بسم اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ کُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ * « قرآن مجید - سوره الحج آیه 3»

به نام خداوندبخشنده بخشايشگر

گروهي از مردم، بدون هيچ علم و دانشي، به مجادله درباره ي خدا برمي‏خيزند؛ و از هر شيطان سرکشي پيروي مي‏کنند. . * « قرآن مجید - سوره حج آیه 3»

***

چون بسی ابلیس آدم روی هست

پس به هر دستی نشاید داد دست

جامعه‌شناسی جرایم سایبری

تعلیم و تربیت درست باعث خواهد شد که یک جامعه، فرهنگ سایبری درست داشته باشد و لذا در دیدگاه پیشگیرانه، بسیار قوی عمل کند و بسیاری از مشکلات اجتماعی متعاقب آن پیش نیاید.

به‌ گزارش گرداب‌، جرایم سایبری امروزه در اکثر جوامع دنیا به موضوعی شایع تبدیل شده است. در این خبر به این موضوع از دیدگاه جامعه شناسی خواهیم پرداخت و جرایمی که زمینه‌ساز جرایم اینترنتی هستند را بررسی خواهیم کرد.

باج‌گیری سایبری، هک، مستهجن‌نگاری اینترنتی و جرایم گوناگون دیگر؛ تاثیرات مخرب زیادی بر جامعه، سازمان‌ها و اداراتی که چرخ جامعه را می‌گردانند، دارند. اما پیش از این‌که بدانیم جرم سایبری چیست و سپس بخواهیم تاثیر آن را بر جامعه بررسی کنیم؛ ابتدا بایستی تعریفی مناسب از جرم داشته باشیم.

بر طبق تعریف جهانی؛ "جرم رفتاری است که باعث زیر پاگذاشتن قانون حقوقی هر کشور شود و با جریمه، زندان و دیگر تحریم‌ها تنبیه‌پذیر باشد". تعریف حقوقی – قانونی جرم در کشور ما: "هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات (اقدام تامینی) تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌گردد." از آن‌جایی که فضای سایبر و تکنولوژی رایانه؛ عرصه‌ای نو می‌باشد و روز به روز در حال تغییر است، لذا شاید بتوان گفت که قانون آن نیز همزمان با تغییرات تکنولوژیک بایستی تغییر‌پذیر و به‌روز شده باشد.

اکثر جرایم رایانه‌ای که از طریق اینترنت صورت می‌گیرند بسیار جدیدند لذا همین امر باعث شده است که بسیاری از مشکلاتی که به صورت تبعی با خود همراه آورده است نیز نیاز به انجام بعضی از کنترل‌های اجتماعی‌ای داشته باشند که از طریق فضای اینترنت بایستی صورت بگیرد.

به طور مثال به خاطر مشکلات پیش آمده در زمینه حملات سایبری به سازمان‌های تجاری و یا شرکت‌های اقتصادی، بسیاری از جوامع دنیا برای کنترل این اتفاقات و حفاظت از این نوع سازمان‌ها، در قوانین خود محدودیت‌ها و نیز مجازاتی در نظر گرفته‌اند.

تا قرن بیستم، جرم‌شناسان دلایل مختلفی را برای ارتکاب یک جرم قائل شده‌اند ولی بعضی از این دلایل تقریبا برای اکثریت جوامع ثابت‌اند که بودن یا نبودن آن، خود باعث ارتکاب یک جرم و یا جلوگیری از وقوع آن می‌شود. به طور مثال فرهنگ (ارزش‌های خانوادگی و دینی)، اقتصاد و سیستم تعلیم و تربیت جزء عواملی هستند که خود می‌توانند در وقوع یا عدم وقوع یک جرم تاثیرگذار باشند.

اما در این میان شاید بتوان جایگاه تعلیم و تربیت و نیز فرهنگ را از بقیه موارد مهم‌تر دانست. که البته این دو مورد، خود در دو زیر شاخه پیشگیری و یا درمانی (تدافعی) قابل بررسی هستند. آشنا‌بودن خانواده‌ها با انواع بسترها و زیرشاخه‌های فضای سایبر، تاثیر بسزایی در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان در جهت جلوگیری از ورودآن‌ها به فضای جرایم سایبری دارد.

در این میان نقش دین بسیار مهم است و اخلاق که بستر اصلی ادیان مختلف (خصوصا دین اسلام ) می‌باشد نیز خود تاثیری بسیار بر انجام یک تعلیم و تربیت درست خواهد داشت. بسیاری از اشتباهاتی که از یک انسان سر می‌زند را شاید بتوان در ساختار قانونی بدون اشکال دانست اما اگر هر فرد خود متعهد (مُتَخَلّق) به اخلاق دینی باشد بسیاری از اشتباهات به حیطه رفتار انسان نیز وارد نمی‌شود که حال بخواهیم آن‌ را در حیطه جرم‌ها و سپس در ساختار جرایم سایبری بررسی کنیم.

شاید با گفتن معنای جرم در شریعت اسلام به این نکته پی‌ببریم که چگونه تمامی مطالب گفته شده تا بحال در این تعریف به صورت کاملا واضح و مختصر نهفته شده است؛ تعریفی که نگاه جامعه‌شناسانه و روان‌شناسانه به طور کامل در آن پیداست. تعریف جرم در شریعت اسلام: "مخالفت با اوامر و نواهی کتاب و سنّت، یا ارتکاب عملی که به تباهی فرد و یا جامعه بیانجامد."

هنگامی که تعلیم و تربیت درست، به صورت جمعی صورت بگیرد؛ باعث خواهد شد که یک جامعه فرهنگ سایبری درست داشته باشد و لذا در دیدگاه پیشگیرانه بسیار قوی عمل کند و زمینه بسیاری از مشکلات اجتماعی بعدی پیش نیاید.

جنبه بعدی که جنبه درمانی است، همواره از گام اول سخت‌تر و هزینه بردارتر است اما در بعضی جوامع به دلیل اغفال صورت گرفته؛ گاه ممکن است که جامعه، اکثرا درگیر این بخش از جرایم سایبری در فضای جامعه باشد.

این اغفال گاه در زمینه علمی قابل بررسی است یعنی جامعه علمی کشوری همگام با سایر جوامع دنیا در زمینه‌های تکنولوژی سایبری پیش نمی‌رود و همین امر باعث می‌شود که یک تکنولوژی به جامعه‌ای وارد شود پیش از آن که در کنار اثرات مفید و سودبخش؛ اثرات منفی و مضر آن بررسی شده باشد.

گاه اغفال صورت گرفته در مرحله پیش‌گیری؛ یعنی اغفال در تعلیم و تربیت مناسب و اشاعه فرهنگ سایبری درست، باعث می‌شود که یک تکنولوژی به جامعه‌ای وارد شود و قشر کم تجربه‌تر یعنی جامعه کودک، نوجوان و جوان به سمت استفاده از نکات منفی این تکنولوژی سوق پیدا کند.

لذا در این مرحله باز هم نگاه درمانی درست که می‌توان آن را در یک نگاه مبتنی بر تکنولوژی و نیز اخلاق دانست، راه‌گشاست.

در مجموع می‌توان گفت که با به‌روز بودن جامعه علمی یک کشور در تمامی عرصه‌های سایبری و نیز همکاری‌کردن آن‌ها با ساختار تعلیم و تربیت جامعه که شامل آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و نیز جوامع دینی می‌شود می‌توان از ورود جامعه به این عرصه جلوگیری کرد و همچنین تکنولوژیی را در اختیار داشت که متناسب با معیارهای فرهنگی آن جامعه باشد.

دنیای سایبر باعث شده است که مرزهای فیزیکی، دیگر آن‌چنان اهمیتی در این فضا نداشته باشند و حتی نتوان به صورت مشخص مرز مجازی برای کشورها و قاره‌ها نیز تعریف کرد.

اینترنت را می‌توان جامعه‌ای از شبکه‌ رایانه‌ها دانست، لذا همچون جوامع دیگر در این جامعه تجارت، آموزش، تفریح و سرگرمی و البته بزه و جنایت نیز وجود دارد که از آن به جرایم سایبری یاد می‌شود.

با توجه به تمام مطالبی که در قسمت پیشین خبر ذکر شد در این قسمت از دیدگاه علت و معلولی به بررسی این پدیده می‌پردازیم، که چرا اثر یک جرم در جهان امروز نسبت به قبل بیشتر شده است، زیرا همیشه جرم وجود داشته است ولی چرا امروزه اثرات آن مشهودتر است؟

استفاده از رایانه، اینترنت، گوشی‌های همراه و یا هر سیستم دیجیتال دیگر باعث‌شده است که جوامع امروز بیشتر به هم نزدیک‌تر شوند، چیزی که سال‌های پیش از این کاملا غیر ممکن می‌نمود. به عبارت دیگر؛ دنیای سایبر باعث شده است که مرزهای فیزیکی، دیگر آن‌چنان اهمیتی در این فضا نداشته باشند و حتی نتوان به صورت مشخص مرز مجازی برای کشورها و قاره‌ها نیز تعریف کرد.

همین امر باعث شده است که مجرمین نیز گرایش به این فضا داشته باشند، زیرا آن‌ها این فضا را راهی ساده‌تر برای اجرای مقاصد خود یافته‌اند. از طرفی دیگر؛ قربانی نیز خود را در موقعیت صدمه دیده بعد از انجام جرم می‌یابد، جایی که دیگر هیچ راهی ندارد مگر اینکه به خواسته‌های مجرمین گوش دهد؛ چون به همان سادگی که قربانی یک جرم شده است به همان سادگی نیز از سوی مجرم قابل ردیابی است.

گستره جرایم در این فضا شاید غیر قابل تصور باشد اما چند مورد از مهمترین آن‌ها بدین صورت است:

هک، تقلب، دزدی، اخاذی، مستهجن‌نگاری، انتشار مطالب توهین‌آمیز، اذیت‌ و آزار روانی و کلاهبرداری. بعضی از این جرایم بیشتر بخش اقتصادی جامعه را در گیر می‌کنند و شاید در فضای یک کشور؛ دولت و یا ارگان‌های اقتصادی مرتبط با دولت بیشتر ضرر آن را تحمل نمایند.

اما هنگامی که حیطه این جرایم به درون خانواده‌ها کشیده می‌شود و باعث تشنج فکری و روانی در فضای خانواده می‌شود، آن‌گاه اثر اجتماعی آن ملموس‌تر به نظر می‌آید.

جرایم در فضای سایبر؛ در گستره‌ای بسیار وسیع، بدون صرف کمترین هزینه و نیز اثری تخریب‌کننده‌تر، قابل اجرا هستند. در بعد روانی و اخلاقی، اثر جرایم سایبری در فضای یک جامعه بسیار مشهود‌تر است. مثلا در جرایمی همچون انتشار مطالب توهین‌آمیز و نیز مستهجن‌نگاری، اثر مخرب آن در فضای مجازی مشهودتر از فضای فیزیکی است. علاوه بر این در حیطه این دو جرم و سایر جرایم سایبری مرتبط با بعد روانی و اخلاقی؛ باز همان قشر بیشتر آسیب‌پذیر، یعنی کودکان، نوجوانان و جوانان بیشتر از سایر گروه‌های سنی در معرض خطرند.

خطری که نه تنها محدود به همان دوران نمی‌شود بلکه اگر بر اثر غفلت خانواده و جامعه در شخصیت فرد نهادینه شود، اثرات مخرب آن را می‌توان در گروه‌های مرتبط با آن فرد و برهه‌های زمانی مختلف نیز مشاهده نمود.

البته همه این مسائل به ماهیت این تکنولوژی و این فضا بر می‌گردد، که آن را می‌توان در موارد ذیل طبقه‌بندی نمود:

1.       دسترسی آسان: به راحتی می توان به این تکنولوژی در هر جایی و در هر زمانی دست پیدا کرد و به اینترنت وصل شد.

2.       جامعه هدف گسترده: با گسترش %566.4 کاربران اینترنت در بین سال‌های 2012 – 2000؛ حدود 2.3 میلیارد نفر در کل جهان از اینترنت استفاده می‌کنند یعنی حدوداً از هر 3 نفر یک نفر کاربر اینترنتی در جهان داریم.

3.       سرعت: اینترنت یکی از سریعترین و تطبیق‌پذیرترین انواع راه‌های ارتباطی‌ای است که تاکنون توسط بشر تولید شده است.

4.       ارزانی: رایانه‌ و ارتباط اینترنتی با توجه به نوع تکنولوژی‌ای که در اختیار انسان می‌گذارد، جزء ارزانترین انواع تکنولوژی‌ای است که در دسترس انسان قرار دارد.

5.       پلتفرم گسترده: با توجه به قابلیت‌های موجود در این تکنولوژی پلت‌فرم‌های زیادی هستند که در این عرصه می‌توانند ایجاد شوند و یا با این تکنولوژی در تعامل باشند.

6.       تعقیب‌پذیری سخت: گاهی رسیدن به منشا ایجاد یک جرم و یا یافتن یک مجرم در فضای اینترنت همچون یافتن سوزن در انبار کاه است.

7.       مجازی‌بودن: شاید بزرگترین نکته‌ای که به نظر خیلی مهم به نظر نیاید، مجازی‌بودن این فضاست. انسان در دنیای سایبر در فضایی قرار دارد که نه تنها هیچ مرز ملموسی در آن وجود ندارد بلکه شاید در آینده‌ای نزدیک هیچ فرهنگ پایداری را نیز نتوان در آن مشاهده نمود.

در نهایت، گفتن این نکته مهم است که با در نظر گرفتن تمامی محاسن دنیای سایبر و تکنولوژِ‌های مرتبط با آن و نیز با در نظر گرفتن معایب و نیز بهره منفی‌ای که این تکنولوژی می‌تواند برای انسان داشته باشد؛ بایستی جوامع، علی‌الخصوص کشور ما به سمتی پیش رود که بتواند همگام با تکنولوژی باشد؛ به گونه‌ای که این فضا نتواند اثری مخرب بر روی جامعه بگذارد پیش از آن که خود جامعه توانسته باشد فرهنگی مرتبط با فضای سایبر بومی خود بسازد.

منبع : سایت گرداب