اهمیت انسان شناسی

انسان اساس مسائل حقوقی - سیاسی- اقتصادی- تربیتی و سایر امور دیگر در مکتب اسلام را تشکیل می دهد. از این رو اسلام وی را به شناخت خودش سفارش کرده است تا بتواند در مسیر زندگی راه صحیحی که مطابق با ساختمان وجودی اش باشد انتخاب کند. قران کریم می فرماید: ... و فی انفسکم افلا تبصرون ( ذاریات:۲۱) ودر نفس خویش آیا نمی بینید( تامل کنید).

دراین آیه همه افراد مومن و کافر را به تفکر و شناخت وجود خویش سفارش و تحریک می کند. حضرت علی ع می فرماید: افضل المعرفه- معرفه الانسا نفسه- برترین شناختها- شناخت انسان از نفس خویش می باشد. و نیز می فرماید: من لم یعرف نفسه بعد عن سبیل النجاه و خبط فی الضلال والجهالات- کسی که خویشتن را نشناسد از راه نجات دور شده و در گمراهی ها و نادانی ها وارد می شود.

ارتباط انسان شناسی با مسائل اصولی و اعتقادی:

انسان شناسی با مسائل اصولی و اعتقادی ارتباط عمیقی دارد. مهمترین این ارتباط عبارت است از:

الف- ارتباط با خدا شناسی:خدا شناسی- دو راه اساسی دارد اول: شناخت ذات و صفات جمال و جلال خداوند از راه تفکر و تعقل در آثار و افعال او. این راه بوسیله ترتیب مقدمات و نتیجه گیری عقلی بدست می آید. این مقدمات گاهی عقلی محض است نظیر آنچه در برهان امکان و وجوب برای اثبات ذات الهی مورد استفاده قرار می گیرد و گاهی عقل از مقدمات حسی نیز استفاده می کند. نظیر آنچه در برهان نظم از شگفتی های جهان طبیعت و شگفتی های خلقت انسان مورد استناد قرار می گیرد. این شناخت را در اصطلاح علم حصولی می نامند.

دوم: شناخت خداوند متعال به گونه مشاهده قلبی به اندازه ظرفیت وجودی خود. یعنی اگر انسان در راه بندگی حقیقی و خالصانه خداوند قدم بر دارد و با نفس خویش مجاهده کند و او را در تمامی امور به خوشنودی خداوند متوجه گرداند کم کم پرده هایی که بین او و خدا وجود دارد بر داشته می شود. و به اندازه ظرفیت وجودی خود - شناخت قلبی و حضوری به خداوند متعال پیدا می کند. به این شناخت علم حضوری گفته می شود.

قران کریم در آیاتی به این راه اشاره کرده که از همه آنها مهمتر آیه شریفه : یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم ... می باشد. علامه طباطبایی ره در بیان آیه مزبور می فرماید: ترغیب خداوند مومنان را به ملازم بودن بر خویشتن که همان حفظ کردن راه هدایت است می فهماند راهی که لازم است انسانها بپیمایند راه خویشتن است که ایشان را به خداوند و سعادت حقیقی می رساند.

ونیز می فرماید:شناختن نفس بهترین شناختهاست زیرا اگر چه شناخت آیات آفاقی و انفسی هردو ما را به شناخت خداوند و اسماء و صفاتش راهنمایی می کنند و در نتیجه ما را به چنگ زدن به دین حق و اصلاح نفس و اتصاف به فضایل اخلاقی هدایت می نمایند. لکن شناخت نفس و قوای روحی و بدنی و حالات گوناگون آن و شناخت ملکه های فاضله و رذیله و سعادت و شقاوت آن- جدای از شناخت مرضها و دواهای آن نیست. و با این شناختها انسان بطور عادی مشغول اصلاح نفس و رسیدن به سعادت حقیقی می شود واین راه نزدیکتر است زیرا این مقدمات در خود انسان موجود است. از این رو حضرت علی ع فرمود: من عرف نفسه- عرف ربه- کسی که خود را بشناسد خدا را شناخته است.

ب - ارتباط با راهنما شناسی:اعتقاد به اینکه در میان انسانها باید افرادی باشند تا با عالم غیب تماس داشته و به مقام نبوت و رسالت رسیده باشند با شناخت انسان ارتباط دارد زیرا هنگامی که در وجود انسان دقت کنیم می یابیم که او موجودی با اختیار است که بسوی کمال و سعادت می رود و رسیدن به کمال واقعی جدا از پیمودن راه سعادت امکان ندارد و شناخت دقیق راه سعادت جز از طریق ارتباط با عالم غیب ممکن نیست و گرنه در میان متفکران در این مورد اختلافی نبود. پس به یک راه دقیق و مطمئن نیاز است که او را به سعادت حقیقی برساند و آن جز با گرفتن وحی از عالم غیب بواسطه انسانی شایسته امکان ندارد.

ج- ارتباط با معاد شناسی: اگر انسان را دارای روحی بدانیم که می تواند بعد از نابودی بدن باقی بماند می توانیم معاد را که بر گشت روح به بدن است برای رسیدن به جزا و پاداش اعمال نیک و بد و نیز رسیدن به کمال مطلق بپذیریم. لیکن اگر او را به جسم محدود کردیم که بعد از مدتی نابود و فانی می گردد نمی توانیم معاد را اثبات کنیم. پس اثبات معاد رابطه ی مستقیم با شناخت نفس و ابعاد وجودی او دارد.

د- ارتباط با مسائل اخلاقی: شناخت صفات پسندیده و لایق انسان و اتصاف او به آنها و در مقابل - شناسایی اخلاق نکوهیده و ناپسند- و تهذیب و پاک کردن نفس از آنها در صورتی امکان پذیر است که انسان را با همه ابعاد وجودی او بشناسیم. بر همین اساس بعضی از نویسندگان کتابهای اخلاقی- بخشی از کتاب خود را به این امر اختصاص ذاذه اند. بعضی از آنها گفته اند: شناخت خود موجب شوق در تحصیل کمالات و تهذیب اخلاق و باعث سعی در رفع رذایل می گردد....

ه- ارتباط با مسائل اجتماعی: بشر به تنهایی نمی تواند زندگی کندو به کمال حقیقی خود نایل شود. مگر در پرتو اجتماع- تا هر فرد و گروهی نیازی از نیازهای اجتماع را بر آورده سازد. برپایی اجتماع صالح در پرتو وجود قوانینی است که با اجرای آن هر فردی بحق خود دست پیدا می کند و وضع احکام و قوانین و نیز شناخت حکمت آنها ارتباط مستقیم با شناخت انسان در همه ابعادش دارد. هر اندازه که انسان بر اثر تحلیل وجود خود خویشتن را بهتر بشناسد قوانین اجتماعی دقیق تری را بر اساس واقعیات می تواند وضع کند.

مدعیان انسان شناسی

در قرون اخیر در غرب مکاتبی رشد و نمو کرده که داعیه ی شناخت بشر را در سر می پرورانند و اصول فکر و اندیشه شان را بر اساس شناخت خود از انسان پی ریزی کرده اند. اینان در سخنان خود دم از انسان گرایی و اومانیسم می زنند. اومانیسم در لغت بمعنای انسان محوری یا انسان سالاری است. یعنی در پهنه هستی شناسی و در غایت جویی های اخلاقی و ارزشی انسان و هستی او را بعنوان وجودی مستقل و قائم به ذات مطرح کردن. در نگرش اومانیستی انسان جای خدا را می گیرد و همه غایت های اخلاقی و ارزشی به او بر می گردد. در این دیدگاه بر خلاف مکتبهای الهی که همه چیز بر محور خدا دور زده و خداوند حق مطلق بوده و هرچه خیر و زیبایی است از او نشات می گیرد و به او بر می گردد همه چیز در خدمت انسانبوده و زشتی و زیبایی افعال و امور بر طبق خواسته ها و تمایلات انسان شکل می گیرد. قانون های الهی در این مکاتب به قانونهای بشری با نگرش حسی و مادی تبدیل شده است. اصل نه در تقرب بخدا- که در تسلط بر طبیعت است. انسانی کامل تر است که قدرت او در تسلط بر طبیعت نافذتر باشد. در جهان سیاست و قدرت نیز انسان به دنبال الهی نیست بلکه بدنبال کسب قدرت و زیاد کردن حوزه تحت نفوذ خویش است.

 مکاتب الهی و انسان شناسی:

نگرش صحیح و شناخت همه جانبه از انسان تنها از عهده مکاتب الهی بر می آید زیرا مکاتب الهی از مبدئی نشات گرفته که خالق انسانها و مجموعه هستی است. به نیازهای انسان و به روابط انسان با سایر موجودات هستی و طرز بر آوردن نیازهای او احاطه کامل دارد و به عبارت دیگر تنها او است که مخلوق خود را بطور کامل می شناسد و به همه ابعاد وجودی او آگاه است از این جهت هر چه در تبیین حقیقت انسان بگوید و یا هر حکمی در جهت کمال او صادر کند بر طبق علم و آگاهی و عین حق و مطابق با واقع و نیاز است. خلاصه آنکه برای انسان شناسی صحیح و دقیق باید به مکاتب و ادیان الهی رو آورد ودر میان ادیان الهی نیز امروز تنها اسلام پاسخگوی این نیاز یعنی شناخت انسان است زیرا از ادیان دیگر تنها اسمی مانده یا معارفی که دست تحریف آنها را از گره گشایی محروم کرده است. علاوه بر آن در بین مکاتب الهی اسلام آخرین و کاملترین سخن را به میا آورده است.

فواید انسان شناسی

شناخت انسان و کنکاش پیرامون بحث های انسان شناسی فواید بسیاری دارد که در اینجا به دو فایده مهم آن اشاره می کنیم:

۱) توجه به کرامت و شخصیت انسان: توجه به کرامت نفس- چنان مهم و اساسی است که افراد متصف به آن از بسیاری از گناهان و خطاها مصون می مانند زیرا هرگز بخود اجازه نمی دهند که برای رسیدن به خواسته های نفسانی و لذائذ زود گذر دنیا شخصیت آنها پایمال شده و نزد نفس خویش خوار و ضعیف گردند. اینان توجه دارند که در قبال رسیدن به برخی از خواسته ها چه هزینه ی سنگینی را مجبور می شوند بپردازند! بهمین جهت همیشه مضمون کلام امام علی ع آویزه گوش آنان است که:

واکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الی الرغائب- فانک لن تعتاض بما تبدل من نفسک عوضا ولا تکن عبد غیرک وقد جعلک الله حرا- و گرامی دار نفست را از هر زبونی و پستی - هر چند تو را به خواسته هایت برساند زیرا هرگز برابر آنچه از نفس خویش صرف می کنی عوض نخواهی یافت و بنده ی دیگری مباش ( به طمع مال و جاه به کسی سر فرود نیاور) که خدا تو را آزاد گردانیده است.

چنین شناختی از انسان شخص را از فرو افتادن در بسیاری از گردابها و مهالک که بر سر راه انسانیت انسان واقع می شود نجات می دهد.

۲) ایجاد روحیه ی امید برای اصلاح جامعه: کسی که انسان را بطور صحیح و دقیق و مطابق با واقع بشناسد مانند اینکه بداند انسان موجودی است که دارای قوه تشخیص حق از باطل - هدایت از گمراهی و همچنین قوه انتخاب و اختیار است و می تواند به کمک هدایت های الهی راه را از چاه تشخیص دهد ودر مواقع لازم سرنوشت خویش را بدست خود رقم زده آینده ی خود را در جهت خیر و صلاح قرار دهد چنین انسانی هرگز از هدایت دیگران مایوس نشده و با برخورداری با موانع اصلاح جامعه عقب نشینی نمی کند. وجود چنین شناختی به رهبران الهی و پیروان آنها چنان نیروی امیدی عنایت می کند که در سختی های راه هدایت انسانها مایوس نشده و حتی به حرکت و شتاب آنها می افزاید. بنابراین آنان هرگز از تلاش برای هدایت دیگران خسته نشده و حتی گمراهترین افراد انسانی را مستعد هدایت می دانند و به امید پر فروغ نمودن چراغ هدایت در خانه قلبشان که بواسطه فرو رفتن در خرافات - گناهان و حجاب های ظلمانی به تاریکی گراییده- کوشش می کنند.

پی نوشتها:

 ۱ ) شرح غررالحکم ج۷ص۳۸۷ --         

۲) المیزان ج۶ص۱۶۵و۱۷۰        

3) جامع السعادت ج۱ص۵و۹ طهاره الاعراق - ابن مسکویه ص ۲۸و۳۲ --      

۴) معراج السعاده ص۶ -- نهج البلاغه فیض الاسلام حکمت ۴۴۱ و نامه ۳۱ -- غررالحکم و درر الکلم ج۵ ص۳۶۵

پایان فصل اول- التماس دعا

منبع :  http://darvishmeikade.blogfa.com/post-84.aspx