخصي به مسجد رفت و به عبادت پرداخت تاجایی که از زندگي و اولاد خود جدا شد، این خبر به امام امیرالمونین حضرت علي (ع) رسيد .حضرت فرمودند: این کارنه تنها پسندیده نیست بلکه دشمنی باخوداست  . بنابراین انسان این اجازه رانداردکه حق حیات وزندگی راازخودنیزسلب کندچه رسد به حقوق دیگران. در اینجا لازم است به نکاتی اشاره شود  :

1)مسئله مهمي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه هيچ يك از اين حقوق نباید بواسطه دیگری به فراموشی سپرده شودویاازاهمیت بیفتد. به طور مثال گروهي گمان میکنند که وقتی شما حق الناس رارعایت کردی دیگربقیه مسائل مهم نیست .مي گويند حق مردم را پايمال نكن ، با خدا مي توان كنار آمد. این کلام باطلی است زیرا نبایدبا تاکید روی یک قسم ، بخش ديگر را رها سازيم. آباد كردن يك منطقه به معناي نابودي مناطق ديگر نيست. ممكن است از نظر درجه اهميت تفاوت داشته باشند ولي هر يك در جاي خود مورد توجه است.

2) حق ، كوچك و بزرگ ، خرد و كلان،زن ومرد ندارد.اگرشخصی گمان کند که رعایت حقوق مختص بزرگسالان است یا مخصوص هم کیشان خودمیباشد این هم کلام غیرصحیحی میباشدبلکه درمعارف اسلامی هر انسانی چه کوچک باشدچه بزرگ حقوقش محترم است ودرصورت پایمال شدن آن حق دارد آنرامطالبه کند.فرقی هم بین فرزندان خود انسان بادیگران نیست همانطوریکه باید حقوق فرزنددیگران راکردباید حقوق فرزندان خودرامراعات نمود.همانطوریکه جنسیت وملیت دراین زمینه جایگاهی ندارد.

3)اگردیگران نسبت به ماوظایفی دارندبه این معنانیست که ماحق سوءاستفاده ازاین موقعیت را داریم .اگرکسی وظیفه داردازمااطاعت کند ماحق نداریم به ایشان اهانت کنیم یاتحقیرکنیم . کنیم اگرخداوند فرموده که دستورات پدرومادررا اطاعت کنید یاایشان راآزارندهید این قطعابه این معنانیست که پدریامادرحق دارند هرگونه دستوری به فرزندان بدهندوآرامش وراحتی وآسایش رااززندگی فرزندانشان سلب کنند .اگروظائفی برعهده زن وشوهرفرارداده شده این نبایدمنجربه سوءاستفاده طرف مقابل شود.

اهمیت حق الناس

علاوه برآنچه دراهمیت حق الناس مطرح گردید این موضوع هم جای تأمل داردکه تقریبادرتمامی ابواب فقهی مساله حق الناس وجودداردبه عنوان مثال درباب طهارت ،اگرآبی که انسان باآن وضومیگیرد غصبی باشد ،وضووغسل اوباطل است .لباس نمازگزارومکانی که مؤمن میخواهددرآن نمازبخوانداگرغصبی باشد نمازش موردقبول نیست .همینطوردرحج وجهادواحکام معاملات ومسائل اقتصادی که پراست ازمسائلی که مربوط است به رعایت حقوق مردم.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند: «به خدا قسم اگر جهان هستی را به من بدهند و بگویند كه به ناحق  یك پوست جو را از دهان مورچه ای بگیر، من این کاررا نمی كنم». نه برای ریاست و نه برای مال دنیا و نه برای اینكه به نوایی برسد، حضرت حاضر نیست به یك مورچه ظلم كند و پوستی را كه در دهان مورچه است، بیجا بگیرد.

أبو ثمامه يكى از شيعيان حضرت جواد عليه‏السلام است ، به آن جناب عرضه داشت : مى‏خواهم معتكف مكه و مدينه شوم ، ولى بدهكارم ، حضرت فرمود :به منطقه خود برگرد تا بدهى خود را بپردازى ، سعى كن خدا را با قرض داشتن ملاقات نكنى كه مؤمن خيانت نمى‏كند.

عَنْ عَلىٍّ عليه‏السلام قالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏آله يَقُولُ : مَطَلُ الْمُسْلِمِ الْمُوسِرِ ظُلْمٌ لِلْمُسْلِمينَ.

على عليه‏السلام مى‏فرمايد : از رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله شنيدم فرمود :مسامحه و امروز و فردا كردن كسى كه توانايى بر پرداخت بدهى دارد ،ستم به مسلمانان است .

یکی ازمصادیق مهم حق الناس پرداخت خمس وزکات است که بایدبه مصارفش برسد. حضرت صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد :شديدترين حال انسان در قيامت وقتى است كه مستحقين زكات و خمس جلوى انسان را بگيرند و بگويند : خداوندا ! اين شخص خمس يا زكات ما را به ما نپرداخته ، پس خداوند از حسنات اين شخص به آن‏ها عوض مى‏دهد.

محدث خبير ، مرحوم علاّمه مجلسى رحمه‏الله از على بن أبى حمزه حكايت مى‏كند :دوستى داشتم از كاتبان حكومت ننگين بنى‏اميه بود ، روزى به من گفت : علاقه دارم شرفياب محضر مقدس حضرت صادق شوم ، براى من جهت زيارت آن جناب از آن حضرت اجازه بگير .از امام صادق عليه‏السلام اجازه گرفتم ، حضرت اجازه دادند ، به خدمت حضرت صادق رسید و پس از سلام نشست ، سپس گفت : فدايت شوم ، من دفتردار اين قوم بودم و از اين راه به ثروت سنگينى رسيده‏ام و در تحصيل اين ثروت حلال و حرام خدا را رعايت نكرده‏ام . امام صادق عليه‏السلام فرمود : اگر براى بنى‏اميه كاتب و خدمتکار نبود ، حق ما از بين نمى‏رفت ، اگر مردم آنان را رها مى ‏كردند آنان به چيزى از مال و حكومت نمى‏رسيدند .آن مرد به حضرت عرضه داشت : تكليف من چيست ؟ آيا براى من راه نجاتى هست ؟ حضرت فرمود : اگر تو را راهنمايى كنم به راهنمايى من توجه مى‏كنى ؟ گفت : آرى .حضرت فرمود : از آنچه با تكيه بر بنى‏اميه جمع كرده‏اى خود را آزاد كن ، هر كس را مى‏شناسى ، مالى از او پيش تست آن را به او برگردان و هر كه را نمى ‏شناسى از جانب او در راه خدا صدقه بده ، اگر اين چنين برنامه‏اى كه گفتم انجام دهى بهشت را براى تو ضامن مى‏شوم . على بن ابى حمزه مى‏گويد : آن جوانمرد با ما به كوفه برگشت و چيزى در دست خود بفرمان حضرت صادق عليه‏السلام باقى نگذاشت ، حتى لباس بدن خود را هم از خود دور كرد .من چيزى به او دادم و لباسى براى او خريدم و برايش خرجى فرستادم ، چيزى بر او نگذشت كه مريض شد ، از او عيادت كرديم ، پس از آن روزى به سراغش آمدم كه در حالت نزدیک مرگ بود ، چشمش را گشود و گفت : اى على بن حمزه ! به خدا قسم امام صادق به عهدش وفا كرد ، آن گاه از دنيا رفت ، تا دفن او کارهایش رابه عهده گرفتیم ، پس از مدتى به محضر امام صادق عليه‏السلام شتافتم ، به من نظر كرد و فرمود :واللّه نسبت به دوستت به عهدم وفا كردم .عرضه داشتم : فدايت درست مى‏گويى ، به خدا قسم همين مسئله را وقت مرگش گفت.

درپایان هم به ذکرروایتی ازنبی اکرم صلی الله علیه وآله مجلس رامتبرک میکنیم. پيامبر اسلام  صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود :اهل آتش از بوى برخی ازجهنمیان  در اذيت و آزارند ، اينان از حميم جهنم مى ‏آشامند و فريادشان به واويلا بلند است ، يكى از آن‏ها شخصی است که در صندوقى از آتش است . آن كسى است كه از دنيا رفته و حقى از حقوق مردم برگردن او مانده. 

منبع :  مرکزاسلامی هامبورگ

 دریافت فایل تصویری