شهيد و حق الناس

آيا حق الناس از شهيد بخشيده مي شود؟

بدهکاري که از نمونه هاي حق الناس به شمار مي آيد، از شهيد بخشوده نمي شود. البته همانگونه که در اين روايت گفته شده، کفاره حق الناس (از جمله بدهکاري) مجازات و به کيفر رسيدن شهيد نيست بلکه اين کفاره تنها پرداختن بدهکاري و به طور کلي، اداي حق الناس مي باشد. از اين رو با مطلب بيان شده در حديث ياد شده نمي توان اين نتيجه را گرفت که پس با شهادت گناهان شهيد بخشوده نشده و او همچنان گرفتار عذاب الهي باقي خواهد ماند. بلکه اين دين حتما بايد پرداخت شود و همين پرداخت، کفاره گناه او محسوب مي شود ( 1 )

پرسش :

1.       آیا حق الناس بر شهدا بخشیده میشود یعنی خداوند از کریمی و بخشندگی خود می بخشد و کسی را که حق دارد راضی می کند یعنی شهید حق الناس داشته باشد و خدا ممکن است طرف مقابل شهید را راضی کند و از او رضایت بگیرد ؟

2.       آیا درست است کسی که خفگی در آب را تجربه کند و اینگونه بمیرد حق الناس بخشیده می شود و گناهانش پاک شود ؟

پاسخ:

در باره فراز اول پرسش باید گفت: بر اساس برخی روایات با ریخته شدن اولین قطره خون شهید همه گناهان حق الله او پاک می شود، اما گناهان حق الناس معلوم نیست پاک شود؛ لذا، در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است: « اولین قطره خون شهید کفاره گناهان اوست مگر بدهی ها (حقوق مردم)، که کفاره آن ادای آن است».( حر عاملی، وسائل الشیعه، نشر دار الاحیا التراث العربی بیروت 1412 ق، ج13، ص85، حدیث 5.) البته ممکن است شدت رنج و سختی افراد در وقت شهادت در مقام و مرتبه آن ها تفاوتی ایجاد نماید؛ اما این به معنای بخشیده شدن حق الناس آن ها نیست. ناگفته نماند چه بسا خداوند به نوعی در دنیا یا آخرت زمینه بخشش حق الناس افرادی مانند شهدا را فراهم آورد. مثلا در دل فرد صاحب حق بیندازد که آن شهید را ببخشد یا در قیامت با دادن اجر و ثواب به صاحب حق زمینه بخشش او را فراهم آورد، چه این که بر اساس نص قرآن، شهید مهمان خدا است و نزد او تا ابد روزی می خورد (آل عمران (3) آیه 139.) ممکن است احتمال داد شود که مهمان خداوند باید از هر گونه آلودگی پاک باشد و معقول نیست که مهمان خدا بر سر سفره او با آلودگی گناه مثلا بر عهده داشتن حق الناس حضور پیدا کند. ولی خداوند به طور مستقل و بدون رضایت صاحب حق چنین کاری را در حق هیچ بنده ای انجام نخواهد داد و یا لا اقل دلیلی قطعی در این باره در دست نیست.

در باره فراز دوم پرسش باید گفت: گرچه در برخی احادیث آمده انسان غرق شده اجر شهید را دارد، از جمله از پیامبر(ص) نقل شده است، که فرموده‌: کسی که زیر آوار بمیرد یا کسی که در آب غرق شود، شهید است و گناهانش بخشیده می‌شود.( محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، نشر دار الحدیث، قم 1370 ش، ج3، ص 125، حدیث 9961 ) و در حدیث دیگر فرمود:«شهدا پنج دسته‌اند: کسی که زیر آوار بمیرد. کسی که در آب غرق شود. کسی بر اثر قولنج بمیرد. زنی که در حال زاییدن از دنیا برود و...این چند گروه شهید به شمار می‌روند و تمامی گناهانشان بخشوده می‌شود».( محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، نشر دار الحدیث، قم 1370 ش، ج3، ص 125، حدیث 9960 ) البته در این احادیث نسبت به مسله حق الناس چیزی مطرح نشده و بعید نیست این مورد نیز مثل مورد پیشین باشد   ( 2 ).

توجه به حق الناس، حتی در روز عاشورا

موسى بن عمیر از پدرش نقل مى کند که امام(علیه السلام) (در روز عاشورا) به من فرمود:

« نادِ أَنْ لا یُقْتَلَ مَعی رَجُلٌ عَلَیْهِ دَیْنٌ وَ نَادِ بِها فِی الْمَوالی فَإِنّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) یَقُولُ: مَنْ ماتَ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ أُخِذَ مِنْ حَسَناتِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛(میان همه یارانم اعلام کن هر کس دَیْنى بر عهده دارد با من کشته نشود ؛ زیرا که من از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) شنیدم فرمود: «هر کس از دنیا برود و دَیْنى بر ذمّه داشته باشد، از حسنات وى در فرداى قیامت برداشته مى شود»).

در نقل دیگرى آمده است که عمیر انصارى گفت: امام(علیه السلام) به من فرمود:

«نادِ فِى النّاسِ أَنْ لا یُقاتِلَنَّ مَعی رَجُلٌ عَلَیْهِ دَیْنٌ، فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ رَجُل یَمُوتُ وَ عَلَیْهِ دَیْنٌ لا یَدَعُ لَهُ وَفاءً إِلاّ دَخَلَ النّارَ»؛ (میان مردم اعلام کن هر کس بدهکار است در رکاب من پیکار نکند، زیرا هر کس از دنیا برود در حالى که دینى بر عهده اش باشد که چاره اى براى آن نکرده باشد گرفتار دوزخ مى شود).

مردى برخاست و گفت: همسرم پذیرفت که از طرف من بپردازد. امام(علیه السلام) پاسخ داد:«وَ ما کِفالَةُ امْرَأَة، وَ هَلْ تَقْضی إِمْرَأَةٌ»؛(کفالت آن زن چه فایده اى دارد؟ آیا او قدرت دارد چنین کند؟!). (احقاق الحق، ج 19، ص 429.) راستى عجیب است که انسانى در بحرانى ترین شرایط، حتّى به بدهکارى هاى اصحاب و یاران خود به مردم توجّه داشته باشد و راضى نشود بدهکاران همراه او پیکار کنند و شهید شوند ؛ مبادا حقوق مردم از دست برود.

این برنامه را با کار کسانى مقایسه کنید که سراسر زندگى آنها انباشته از حرام و حقوق مردم بوده و کمترین اهمّیّتى براى آن قائل نبودند، اصلا چیزى را به نام «حقّ الناس» باور نداشتند!!( گرد آوری از کتاب: عاشورا ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، ص 413) (3)

رزمنده ای که دعا می کرد شهید نشود!

یکی از موضوعات مهمی که در جامعه امروز برخی مردم به آن توجهی نکرده و به راحتی از کنار آن می گذرند، «حق الناس» است؛ موضوع مهمی که در اسلام و قرآن به اهمیت آن بسی اشاره و تاکید شده است.

در نهج البلاغه آمده است: حق الناس باعث مى‏شود هیچ عبادتى قبول نشود و عبادت‏ها حبط بشود. «وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یُتْرَکُ فَظُلْمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً»(نهج‏البلاغه، خطبه 176). حق الناسرا خدا نمى‏بخشد.

در همین راستا  در گفت‌وگویی با حجت الاسلام علیرضا حدائق، از کارشناسان علوم دینی به بررسی این مهم پرداختیم. وی موضوع «حق الناس» را اینگونه تعریف کرد:

یکی از میلیاردرهای شیراز تعریف می کرد: دورانی که دانش آموز بودم در تابستان شاگردی یک مغازه را می کردم و برخی مواقع یک ریال یا پنج ریال از صندوق مغازه برمی داشتم. پس از دوران دانش آموزی، موقع سربازی ام فرا رسید که مصادف با جنگ شد و به عنوان سرباز به جبهه اعزام شدم.

یک شب، قبل از عملیات یک روحانی در فضیلت جهاد و شهادت برایمان سخنرانی می کرد و می گفت: یک شهید با ریخته شدن خونش تمام گناهانش پاک می شود، جز اینکه حق الناسداشته باشد.

بچه های رزمنده هر کدام گریه و زاری کنان در درگاه خداوند طلب شهادت می کردند، ولی من نه؛ چون یاد صندوق مغازه ای افتادم که در آن کار می کردم و بدون اطلاع صاحبش پول برمی داشتم.

آن شب حس و حالم عجیب بود، از خدا خواستم فرصتی به من بدهد تا بازگردم و از صاحب مغازه حلالیت بطلبم. بالاخره پس از انجام عملیات خداوند توفیق داد و در اولین فرصت با همان لباس جبهه و جنگ به مغازه ای که سال های قبل در آن کار می کردم، رفتم.

سلام کردم اما صاحب مغازه مرا نشناخت. بالاخره خود را معرفی کردم، مرا در بغل گرفت و خیلی خوشحال شد. ماجرای گذشته ام را برای او تعریف کرده و کیف پولم را مقابلش گرفته و گفتم هرچه می خواهی بردار، صاحب مغازه مرا بغل کرد و شروع به بوسیدن کرد و گفت: شما باید مرا حلال کنید؛ شما که از شرف و آبروی ملت پاسداری می کنید( 4)  .

حکایت تشییع سعدبن معاذ توسط رسول اکرم

 شیخ‌ طوسی از حضرت امام صادق علیه السلام روایت‌ کرده‌اند که‌ به‌ خدمت‌ پیامبر اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ وآله‌ وسلم‌آمده‌ و گفتند که‌ سعدبن معاذ ( یکی از اصحاب رسول خدا بود . ویژگی فراوانی داشت ودر جنگ بدر و احد حضور داشت و یکی از مجاهدین بود . او در جنگ احد مجروح شد . و بعد جانباز شد . او را به مدینه منتقل کردند و در اثر شدت جراحات به شهادت رسید . )  رحلت‌ نموده‌ است‌. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با جماعتی‌ از اصحاب‌ بطرف‌ منزل‌ سعد حرکت‌ کردند، و در حالیکه‌ تکیه‌ به‌ در داده‌ بودند امر نمودند تا سعد را غسل‌ دهند، و غسل‌ به‌ پایان‌ رسید. و سپس‌ سعد را حنوط‌ نموده‌ و کفن‌ کرده‌ و حمل‌ نمودند بسوی‌ قبرستان‌ بقیع‌، در حالیکه‌ رسول‌ خدابدون‌ کفش‌، پای‌ برهنه‌ و بدون‌ ردا بدنبال‌ جنازه‌ تشییع‌ می‌نمود، و گاهی‌ طرف‌ راست‌ تابوت‌ را می‌گرفت‌ و گاهی‌ جانب‌ چپ‌ را تا آنکه‌ جنازه‌ سعد را کنار قبر پائین‌ آوردند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلمخود در قبر پائین‌ رفت‌ و برای‌ سعد، لَحْد معین‌ کرد و او را در لَحْد گذارد و خشت‌ها را یکی‌ پهلوی‌ دیگری‌ می‌چید و میفرمود: به‌ من‌ سنگ‌ بدهید، به‌ من‌ خاک‌ مرطوب‌ بدهید، و با آن‌ خاکها خُلل‌ و فُرج‌ میان‌ خشت‌ها را مسدود مینمود. رسول‌ خدا صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله‌ و سلم‌چون‌ از قبر فارغ‌ شد و خاک‌ بر روی‌ آن‌ انباشت‌ و روی‌ قبر را تسویه‌ نمود فرمود: «إنی‌ لاَعْلَمُ أَنهُ سَیَبْلَی‌ وَ یَصِلُ الْبِلَی‌ إلَیْهِ، وَلَکِن اللَهَ یُحِب عَبْدًا إذَا عَمِلَ عَمَلاً أَحْکَمَهُ؛حقاً من‌ می‌دانم‌ که‌ بزودی‌ خواهد پوسید و کهنگی‌ و اندراس‌ به‌ این‌ قبر خواهد رسید، ولیکن‌ پروردگار دوست‌ دارد که‌ بنده‌ کاری‌ را که‌ انجام‌ میدهد، در آن‌ محکم‌ کاری‌ کند و مُتْقَن‌ و استوار نماید».

چون‌ از تسویه‌ قبر فارغ‌ شده‌ و خاک‌ بروی‌ آن‌ ریختند، مادر سَعد گفت‌: گوارا باد بر تو ای‌ سعد در این‌ بهشتی‌ که‌ داخل‌ میشوی‌! رسول‌ خدا صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله‌ و سلم‌فرمود: ای‌ مادر سعد! بطور جزم‌ بر خدا حکمی‌ نکن‌؛ اینک‌ سعد را فشار قبر گرفت‌!رسول‌ خدا صلی‌ الله‌ علیه‌ وآله‌ وسلم‌بعد از فراغ‌ از امر سعد مراجعت‌ کردند و مردم‌ نیز مراجعت‌ نمودند و عرض‌ کردند: ای‌ رسول‌ خدا!ما امروز از شما اموری‌ را مشاهده‌ کردیم‌ که‌ درباره سعد انجام‌ دادی‌ که‌ تا به‌ حال‌ درباره‌ هیچ‌ کس‌ چنین‌ ندیده‌ایم‌ که‌ انجام‌ داده‌ باشی‌؛ شما به‌ دنبال‌ جنازه‌ سعد بدون‌ ردا و کفش‌ حرکت‌ کردی‌!

حضرت‌ فرمود: چون‌ دیدم‌ که‌ فرشتگان‌ سماوی‌ بدون‌ کفش‌ و ردا تشییع‌ جنازه‌ سعد می‌نمایند، من‌ هم‌ به‌ آنها تأسی‌ کردم‌. عرض‌ کردند: شما گاهی‌ جانب‌ راست‌ سریر را می‌گرفتید و گاهی‌ جانب‌ چپ‌ را؟! حضرت‌ فرمود: دست‌ من‌ در دست‌ جبرئیل‌ بود، او از هر جا که‌ شروع‌ میکرد و می‌گرفت‌ من‌ نیز می‌گرفتم‌. عرض‌ کردند: شما خود امر به‌ غسل‌ سعد نمودید و خود بر جنازه او نماز گزاردید و خود برای‌ او لَحْد قرار دادید و سپس‌ فرمودید که‌ فشار قبر، سعد را در بر گرفت‌! حضرت‌ فرمود: آری‌، چون‌ سعد با اهل‌ منزلش‌ به‌ سوء اخلاق‌ رفتار میکرد، این‌ فشار قبر اثر سوء خلق‌ اوست (امالی شیخ طوسی طبع نجف ج2 جزء پانزدهم ص42و41) 5))

اگر شخص گناهکار جهنمی شهید شود باز هم به بهشت می رود؟

از برخی از روایات استفاده می شود که، با ریختن اولین قطره خون شهید، تمام‌گناهان او بخشیده می‌شود. بخشی از سخنان پیامبر(ص) درباره پاداش شهیدان به قرار زیر است‌: "هنگامی که شهید از مرکب فرو می‌غلتد، هنوز به زمین نرسیده‌، حوریان بهشتی‌، به استقبال او می‌شتابند و نعمت‌های بزرگ معنوی و مادی که خدا برای او فراهم ساخته است‌، برای او شرح می‌دهند و هنگامی که شهید بر روی زمین قرار می‌گیرد، زمین می‌گوید: آفرین بر روح پاکیزه‌ای که از بدن پاکیزه پرواز می‌کند، بشارت باد بر تو، نعمت هایی در انتظار توست که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ انسانی خطور نکرده است‌.( تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 3، ص 173 ـ 172، دار الکتب الاسلامیه‌.)

در روایت دیگر وارد شده است که تمام گناهان جز بدهکاری وی به مردم بخشیده می شود. که بلافاصله پس از ریخته شدن نخستین قطره خون شهید، جز بدهکاری، همه گناهان را از او زدوده می شود.

«عن ابی جعفر(ع) قال: اول قطره من دم الشهید کفاره لذنوبه الا الدین، فان کفارته قضاؤه؛ امام باقر(ع) فرمود: نخستین قطره از خون شهید، پوشاننده گناهان او جز دین است؛ چرا که کفاره دین، پرداخت آن می باشد»(وسائل الشیعه، ج 18، ص 326) بنا بر این شهیدان هر چند گناه کار باشند ، اگر حق الناسبه عهده آن ها نباشد وارد بهشت خواهند شد.

در ضمن توجه داشته باشید که بسیاری از انسان ها به خاطر گناهانی که انجام می دهند ، در ابتدا وارد جهنم شده و پس از آن ، اگر انسانهای مومن و نیکوکار هم باشند ، در نهایت وارد بهشت خواهند شد و چنین نیست که همه کسانی که در جهنم عذاب داشته باشند ، عذاب آنها دائمی و ابدی باشد.  ( 6 )

مطالب مرتبط :

سخنرانی در خصوص " شهيد و حق الناس "

 منابع :

 (1  ) سایت معارف پرسمانی

 ( 2 ) سایت پاسخگو

( 3 ) وبلاگ علی ارش

( 4 ) سایت تنویر

( 5 ) سایت طهور کتب

( 6 ) سایت پاسخگو