حقوق انسانها در کلام رسول اکرم (ص) 

به قلم : حجت الاسلام سید حسن خمینی 

بیست و سومین حق : یطیب کلامه  «حق برخورداری از پاسخ نیکو، خشم کانون بدی ها» 

از دیگر حقوق مسلمان، آن است که به نرمی و خوش خویی با وی سخن بگویند.چنان که قرآن کریم می فرماید : «هدوا الی الطیب من القول»(حج 24) پیش از بیان این حق لازم است اشاره کنیم که «گویایی» از مختصّات آدمی است و امیرمؤمنان علیه السلام می فرمایند: «انسان از دو مزیت برخوردار است: خرد و گویایی. به وسیله خرد استفاده می برد و به وسیله سخن، استفاده می رساند.» [1] و همین ویژگی انسان است که او را گاه تا اوج سعادت می رساند و گاه به نهایت بدبختی دچار می کند. امیرمؤمنان علیه السلام در پاسخ به این سؤال که بهترین چیزی که خدا آفریده چیست؟ می فرمایند: سخن و در جواب به این سؤال که زشت ترین چیزی که خدا آفریده چیست نیز می فرمایند سخن. [2] چراکه سخن خوب بالاترین گنج هاست و سخن زشت، منفورترین اشیاء است و به فرموده امام علی علیه السلام «چه بسا زخمی عمیق وارد می کند.» [3] و «از هر تیری بیشتر اذیت و آزار می رساند.» [4]

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «اطعام کردن و نیکو سخن گفتن برترین کارهاست.» [5] و امیرالمؤمنین علیه السلام نیکویی گفتار را از درهای نیکی بر می شمارند. [6] امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «گفتار نیک (و دوری از زشت گویی) دارایی را زیاد می کند، و روزی را افزایش می دهد، و اجل را به تأخیر می اندازد، و انسان را نزد خانواده محبوب می گرداند، و او را به بهشت می برد.» [7] و امام صادق علیه السلام در کلامی تأثیر گذار می فرمایند: «ای شیعیان ما، زیور ما باشید و باعث ننگ ما نشوید. با مردم نیکو سخن بگویید و زبان هایتان را نگه دارید و آن ها را از زیاده گویی و سخن زشت باز دارید.» [8] و امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «به خودت اجازه زشت سخن گفتن مده.»[9] و «زبانت را به نرم سخن گفتن و سلام کردن عادت ده، تا دوستانت زیاد شوند.» [10] چراکه «هرکه گفتارش نیکو باشد، پیروزی در برابر اوست.» [11]فراموش نکنیم که که کلام طیب هم باید از محتوای خوب برخوردار باشد و هم در شکل و قالب خوبی ریخته شود وهم در شیوه بیانش از الودگی به دور باشد. دروغ ،تهمت ، زخم زبان، تهدید، تمسخر،وناسزا گفتن همه از اموری هستند که محتوای کلام را«ناپاک» می کنند. وبا داد و فریاد سخن گفتن ویا با بی حوصلگی و از سر سیری جواب دادن، آفات شیوه ادای کلام است.

پس در مرحله اول همه باید سعی کنیم که از سخن زشت دوری کنیم. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «شیوه انسان های پست، سخن گویی زشت است.» [12] و «زشت گویی مروّت را لکه دار می کند.» [13] و «دل ها را پر از کینه می سازد»[14] و «باعث می شود که آدمی ملامت و سرزنش شود.» [15]و سپس خویش را به کلام طیب و پاک بیاراییم و با همگان به شیوه مودبانه سخن بگوییم، چنانکه  قرآن کریم امر می کند که چنین سخن گقته شود: « و قل لهما قولا کریما»(اسرا 23) واز دایره انصاف خارج نشویم چنان که قرآن میفرماید:«و ان قلتم فاعدلوا»(انعام 152) و با صدای ملایم سخن بگوییم همان طور که قران می گوید:«و اغضض من صوتک» (لقمان 19) و حتی در مواجهه با دشمنان خدا نیز  از کلام نرم و همراه با متانت بهره گیریم، چنان که قران به موسی وهارون می فرماید که با فرعون چنین کنند: « فقولا له قولا لینا» (طه 44).و از رسول خدا پیروی کنیم که جز با تبسم سخن نمی گفت(مسند احمد ج 5 ص 199)

نکته:

«سخن زشت بر زبان آوردن» گاه به خاطر آن است که عصبانی شده ایم، و گاهی به خاطر «مسخره بازی» و یا تحقیر دیگران است، گاهی نیز به عادت ما تبدیل شده است. در هر صورت باید از این امر اجتناب کنیم و بدانیم که با این کار، نه تنها چیزی به دست نمی آوریم، بلکه باعث «شکسته شدن قلب ها» شده و کینه ها و دشمنی ها را پدید می آوریم. پس باید تلاش کنیم که خوشحال بودن خود را نه در «هرزگویی» بلکه در خوشنودی دیگران تعریف کنیم و اگر لحظه ای عصبانی شدیم، کوشش کنیم که بر نفس خویش مسلّط شویم. امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«خشم کلید هر بدی است» [16] و امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «خشم باعث می شود که کینه هایی که فراموش شده بود، دوباره متولد شود و پراکنده شود.» [17] و «اگر از آن فرمان ببرید ویران می کند.» [18]؛ «صاحب خود را نابود کرده و عیب هایش را آشکار می کند.» [19] و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: «خشم ایمان را تباه می کند.» [20] و «شراره آتشی از جانب شیطان است.» [21] و امیرمؤمنان علیه السلام می فرمایند: «آغاز خشم دیوانگی است، و پایانش پشیمانی.» [22] و امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هرکس مالک خشم خود نباشد، مالک عقل خود نیز نخواهد بود.» [23] و امام علی علیه السلام می فرمایند: «وقتی خشم شدید شود، نحوه سخن گفتن تغییر می کند و ریشه برهان و دلیل را قطع می کند و فهم را از کار می اندازد.» [24] پس اگر می خواهیم خردمندانه زندگی کنیم، باید بر عصبانیت خویش پیروز شویم. همه ما در زندگی خویش، خشمگین شدن را تجربه کرده ایم و می دانیم که هیچ گاه از آن نتیجه خوب حاصل نمی شود. پس باید بر خود مسلّط شویم و حتی اگر خشمگین شدیم، سخن و رفتار خود را مدیریت کنیم. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: «هرکس در هنگام خشم خویشتن دار باشد، قوی ترین مردمان است.» [25]

امام باقر علیه السلام درباره درمان خشم می فرمایند: «هرکس خشمگین شد، اگر ایستاده است بنشیند، و اگر نشسته است بایستد.» [26] و پیامبر صلی الله علیه و آله  اضافه می فرمایند: «اگر خشم شما با نشستن آرامش پیدا نکرد، دراز بکشید.» [27] و در برخی روایات آمده است که «اگر خشمگین شدید، وضو بگیرید.» [28]

در اینجا مناسب است اشاره کنیم که «خشم و عصبانیت» همیشه و همه جا بد است. ولی بدتر آن جایی است که نسبت به زیردستان، کودکان و یا انسان هایی که قدرتی ندارند و توان پاسخ گویی در آن ها نیست، اعمال شود. امام هادی علیه السلام می فرمایند: «دِنائت و پستی است که بر کسی خشم گیری که در اختیار توست.» [29] و امام صادق علیه السلام روایت می کنند که «در تورات نوشته در ضمن اسراری که خدا به موسی علیه السلام تعلیم داده، فرمود: «ای موسی، نسبت به کسی که تو را بر او مسلط کردم، خشم خود را فرو گذار تا خشم خود را از تو فرو گذارم.» [30]

پس همه حق داریم که ناراحت شویم ـ بلکه در بسیاری از اوقات آدمی باید ناراحت شود ـ ولی نباید این ناراحتی ما را به جایی بکشاند که عقل و خرد را از دست بدهیم و رفتار و گفتاری را بروز دهیم که ناشی از عصبانیت است. در این لحظات است که کارهایی سر می زند که باعث پشیمانی ابدی می شود و سخنانی بر زبان آورده می شود که دشمنی های عمیق را ایجاد می کند. در حالی که حق مسلمان است که با او به خوبی سخن گفته شود و در مواجهه با او از سخن زشت و رفتار بد اجتناب گردد و حتی اگر اشتباه کرد، او را به زبان خوش به راه راست رهنمون شوند.

و نکته آخر کلام امام بزرگوار که می نویسند: «اگر خدای نخواسته صورت غضب در انسان ملکه راسخه گردد، مصیبت افزون شود. و چه بسا به واسطه غضبِ یک دقیقه، و شدت اشتعال این جمره ملعونه شیطانی انسان به پرتگاه های نیستی و هلاکت افتد: سَبّ انباء و مقدسات، نعوذبالله، کند؛ قتل نفس مظلومه کند، و هتک حرمت نماید، و دنیا و آخرت خود را به باد فنا دهد. چنانچه در حدیث شریف کافی است: حضرت صادق علیه السلام فرمود که پدرم می فرمود: «چه چیز شدیدتر است از غضب؟! همانا مرد غضب می کند، پس قتل نفسی را که خدا حرام کرده می کند، و افترا به زن محصنه می زند.» و بیشتر فتنه های بزرگ و کارهای فجیع در اثر غضب و اشتعال آن واقع شده است.»[31]

پی نوشت : 

[1] . غرر الحکم، ح7356.

[2] . تحف العقول، ص216.

[3] . غرر الحکم، ح5272.

[4] . غرر الحکم، ح5322.

[5] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج71، ص312.

[6] . محاسن، ج1، ص66.

[7] . امالی، شیخ صدوق، ص12.

[8] . همان، ص327.

[9] . غرر الحکم، ح10190.

[10] . غرر الحکم، ح6231.

[11] . غرر الحکم، ح8495.

[12] . غرر الحکم، ح5551.

[13] . غرر الحکم، ح5621.

[14] . غرر الحکم، ح2675.

[15] . غرر الحکم، ح8496.

[16] . کافی، مرحوم کلینی، ج2، ص303.

[17] . غرر الحکم، ح2164.

[18] . غرر الحکم، ح808.

[19] . غرر الحکم، ح1709.

[20] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج73، ص267.

[21] . همان، ص265.

[22] . غرر الحکم، ح2635.

[23] . کافی، مرحوم کلینی، ج2، ص305.

[24] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج71، ص428.

[25] . نثر الدرر، ج1، ص183.

[26] . بحار الانوار، مرحوم مجلسی، ج73، ص264.

[27] . میزان الحکمه، ج9، ص4340.

[28] . همان.

[29] . اعلام الدین، ص311.

[30] . کافی، مرحوم کلینی، ج2، ص303.

[31] . چهل حدیث، امام خمینی، ص137.

( ادامه دارد )

منبع : http://etedaal.ir/news/11336/default.aspx