|
اول اردیبهشت ، روز بزرگداشت سعدی شیرازی
مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی شاعر و نویسندهٔ بزرگ قرن هفتم هجری قمری است. تخلص او “سعدی” است که از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شده است. وی احتمالاً بین سالهای ۶۰۰ تا ۶۱۵ هجری قمری زاده شده است. در جوانی به مدرسهٔ نظامیهٔ بغداد رفت و به تحصیل ادب و تفسیر و فقه و کلام و حکمت پرداخت. سپس به شام و مراکش و حبشه و حجاز سفر کرد و پس از بازگشت به شیراز، به تألیف شاهکارهای خود دست یازید. وی در سال ۶۵۵ سعدی‌نامه یا بوستان را به نظم درآورد و در سال بعد (۶۵۶) گلستان را تألیف کرد. علاوه بر اینها قصاید، غزلیات، قطعات، ترجیع بند، رباعیات و مقالات و قصاید عربی و فارسی نیز دارد که همه را در کلیات وی جمع کرده‌اند. وی بین سالهای ۶۹۰ تا ۶۹۴ هجری در شیراز درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
قصیدهٔ شمارهٔ ۷ - موعظه و نصیحت
در نصیحت
ایهاالناس! جهان جای تن‌آسانی نیست مرد دانا به جهان داشتن ارزانی نیست
خفتگان را چه خبر زمزمه ٔمرغ سحر حَیَوان را خبر از عالم انسانی نیست
داروی تربیت از پیر طریقت بِسِتان کآدمی را بَتَر از علت نادانی نیست
روی، اگر چند پَری‌چهره و زیبا باشد، نتوان دید در آیینه که نورانی نیست
شبِ مردان خدا روزِ جهان افروزست روشنان را به حقیقت شب ظلمانی نیست
پنجه‌ی دیو به بازوی ریاضت بشکن! کاین به سرپنجگی ظاهر جسمانی نیست
طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی! صدق پیش‌آر! که اخلاص به پیشانی نیست
حذر از پیروی نفس که در راه خدا مردم افکن‌تر ازین غول بیابانی نیست
عالم و عابد و صوفی، همه طفلان رهند مرد اگر هست بجز عارف ربانی نیست
با تو ترسم نکند شاهد روحانی روی کالتماس تو بجز راحت نفسانی نیست
خانه پُرگَندم و یک جو نفرستاده به گور غم مرگت چو غم برگ زمستانی نیست؟
ببری مال مسلمان و چو مالَت ببرند بانگ و فریاد برآری که مسلمانی نیست!
آخِری نیست تمنای سر و سامان را سر و سامان بِهْ از بی‌سر و سامانی نیست
آن کس از دُزد بترسد که مَتاعی دارد عارفان جمع نکردند و پریشانی نیست!
آنکه را خیمه به صحرای فراغت زده‌اند گر جهان زلزله گیرد غم ویرانی نیست
یک نصیحت ز سر صدق جهانی ارزد؛ مشنو ار در سخنم فایده جانی نیست
حاصل عمر تلف کرده و ایام بلهو گذرانیده، بجز حیف و پشیمانی نیست
سعدیا! گرچه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید به سخندانی نیست
تا به خرمن برسد کشت امیدی که تُراست چارهٔ کار بجز دیده ٔبارانی نیست
گر گدایی کنی از درگه او کُن باری که گدایان درش را سر سلطانی نیست
یارب از نیست به هست آمدهٔ لطف توایم وآنچه هست از نظر لطف تو پنهانی نیست
گر برانی و گرم بنده ٔمخلص خوانی روی نومیدیَم از حضرت سلطانی نیست
ناامید از در لطف تو کجا شاید رفت؟ تو ببخشای که درگاه تو را ثانی نیست
دست حسرت گَزی ار یک دِرَمَت فُوْت شود هیچت از عُمرِ تلف کرده پشیمانی نیست
در موعظه
خوشست عمر دریغا که جاودانی نیست پس اعتماد بر این پنج روز فانی نیست
درخت قد صنوبر خرام انسان را مدام رونق نوباوه‌ی جوانی نیست
گلیست خرم و خندان و تازه و خوشبوی ولیک امید ثباتش چنانکه دانی نیست
دوام پرورش اندر کنار مادر دهر طمع مکن که درو بوی مهربانی نیست
مباش غره و غافل چو میش سر در پیش که در طبیعت این گرگ گله‌بانی نیست
چه حاجتست عیان را به استماع بیان؟ که بی‌وفایی دور فلک نهانی نیست
کدام باد بهاری وزید در آفاق که باز در عقبش نکبت خزانی نیست؟
اگر ممالک روی زمین به دست آری بهای مهلت یک روزه زندگانی نیست
دل ای رفیق براین کاروانسرای مبند که خانه ساختن آیین کاروانی نیست
اگر جهان همه کامست و دشمن اندر پی به دوستی که جهان جای کامرانی نیست
چو بت‌پرست به صورت چنان شدی مشغول که دیگرت خبر از لذت معانی نیست
جهان ز دست بدادند دوستان خدا که پای بند عنا را جز این جهانی نیست
نگاه دار زبان تا به دوزخت نبرد که از زبان بتر اندر جهان زیانی نیست
عمل بیار و علم بر مکن که مردان را رهی سلیم‌تر از کوی بی‌نشانی نیست
طریق حق رو و از هر کجا که خواهی باش که کنج خلوت صاحبدلان مکانی نیست
کف نیاز به درگاه بی‌نیاز برآر که کار مرد خدا جز خدای خوانی نیست
مخور چو بی‌ادبان گاو و تخم کایشان را امید خرمن و اقبال آن جهانی نیست
مکن که حیف بود دوست برخود آزردن علی‌الخصوص مر آن دوست را که ثانی نیست
چه سود ریزش باران وعظ بر سر خلق که مرد را به ارادت صدف دهانی نیست
زمین به تیغ بلاغت گرفته‌ای سعدی سپاس دار که جز فیض آسمانی نیست
بر این صفت که در آفاق صیت شعر تو رفت نرفت دجله که آبش باین روانی نیست
نه هر که دعوی زورآوری کند با ما به سر برد، که سعادت به پهلوانی نیست
ولی به خواجه‌ی عطار گو، ستایش مشک مکن که بوی خوش از مشتری نهانی نیست
منبع :کلیات سعدی » مواعظ » قصاید » قصاید فارسی
* روز سعدی
مرکز سعدی شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام نمود و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌عنوان روز سعدی نامگذاری شد. |
