آیت الله محمد تقی مصباح یزدی

آیه‏ی نخست این است :  ان الله اصطفی آدم و نوحاً وآل عمران علی العالمین؛ همانند خدا آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برتری داده است. اگر گفته شود کلمه‏ی اصطفاء که به معنی برگزیدن است این را میرساند که از میان انسانهایی که موجود هستند خداوند آدم و نوح... را برگزیده و اگر انسانهایی نباشند اصطفاء چه مفهومی خواهد داشت داشت پاسخ این است که اولاً در مفهوم برگزیدن شرط نیست که لازم باشد در همان روزگار افرادی باشند تا خدا یک فرد را از میان آنان برگزیده باشند بلکه مجموع انسانهایی را هم که بعد میآیند وقتی در نظر بگیریم صحیح است که گفته شود خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را از آنها برگزیده است. چنانکه میگوییم پیامبر اسلام«صلی الله علیه وآله»را خداوند از میان تمام پیامبران برگزیده و او را خاتم پیامبران قرار داده است با اینکه در زمان پیامبر اسلام دیگری وجود نداشته است. ثانیاً مفهوم اصطفاء در آیه به معنی تفضیل و برتری است به قرینه‏ی اینکه پس از آن کلمه‏ی «علی» آمده است و در مفهوم تفضیل و برتری دادن لازم نیست کسانی موجود باشند بلکه میتوان فردی را بر دیگر افرادی که در زمان او نیستند برتری داد. وکلمه‏ی عالمین به معنی جهانیان است و انسانهای هر زمانی را شامل میشود و اختصاصی به زمان خاصی ندارد بنابراین از این نمیتوان استفاده کرد که در زمان حضرت آدم باید انسانهایی باشند تا آدم از آنها برتر باشد، چنانکه برخی از نویسندگان خواسته‏اند استفاده کنند. آیه‏ی دیگر = و لقد خلقناکم ثم صورنا کم ثم قلنا للملائکه اسجد و الآدم فسجدوا الا ابلیس... ترجمه نوشته‏اید از این استفاده میشود که خداوند نخست انسانها را از چیزی که قبلاًوجود داشته آفریده است پس از مدتی طولانی به آن شکل داده و پس از مدت زمانی دیگر به ملائکه گفته در برابر آدم سجده کنند و این با این مسأله سازگار است که پس از گذشتن دورانهایی که از خلقت انسان تحولی در شکل انسان داده شده باشد و پس از آن به فرشتگان گفته شده که در برابر آدم که دارای مرحله‏ی تفکر و تعقل انسانی است سجده کنند و این با تکامل انواع سازگار است. پاسخ این است که با توجه به مفهوم «خلق» و تعبیر«ثم» که در آیه بکار رفته آیه میتواند بر خلقت حضرت آدم در صورتی که وی مبدأ نسل کنونی باشد از خاک و گل بوده است بنابراین، تعبیر خلق کاملاً صحیح است و در تعبیر ثم که حرف عطف است و دلالت بر تراخی وانفصال دارد لازم نیست که مدت طولانی و بین مراحل مختلف آفرینش انسان میلیونها سال طول بکشد بلکه همین قدر که بین‏یک مرحله و مرحله‏ی دیگر مدتی هر چند غیر طولانی فاصله شود باز تعبیر مذکور صحیح است گواه اینکه مراحل مختلف جنین انسان وقتی در آیات قرآن بیان میشود مانند مرحله‏ی نطفه و علقه و مضغه تعبیر ثم به کار میرود = و لقد خلقنا الانسان من سلالة من طین ثم جعلنا نطفة فی قرار مکین ثم خلقنا النطفه علقه فخلقنا العلقه مضغه...بر این اساس ممکن است منظور از آیه‏ی مذکور چگونگی آغاز آفرینش نوع انسان باشد و چون حضرت آدم اولین فرد این نسل است نخست خلقت وی آنگاه مرحله‏ی تصویر وی به صورت انسان آنگاه مسأله‏ی سجده‏ی ملائکه نسبت به آدم مطرح شده باشد. آیه‏ی دیگر = الذی احسن کل شیء خلقه و بدء خلق الانسان من طین ثم جعل نسله من سلاله من ماء مهین ثم سویه و نفخ فیه من روحه و جعل لکم السمع و الابصار و الافئده... در این آیه نیز گفته میشود با توجه به اینکه کلمه‏ی انسان عام است و ثم دلالت برتر اخی دارد بنابراین میتواند مراحل سیر حیات در موجودات زنده را یاد آور شده و سپس مرحله‏ی برخورداری انسان را از روح الهی و تکامل فکری و عقلی وی متذکر شده باشد، ولی با توجه به آنچه یادآوری شد که ثم دلالت بر ترتیب و انفصال دارد اما بر مدت طولانی هیچ دلالتی ندارد باید در معنای آیه تأمل بیشتری کرد آیه‏ی اول دلالت دارد بر اینکه خداوند آفرینش نوع انسان را از گل آغاز کرد آفرینش انسان به آفرینش اولین فرد او است بنابراین، معنای اینکه آفرینش نوع انسان از گل آغاز شده این است که اولین فرد انسان از گل خلق شده است گواه اینکه در آیه‏ی گفته شده و سپس نسل او را از سلاله‏یی از آب پست قرارداد و این که در این آیه سخن از قراردادن انسان از ماء مهین قرارداده شده قریناست براینکه آیه‏ی اول به آفرینش اولین فرد انسان که آغاز آفرینش این نسل این است نظر دارد. پس از اینکه اولین مرحله‏ی آفرینش انسان را یادآور شد به مرحله‏ی دیگر که تسویه‏ی او است (قرار دادن هر جزئی بجای خویش) میپردازد و نفح روح را یاد آور میشود و ظاهراین است که این تسویه ونفح روح مربوط به آفرینش اولین السمع والابصار والافئده... و برای شما گوش و چشم (که وسیله‏ی شنوایی و بینایی انسانی هستند) و دلها قرارداد بنابراین آیات مذکور هیچکدام دلالتی بر اصل تکامل ندارند. یاد آوری این نکته لازم است که در تفسیر آیات قرآن باید از افرادی که تخصص در تفسیر قرآن دارند الهام گرفت چه اینکه دیگر ممکن است مبتلاً به تفسیر به رأی بشوند و آیات را از معنای ظاهر آن به معنای دیگر تأیل نمایند.

منبع : سخنرانی تفسیر آیاتی در باره آفرینش اولین انسان را از زبان حضرت آیت الله محمد تقی مصباح یزدی

http://www.iranseda.ir/fullGanjine/?g=614855